Andvari - 01.01.2017, Síða 103

102 HJALTI HUGASON ANDVARI
— sem er raunar meira áberandi — túlkaði þá á mun víðtækari hátt en gert
hafði verið og óf þá gjarna saman andlegt og veraldlegt svið lífsins. Í hans
huga náðu til að mynda guðsríkis-hugmyndirnar bæði til þessa heims og
annars.
Í þessu efni andæfði Páll tvíhyggju sem kirkjunni hefur bæði fyrr og síðar
hætt til að boða þar sem mikið er gert úr andstæðum efnis og anda, verald-
legs og trúarlegs sviðs í samfélagslegum efnum en líkama og sálar eða anda
þegar einstaklingarnir eiga í hlut. Þessi tvíhyggja hefur áreiðanlega gert
kristna trú fjarlæga og framandi í hugum margra og dregið út áhrifamætti
hennar. Nú síðast hefur tvíhyggja af þessu tagi líka verið notuð gegn kirkj-
unni sjálfri, hún verið gerð að meira eða minna leyti útlæg af hinu veraldlega
sviði og þar með svipt myndugleika á vettvangi hversdagslífsins.
Það sem hrífur nútímalesanda og gerir það að verkum að predikanir Páls
Sigurðssonar virðast jafnvel eiga erindi við samtíma okkar er að hann hafnar
þessari róttæku aðgreiningu á trúarlegu og veraldlegu sviði, sem og andlegri
og tímanlegri velferð mannsins. Allt rúmast þetta að mati Páls innan ramma
trúarinnar og guðfræðinnar. Hann leit líka björtum augum til framtíðarinnar,
vænti alhliða framfara þjóðinni og einstaklingunum til handa, hafði tröllatrú
á ungu kynslóðinni. Hann vildi til dæmis stuðla að sem allra bestu uppeldi
hennar þar sem meiri áhersla var lögð á frumkvæði og ábyrgð en hlýðni og
undirgefni. Þannig kallaði hann áheyrendur sína til virkrar ábyrgðar á sinni
eigin velferð og annarra. Páll blandaði sér því í þjóðfélagsmál samtíðar sinn-
ar og leit á kristindóminn sem tæki til að efla bæði samfélag og menningu.
Rauði þráðurinn í Helgidaga­prédikunum Páls Sigurðssonar var bjartsýn
og félagsleg framtíðarsýn. Hann vænti komu Guðs ríkis sem náði til manns-
ins alls sem andlegrar, líkamlegrar og félagslegrar veru. Það er athyglisvert
að þennan boðskap flutti hann söfnuðum sínum og síðar lesendum á tíma-
bili þegar þjóðin átt enn í hörðu stríði við náttúruna og bjargarleysi blasti
oft við á hörðum vorum. Því má líta svo á að Páll boði umhverfisbundna (e.
contextual) guðfræði í íslensku bændasamfélagi við óblíðar ytri aðstæður.
Boðskapur hans rúmast því ágætlega í einu af lykilorðum allrar kristinnar
guðfræði — það er Von.
Tvennt kann að valda miklu um dómana sem Páls-postilla fékk. Annað er
að 1888 var gefin út páskaræða eftir hann sem aðeins var nefnd í framhjá-
hlaupi í þessari grein. Þar gagnrýndi hann kenninguna um eilífa útskúfun
á mun beinskeyttari hátt en hann gerði í ræðunum sem síðar rötuðu inn í
bókina. Viðbrögðin við þessari ræðu virðast hafa smitast nokkuð yfir á hug-
vekjusafnið sem kom út nokkrum árum síðar. Þá galt postillan þess hugs-
anlega að tveir helstu andmælendur hennar voru mótaðir af aðstæðum í
Ameríku og dæmdu hana út frá viðhorfum sem höfðu orðið til þar. Sá þriðji
var svo á þessum tíma undir áhrifum dönsku heimatrúboðshreyfingarinnar
og brást við postillunni í anda þess.