Andvari - 01.01.2017, Side 124

ANDVARI ÍSLENDINGASÖGUR Í MÓTUN 123
Lock, 1997). Ein áhugaverð niðurstaða hans er að margar svokallaðar „lygisögur“ reynast
finnast í fleiri íslenskum handritum en sjálfar Íslendingasögurnar og þar á meðal 19. aldar
handritum. Eins og Driscoll segir: „The discovery of the Íslendingasögur is relatively
recent, not really beginning until well into the nineteenth century“ (Unwashed Children,
31).
5 Þetta er í svipuðum anda og nýleg ritgerð Jóns Karls Helgasonar í seinasta bindi
þjóðhátíðarútgáfu Íslandssögunnar, Sögu Íslands XI (Reykjavík, 2016) sem hann nefnir
„Burðarvirki íslenskar nútímamenningar“ (bls. 317–410). Þannig er sjónum beint að
„bakjörlum“ menningarinnar fremur en listamönnunum sjálfum, mönnum eins og Sigurði
Kristjánssyni.
6 Þessi rannsókn er sjálfstætt framhald af bókinni Íslendingaþættir: Saga hugmyndar,
Studia Islandica 63 (Reykjavík, 2014) þar sem beint er sjónum að áhrifum alþýðlegrar
bókaútgáfu (ekki síst útgáfu Sigurðar Kristjánssonar) á tilurð Íslendingaþátta sem bók-
menntagreinar.
7 Seinni bókin (söguþættirnir) var ljósprentuð í Reykjavík 1967 í ritröðinni Íslenzk rit
í frumgerð með inngangi eftir Ólaf Pálmason. Halldór Eiríksson (1707–1765) var þá
prentari á Hólum. Sama ár hafði Björn gefið út Þess svenska Gústav Landkróns og
þess engelska Bertholds fábreytilegir Róbínsons eður lífs og ævisögur í þýðingu síra
Þorsteins Péturssonar (1688–1754). Sjá nánar Svanhildur Gunnarsdóttir, „Þýddir reyfarar
á íslenskum bókamarkaði um miðja 18. öld,“ Ritmennt 8 (2003), 79–92.
8 Eflaust hefur einhverjum bókmenntafræðingum sem er umhugað um bókmennta-
greinar líka þótt vandræðalegt að telja Ölkofraþátt til annarrar bókmenntagreinar en
Bandamannasögu í ljósi þess að þetta eru tvær gerðir sömu sögu.
9 Þessar bækur voru þrátt fyrir trega sölu helsta dæmið um Íslendingasögur í almannaeigu
í dánarbúum 1750–1830, sjá Sólrún Jensdóttir, „Books Owned by Ordinary People in
Iceland 1750–1830,“ Saga­Book 19 (1975–6), 264–92.
10 Þessi aðferð er notuð í enska spurningaþættinum Pointless (á dagskrá BBC síðan 2009)
sem er vitaskuld fyrst og fremst til afþreyingar en veitir samt allnokkrar upplýsingar um
hverju venjulegt fólk man eftir í fljótu bragði.
11 Sjá m.a. grein Einar Ólafs Sveinssonar, „Íslendingasögur,“ Kulturhistorisk leksikon for
nordisk middelalder fra vikingetid til reformationstid 7 (1962), 496–513, þar sem „unglegu
sögurnar“ (taldar frá 14. öld) eru álitnar afurð hnignunarskeiðs sagnanna.
12 Um hann, sjá m.a. Jón Hnefill Aðalsteinsson, „Íslenski skólinn“, Skírnir 165 (1991),
103–29. „Íslenski skólinn“ rekur rætur sínar til Björns M. Ólsen (1850–1919) en meðal
helstu forvígismanna hans voru Sigurður Nordal (1886–1974), Einar Ólafur Sveinsson
(1899–1984) og aðrir útgefendur ritraðarinnar Íslenzkra fornrita (gefin út af Hinu íslenzka
fornritafélagi sem stofnað var árið 1928) en þar komu Íslendingasögurnar út í þrettán
bindum frá 1933 til 1991 og er sú ritröð eflaust eitthvert merkasta framlag reykvískra
útgefenda til prentunar íslenskra miðaldabókmennta.
13 Þær eru 39 hjá Vésteini Ólasyni í Íslenskri bókmenntasögu, 2. bindi (Reykjavík 1993), bls.
42. Hann tekur með Færeyinga sögu, Grænlendinga sögu og Eiríks sögu rauða en ekki
Ölkofra þátt eða Þorsteins þátt stangarhöggs. Í 20. aldar yfirlitsritum var til siðs að telja
Íslendingaþætti sjálfstæða bókmenntagrein en í helstu útgáfum tímabilsins (t.d. Íslenzkum
fornritum) eru þættir og sögur gefnir út saman og þá oft miðað við helsta sögusvæðið (sbr.
heitin Borgfirðinga sögur, Vestfirðinga sögur, Eyfirðinga sögur og Austfirðinga sögur á
3., 6., 9. og 11. bindi Íslenzkra fornrita).
14 Árið áður (1855) hafði Einar prentað Sex sögu­þætti sem Jón Þorkelsson gaf út (endurpr.
í Khöfn árið 1895). Meiri varð Íslendingasagna- og Íslendingaþáttaútgáfa Einars ekki en
hann prentaði hins vegar 13 riddarasögur og sjö rímnaflokka milli 1852 og 1886.