Orð og tunga - 2023, Side 25

16 Orð og tunga
grundvöllur rannsóknarinnar þótt til séu stærri íslenskar málheildir
og textasöfn: Önnur er sú að MÍM er svokölluð „jafnvæg“ málheild
sem þýðir að textarnir í henni eru fjölbreyttir og að umfangi og hlutfalli
mismunandi textagerða er ætlað að endurspegla raunveruleikann
eftir því sem hægt er. Textarnir eru bæði útgefnir og óútgefnir, form­
legir og óformlegir, skáldverk og ýmiss konar nytjatextar og þótt í
henni séu aðallega ritaðir textar er þar líka svolítið af talmálsefni sem
hefur verið nákvæmlega umritað í texta. Vegna skorts á tiltækum
gögnum er þó ljóst að hlutur talmáls er of lítill miðað við vægi þess
í daglegri málnotkun. Hin ástæðan er sú að MÍM er nægilega stór
til að skila vænu dæmasafni en ekki stærri en svo að hafa má góða
yfirsýn yfir leitarniðurstöðurnar. Auk hennar var stuðst við önnur
málsöfn, einkum Ritmálssafn Orðabókar Háskólans (ROH), vefsafnið
Tímarit.is sem geymir íslensk blöð og tímarit og sögulegt samtalasafn
úr skáldverkum frá miðri 19. öld fram til upphafs 20. aldar.2 Í þessi
söfn má sækja eldri dæmi um blót og blótsyrði en finna má í MÍM og
þau eru einkum höfð til samanburðar við það sem þar er.
Í MÍM eru allar orðmyndir málfræðilega markaðar og lemmaðar,
þ.e.a.s. greindar eftir málfræðilegum einkennum (orðflokkur, kyn,
tala, fall o.s.frv.) og tengdar við tiltekið uppflettiorð (sjá Sigrúnu
Helga dóttur o.fl. 2012). Í vefviðmóti MÍM bjóðast fjölbreyttir og
sveigjan legir leitarmöguleikar. Leitin getur verið misflókin, hún getur
bæði miðast við textastrengi og greiningaratriði og bæði má leita að
til tekinni orðmynd og ákveðnu uppflettiorði í öllum sínum myndum.
Þá er mögulegt að leita að fleiri en einu orði í einu og einnig að orði
eða orðmynd í tilteknu samhengi. Leitin skilar niðurstöðum í formi
orðstöðulykils – leitarorðinu ásamt því sem fer næst á undan og eftir
því (5‒20 orð hvoru megin) ‒ og auðvelt er að keyra niðurstöðurnar
út úr vefkerfinu og vinna með þær. Greining á setningarlegum ein­
kennum blótsyrðanna – stöðu þeirra, hlutverki og textasamhengi –
byggist fyrst og fremst á dæmum úr MÍM og öll notkunardæmi sem
sýnd eru í greininni eru sótt til hennar nema annað sé tekið fram.
2 Þetta safn er enn í smíðum á vegum höfundar þessarar greinar og hefur enn
ekki verið gert aðgengilegt öðrum. Í því eru samtöl úr leikritum, smásögum og
skáldsögum og þetta eru því skálduð samtöl þótt ætla megi að höfundar verkanna
reyni þar að líkja eftir orðaskiptum eins og þau tíðkuðust í samtíma þeirra.
tunga25.indb 16 08.06.2023 15:47:14