Orð og tunga - 2023, Page 32

Ásta Svavarsdóttir: Að blóta á íslensku 23
verða fyrst skoðuð dæmi þar sem blótsyrði myndar kjarna setn­
ingarliðarins sem það stendur í; þau dæmi mætti segja að sýndu það
að bölva. Síðan verður fjallað um dæmi þar sem blótsyrðin standa
sem ákvæðisorð með kjarnaorði sem er sjálft ekki endilega blótsyrði
– en aftur á móti gjarnan skammaryrði eða niðrandi tilvísun til þess
sem er blótað – og liðurinn endurspeglar það að bölva einhverjum
eða einhverju. Samhliða verður hugað að stöðu og setningafræðilegu
hlutverki blótsyrðanna, bæði innan setningarliða og í víðara setn­
ingarsamhengi. Sérstakur gaumur verður gefinn að því sem kallað
er að tvinna eða hnýta saman blótsyrði eða að krossbölva, fyrirbæri
sem er algengt þegar blótað er á íslensku.5 Þar verður hugað að
setningarlegri hegðun blótsyrðanna, innbyrðis tengslum þeirra og
afstöðu og hvernig þau raðast upp innan setningarliða. Ekki er gerð
tilraun til að gefa tæmandi mynd af notkun blótsyrða eins og þau
birtast í gögnunum heldur er fyrst og fremst leitast við að fanga
nokkur áberandi setningarleg einkenni blóts og blótsyrða í íslensku.
4.2 Blótsyrði sem kjarni setningarliða
Nafnorð með eða án greinis – og þar með flest blótsyrði – geta myndað
nafnliði ein og sér eða með einu eða fleiri ákvæðisorðum. Í blóti eru
slíkir nafnliðir algengir sem upphrópanir og standa þá sjálfstæðir
sem eins konar setningarígildi. Fari eitthvað á undan og/eða eftir
slíkum liðum er það sem stendur utan blótsyrðaliðarins án beinnar
tengingar við hann. Í (3) eru sýnd ýmis dæmi um slíkar upphrópanir
(blótsyrðaliðirnir feitletraðir).
(3) a. Gaaaaah!!! Ég svaf yfir mig. Andskoti, djöfull og dauði.
b. „Fjandinn!“ segir skipstjórinn og stekkur á fætur.
c. „Andskotans!“ Siggi Hönnu sparkaði reiðilega í stein á
hlöðugólfinu.
d. og þá sagði hún „Helvítis!“ og fór að afgreiða næsta bíl.
e. Djöf ... við sváfum aftur yfir okkur!
f. andskoti, hvað hún er erfið kvikmyndagetraunin í dag.
g. „Djöfullinn sjálfur! Á ég að vita um hvað þetta snýst?“
5 Hér verður ekki fullyrt um það hvort slík samtvinnun blótsyrða tíðkist víðar en
í íslensku. Í umræðum á málþinginu nefndi Ruth Vadtved Fjeld, sem rannsakað
hefur og skrifað um blótsyrði í norsku og fleiri málum, að sama fyrirbæri væri
þekkt í Norður­Noregi og bendir sú athugasemd til þess að það sé a.m.k. ekki
einkennandi fyrir blót á norsku almennt.
tunga25.indb 23 08.06.2023 15:47:14