Orð og tunga - 2023, Side 36

Ásta Svavarsdóttir: Að blóta á íslensku 27
og til þess að tjá pirring eða óþol, og forsetningarliðir koma líka við
sögu í algengum bölbænum á eftir boðhætti af sögninni fara eins og
dæmin í (9) sýna.
(8) a. [Hvaðan í helvítinu] kemur allt þetta drasl sem er inni
hjá mér?
b. Við [hvern í fjáranum] á ég að tala?
c. [Hvers vegna í andskotanum] getum við ekki bara talað
um bíómyndir!
(9) a. Farðu til helvítis, mannandskoti!
b. Farðu til fjandans, kolklikkaði fáviti, mér er alveg sama.
Orðasambönd með sögninni fara (eða öðrum hreyfingarsögnum) og
eftirfarandi forsetningarlið með til og blótsyrði einskorðast ekki við
slíkar bölbænir í boðhætti heldur eru þau einnig algeng í víðara setn­
ingasamhengi eins og í (10), stundum að viðbættri sögninni vera: vera
að fara til andskotans/helvítis/fjandans.
(10) a. bíóferðin fór til fjandans vegna ofáts úff gat ekki hreyft
mig.
b. foreldrarnir aldrei heima og engar fyrirmyndir þetta er
allt að fara til andskotans.
c. þessi húmoríska svartsýni: Það er allt að fara til helvítis
en mikið djöfull er það samt fyndið!
d. þess vegna er tungumálið að fara til fjandans með ungu
kynslóðinni það er ekkert hægt að gera í þessu bara.
e. „Fyrirtækið stefndi beina leið til andskotans eins og þú
ættir að vita best sjálf.“
Orðasambandið fara + til + blótsyrði vísar oft til slæms eða versnandi
ástands eða þróunar. Eins og beinlínis kemur fram í dæmi (10c) þá
endurspeglar það gjarnan svartsýni og tjáir tilfinningar eins og
áhyggj ur, jafnvel uppgjöf gagnvart því sem um er að ræða. Það er
stund um tilgreint í setningunni um hvað er að ræða (t.d. bíóferð í
(10a) og tungumálið í (10d)) en sennilega er algengast að frumlagið
sé óákveðna fornafnið allt eins og í (10b‒c) og þá hefur fullyrðingin
óljósa tilvísun.
tunga25.indb 27 08.06.2023 15:47:14