Orð og tunga - 2023, Page 43

34 Orð og tunga
(21) a. En andskoti er ég handlagin
lo
.
b. Djöfulli er ég léleg
lo
í þessu.
c. fjári eru þetta annars góðir
lo
dúettar hjá mér :­)
d. Helvíti er gott
lo
að sjá ykkur svona hress.
e. Djöfull vona ég innilega
ao
að íslenska þjóðin verði sam­
mála mér.
f. en fjári var nú oft erfitt
lo
að vera þunnur úti á miðju
Atlantshafinu í stórsjó.
Þarna er eðlilegast að líta svo á að blótsyrðið sé ákvæðisorð með
lýsingarorði eða atviksorði sem stendur aftar í setningunni en það
hafi verið flutt fremst til frekari áherslu. Hinir eiginlegu blótsyrðaliðir
eru þá t.d. andskoti ... handlagin í (21a), djöfulli ... léleg í (21b), djöfull ...
innilega í (21e), og fjári ... erfitt í (21f) og þá sambærilegir blótsyrða­
liðunum í (19) og (20) þótt orðaröðin sé önnur. Tvennt mælir með
slíkri greiningu: Annars vegar eru myndir blótsyrðanna í (21) þær
sömu og iðulega standa í stöðu atviksorðs, þ.e.a.s. myndir hliðstæðar
nefnifallsmyndum nafnorða ásamt myndinni djöfulli. Hins vegar
bend ir röð frumlags og sagnar til þess að þarna hafi liður verið flutt­
ur fremst í setninguna og um leið átt sér stað umröðun á þeim því að
þarna fer sögnin á undan frumlaginu. Setningarnar í (21d) og (21f)
eru frumlagslausar þannig að þar mætti búast við leppnum það í
frumlagssætinu ef ekkert annað orð fyllti sætið en það gera helvíti og
fjári miðað við þá greiningu sem hér er haldið fram. Bera má þessar
setningar saman við upphrópanirnar í (3) og (4) sem standa líka fremst
í segðum (nema orðræðuögn fari á undan) og þar er blótsyrðið (eða
blótsyrðaliðurinn) ótengt því sem fer á undan eða eftir. Ef setning
fylgir á eftir upphrópuninni er venjulega bein orðaröð í henni, þ.e.a.s.
frumlagið stendur þar á undan sögninni.
4.3.3 Ákvæði með öðrum orðum eða setningarliðum
Þeim myndum blótsyrðanna sem koma fram í stöðu atviksorðs, þ.e.a.s.
sem ákvæðisorð með lýsingarorðum eða öðrum atviksorðum, bregð­
ur líka fyrir í setningum þar sem ekkert slíkt orð er til staðar. Dæmin
eru svolítið sitt með hverju móti en krefjast öll annarrar greiningar
en dæmin í 4.3.2 þar sem blótsyrðið var greint sem ákvæðisorð með
annaðhvort lýsingarorði eða öðru atviksorði. Í gögnunum úr MÍM eru
það einkum myndirnar djöfull og djöfulli sem koma fyrir og eru oftast
í upphafi segðar þótt það sé ekki einhlítt eins og dæmin í (22) sýna.
tunga25.indb 34 08.06.2023 15:47:15