Orð og tunga - 2023, Síða 62

Veturliði Óskarsson: Orð koma í orða stað 53
(10) a) Þetta er ekki almennileg vinna heldur hálfgert fokk.
b) Ég er í tómu / bölvuðu fokki með ritgerðina.
Eftirtektarvert er að í dæmum frá í kringum 1980 og fram undir
aldamót virðist merkingin helst vera ‘dund, slæpingsháttur’ (11a) en
í dæmum frá undanförnum árum er hún frekar ‘óstand, rugl’ eða slíkt
(11b) að því er best verður séð af þeim gögnum sem notuð voru í
þessari rannsókn:
(11) a) Það er ekki til í dæminu […] að unglingarnir hér séu í
neinu fokki. Fyrir þremur árum var stigið stórt skref
fram á við í vinnuskólanum hérna (1980).13
b) Ég man eftir árum þar sem allt var í fokki, maður sér bara
biðraðir og slyddu þegar maður hugsar til baka (2011).
Einhver merkingarlegur samruni virðist hafa orðið við yngra töku­
orðið úr ensku, eða a.m.k. að notkun þess hafi stýrt merkingunni
í þessu forsetningarsambandi frá dundi eða dútli í átt að einhvers
konar óstandi.
3 Ensku tökuorðin
3.1 Yfirlit
Ensku orðin fuck (sagnorð, upphrópun/nafnorð) og fucking (lýsing­
ar háttur nútíðar) hafa tekið sér bólfestu í íslensku og eru orðin hluti
af daglegu máli, sérstaklega meðal ungs fólks. Þau eru notuð í marg­
víslegum orðatiltækjum og orðasamböndum sem flest endurspegla
alþjóðlega nútímanotkun. Eins og minnst var á í inngangi hefur fuck
í ensku mun víðtækari notkun en afleiða þess í íslensku. Í ensku
stendur fuck bæði fyrir sagnorð og nafnorð, og þá í allmargþættri
merkingu, og sem áhersluorð eða blótsyrði sem sýnir viðhorf fremur
en vísun til verknaðar, og það er í því hlutverki og merkingu sem
orðið hefur borist inn í íslensku.
Orðið fuck fór að sjást í íslenskum dagblöðum og tímaritum í
kringum 1970 – fáein dæmi eru þó eldri en það – og það er svo um
miðjan 9. áratuginn og í byrjun nýrrar aldar sem það er orðið nokkuð
13 Tilvitnunin er úr viðtali þar sem greint er frá störfum unglinga og sérstaklega tekið
fram að þeir standi fullorðnum hvergi að baki, séu duglegir og samviskusamir og
vinni vel. Merkingin er ljóslega ‘dund’ en ekki ‘óstand, rugl’ eða slíkt.
tunga25.indb 53 08.06.2023 15:47:15