Orð og tunga - 2023, Page 68

Veturliði Óskarsson: Orð koma í orða stað 59
elstu dæmum um hana sem fundist hafa í þessari rannsókn. Þar er
sýnt orðalagið fokka e­u upp fyrir e­m og það borið saman við enska
orðasambandið fuck up. Orðið var því þekkt og í notkun þegar efni
var safnað í orðabókina upp úr 1980 og hefur væntanlega verið það
um nokkurt árabil fyrir þann tíma. Eitt öruggt eldra dæmi kom í
ljós í smásögu þýddri úr ensku fimmtán árum áður, orðasambandið
fokka e­u upp og í beinu framhaldi í sama texta áhrifslaust fokka upp:
„Þú hefur fokkað þessu upp, allt í lagi, þú átt rétt á að fokka upp
annað slagið“ (Vikan 1968). Nokkuð víst er að um sé að ræða beina
þýðingu á enska orðasambandinu fuck up og sýnir sjálfsagt tilfinningu
þýðandans fyrir því að unnt sé að nota fokka (+ upp) í íslenskri þýðingu
á fuck (up). Þetta dæmi gæti bent til þess að sögnin (eða þetta orðalag)
hafi verið til í talmáli (jafnvel ritmáli þótt dæmi hafi ekki komið fram)
allt frá um 1970. Annars kemur sögnin fyrst fyrir í textum frá því laust
fyrir miðjan 9. áratuginn, t.d. í viðtali við ungan pönktónlistarmann
sem notar sögnina fokka með + andlag, „það þýðir ekkert að vera
að fokka með landið“ (1983), um erlenda hljómsveit sem hann telur að
hafi vaðið yfir landið og ætlað sér að misnota það. Þar endurspeglast
vafalaust fuck with í ensku í merkingunni ‘djöflast með’ eða eitthvað
líkt. Stundum gæti verið að eldri merking blandist þeirri yngri.
Þannig er í Morgunblaðinu greint frá vanþóknun þingmanns nokkurs
á notkun annars þingmanns á orðalaginu fokka með, „að fokka með
mál sem væru til óþurftar fyrir menntakerfið í landinu“ (Þjóðin bíður
þess að bráðabirgðalögin komi til umræðu 1988). Báðir voru þing­
mennirnir þekktir miðaldra málvöndunarmenn og sá sem mælti
þessi orð hefur líklega haft í huga merkinguna ‘gaufa, dunda’ í gömlu
sögninni, e.t.v. orðalagið fokka við e­ð, þ.e. ‘gaufa við e­ð; vasast í e­u’,
fremur en enska orðalagið fuck with.
Önnur dæmi um sögnina frá 9. áratugnum eru aðallega orða­
sambandið fokka + andlag (þgf.) + upp eða fokka upp + andlag (þgf.):
„Þeir eru að fokka þessu öllu upp“ (Þjóðviljinn 1991), „[hann] fokkaði
upp hlutunum“ (Helgarpósturinn 1987). Seint á 10. áratugnum koma
fram dæmi um orðalagið fokka í e­u, en það er ásamt fokka upp al geng­
asta orðalagið eftir 2000, hvort tveggja með um 30 dæmi, og fokka sér
og fokkaðu þér, átta dæmi um hvort.
Orðmyndin fokking er notuð sem herðandi (atviks)orð á sama hátt
og í ensku og dæmi eru um að hún kljúfi setningar eða setningarhluta
á svipaðan hátt: „Ég fokking hata heiminn“ (2007). Dæmi um inn­
skeytingu af gerðinni e. abso­fucking­lutely eða un­fucking­believable
(sjá t.d. Aronoff 1976:69–70; Plag 2003:101 o.áfr.) fundust ekki í þeim
tunga25.indb 59 08.06.2023 15:47:15