Orð og tunga - 2023, Síða 95

86 Orð og tunga
b. Einhversstaðar hefur skrattinn á honum gullnámuna
sína. (Halldór Kiljan Laxness 1968:59)
c. Nonni er í Alsír, beinið á honum. Ég ætti eiginlega
að stinga af til útlanda, ein, þegar hann kemur aftur.
(Blogg 2006)
d. en elsta dóttir mín lögfræðingurinn, slær sér nú upp
á MÍNUM ómegasýrum. Beinið á henni. Geri hana
arflausa. (Athugasemd við blogg 2007)
e. ætli óléttakonan heimti svo ekki bernes. Ófétið á
henni. (Athugasemd á samfélagsmiðli 2012)
f. Maður komst jafnvel varla á klósettið fyrir henni Sigur­
björgu, enda þótt manni dauðlægi á. Það var alveg
eins og hún lyktaði það, ófétið á henni, hvenær sem
ég þurfti að fara þangað, og flýtti sér þá sjálf, þó hún
þyrfti þess alls ekki. (Ingimundur 1943:225)
g. Draslaraskúffan var upprætt með látum. Hún barðist
hetjulega – hún má eiga það kvikindið á henni. (Blogg
2009)
h. mig grunar líka að hann hafi þvegið fötin mín drjólinn
á honum og það gerir álagið enn meira. (Athugasemd
á samfélagsmiðli 2008)
En leit með fjölmörgum öðrum skammaryrðum, sumum harla al­
geng um, skilaði engum niðurstöðum. Það fundust t.d. engin dæmi
um á honum eða á henni í kjölfar bjáninn, djöfullinn, drullusokkurinn,
durt urinn, fábjáninn, fávitinn, gerpið, hálfvitinn, lúsablesinn, montrassinn,
ódámurinn, óhræsið, óþokkinn, rottan, skítseiðið, skrattakollurinn eða þrjót­
ur inn. Nú er ekki útilokað að eitthvað af þessu sé til, eða hafi verið
það; þetta hafi einfaldlega ekki ratað í tiltækar heimildir. En það er
nokkuð ljóst að X þinn er miklu virkara mynstur, þar virðist hægt að
nota nánast hvaða skammaryrði sem er.
Engin dæmi hafa fundist um X á honum/henni þar sem nafnorðið er
jákvætt, *snillingurinn á honum/henni; engin slík voru sjáanleg í dæma­
lista Risamálheildarinnar (2019) og netleit með ýmsum hrós yrðum skil­
aði engu. Það er því ljóst að X á honum/henni hefur mun þrengra notk­
unarsvið en X þinn, fyrra mynstrið virðist ekki koma fyrir í jákvæðu
samhengi og í neikvæðu samhengi er mengi skammaryrða þar miklu
minna en í X þinn. Nafnorðin sem hafa fundist við þessa athugun á
undan á honum/henni eru ekki nema níu talsins: beinið, drjólinn, hel vít­
ið, kvikindið, melurinn, merkikertið, ófétið, skrattinn og skömmin.
tunga25.indb 86 08.06.2023 15:47:16