Orð og tunga - 2023, Blaðsíða 107

98 Orð og tunga
Framburður uppflettiorðanna er einn þeirra þátta sem fenginn
er frá ISLEX. Hægt er að hlusta á hljóðupptöku orðanna með því að
smella á hátalaratákn sem birtist fyrir neðan viðkomandi uppflettiorð.
Auk stakra uppflettiorða má heyra framburð 750 orðasambanda sem
koma fyrir undir kjarnaorðum sínum í flettunum og er hugsunin á
bak við það að hlustað sé á framburð orðsins í samhengi við önnur
orð/málhljóð.
2.3 Orðastæður og orðasambönd
Í Lexíu er gerður greinarmunur á tvenns konar fastri orðanotkun,
ann ars vegar orðastæðum og hins vegar orðasamböndum. Orðastæða er
íslenska heitið á því sem á frönsku nefnist collocation. Það er fast sam­
band tveggja eða fleiri orða þar sem eitt orðið (eða fleiri) er kjarna­
liður orðastæðunnar. Merkingin er almennt gegnsæ en dæmi um
orða stæður eru móður og másandi, gangur himintunglanna, festa blund,
glaða sólskin.
Orðasamband er á frönsku kallað locution eða expression. Merking
orðasambandsins er stundum verulega ógegnsæ þar sem kjarni þess
hefur oft lítið eða ekkert að gera með merkinguna í heild: vaxa úr
grasi, láta móðan mása, <borða matinn> upp til agna. Hér er venjulega um
að ræða myndhverf sambönd og stundum hrein orðtök. Breytiliðir
(afmarkaðir með oddklofum < >) eru víða notaðir til að sýna hvaða
partur af orðasambandinu er ekki fastur. Það sama gildir um orða­
stæðurnar. Nánari umfjöllun um orðasambönd er í kafla 3.1.
Orðasambönd og orðastæður í Lexíu koma að mestu leyti úr
Stóru orðabókinni um íslenska málnotkun (Jón Hilmar Jónsson 2005)
og sá höfundur hennar um upphaflegt val þeirra. Mjög víða hafa
orðasamböndin og orðastæðurnar verið einfölduð frá því sem er í
upprunalega verkinu. Samtals eru þau um 10 þúsund talsins. Oft er
töluverð áskorun fólgin í því fyrir ritstjórn franska markmálsins að
finna þýðingar eða orðasambönd á frönsku sem eru jafngild hvað
varðar málsnið (nánar um það í kafla 3.1).
2.4 Notkunardæmi
Notkunardæmi er víða að finna og sýna þau uppflettiorðin í eðlilegu
textasamhengi. Í ákveðnum tilfellum gefa þau til kynna setningargerð
viðkomandi orðs (t.d. varðandi notkun forsetningar) þótt slíkt sé oftar
tunga25.indb 98 08.06.2023 15:47:16