Læknaneminn - 01.10.1993, Síða 35

ekki lengur lifað bærilegu lífi í þessum heimi, var
ekkert athugavert við það að menn styttu sér aldur, en
aðeins svo fremi sem það var gert að yfirveguðu máli
og án alls tilfinningahita. Marcus Arelius orðaði
þessa hugsun á eftirfarandi hátt:
"Efþér Jinnst þú ráðvilltur og getur ekki náð áttum
í lífinu farðu þá með jákvœðu hugarfari á ajvikinn stað
þar sem þú skalt drottna, eða jafnvel láta þig hverfa
úr þessu lífi, ekki í reiði heldur í einfaldleika, af
sjálfstœði og lítillœti, þá hefur þú að minnsta kosti
gert þetta vel í lífinu, þó ekki sé annað. " (2)
Sjónarmið þetta er ekki ósvipað þeim hugmyndum
sem félagar The Hemlock Society hafa sett fram.
Forvígismaður samtakanna, áðurnefndur Derek
Humphrey heldur því fram að sjálfsvíg geti bæði verið
framið af skynsömum og óskynsömum hvötum. Þau
sjálfsvíg sem ekki geta talist skynsamleg að mati
Humphreys eru órétdætanleg og ber að koma í veg
fyrir, svo fremi sem nokkur kostur er. Hinsvegar
ítrekar hann það að til séu sjálfsvíg sem eru
réttlætanleg, það eru vel áformuð sjálfsvíg
skynsamlega ígrunduð og hann kýs að nefna
sjálfslíknardráp (autoeuthanasia).
Slík sjálfsvíg eða sjálfslíknardráp má réttlæta
siðferðilega að mati Humphreys sé viðkomandi
annarsvegar haldinn ólæknandi sjúkdómi sem veldur
viðkomandi ómældum þjáningum og hinsvegar að
viðkomandi eigi við svo alvarlega fötlun að stríða sem
viðkomandi getur ekki sætt sig við og líkur á bata eru
litlar sem engar.
Eftirfarandi þættir eru síðan mælikvarði á réttmæti
breytninnar:
1. Að vera fulltíða einstaklingur.
2. Að um sé að rœða vel ígrundaða ákvörðun.
3. Að sjálfsvíg verði ekki framið skyndilega í kjölfar
fregna um lifshættulegan sjúkdóm og að
lœknisaðstoðar verði leitað fyrst eftir slík tíðindi.
4. Að lœknir viðkomandi einstaklings hafi fengið
vitneskju og viðbrögð hans tekin til greina.
5. Hafa lokið við erfðaskrá.
6. Að sjá til þess að aðrir blandist ekki inn í athæfið
á þann hátt sem túlka rnætti á einhvern hátt
glœpsamlegan eða ámælisverðan fyrir lögum.
7. Skilja eftir skilaboð er tilgreina ástæðu sjálfsvígs.
Hér vekur athygli að mikið er lagt upp úr samráði
við lækna þegar lagt er á ráðin um sjálfsvíg. Staða
læknisins er mikilvæg og því nauðsynlegt eins og ég
nefndi hér á undan að hann geri sér grein fyrir því
hvers eðlis þetta mál er, ekki síst svo hann sjálfur
megi verða sáttur við störf sín og eigin afstöðu.
VERÐUR DAUÐEVN EINHVERN TÍMAN
VALINN AF SKYNSEMI?
Spuming þessi “verður dauðinn einhvem tíman
valinn af skynsemi?” þarf læknir sá sem hyggst geta
sinnt skjólstæðingi sínum í sjálfsvígshugleiðingum að
geta svarað. En vandamálið sem við er að etja er það
að hér fyrirfinnst ekkert eitt svar, engin ein rétt og góð
Iausn sem getur leyst úr þessu máli. Hér emm við
komin að heimspeki læknisfræðinnar sem felst í því að
vega og meta erfið áhtamál og takast að finna viðeigandi
lausn sem nýtist í starfi.
Þegar átt er við heimspeki læknisstarfsins eða
annarra starfa heilbrigðisstétta er í flestum tilvikum
um siðferðileg áhtamál að ræða sem em viðkvæmari en
önnur mál. Læknir sem gerir mistök í starfi sætir mun
meiri gagnrýni heldur en til dæmis bifvélavirki sem
eyðileggur bíl viðskiptavinarins þegar hann reynir að
gera við hann.
Munurinn liggur fyrst og fremst í því að læknirinn
fæst við manneskjur en bifvélavirkinn dauða hluti.
Mistök í meðferð á dauðum hlumm eins og bflum má
bæta en þegar læknisfræðileg mistök eiga sér stað er
oft erfitt að bæta fyrir. Örkuml til dæmis verða aldrei
bætt að fullu. Heimspekileg fæmi er því síður en svo
innantómt kjaftæði sem ekki á erindi í læknisfræðina,
heldur þvert á mód má taka undir með Páli Skúlasyni
professor þar sem hann lét þau orð falla eitt sinn í
kennslustund að heimspekin væri “það hagnýtasta af
öllu hagnýtu, því heimspekinni er ætlað að þroska
dómgreindina sem er mælikvarðinn á rétt og rangt. ”
En verður sjálfsvíg einhvemtírrum vahð af einhverri
skynsemi? Hér togast á ýmis sjónarmið sem vert er að
gefa gaum. Heimspekingurinn Philip E. Devine
heldur því fram að til þess að menn ged vahð skynsalega
verði þeir að vita hvað raunverulega felst í því sem
þeir velja. Sjálfsvíg að undangenginni vandlegri
umhugsun geta menn vissulega valið að hans mati en
sjálfsvíg er þess eðlis að ekkert verður um það vitað
hvað raunverulega felst í þessu vah. Að velja dauðann
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.
33