Læknaneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 49

aukast í 12 milljónir nýrra sortuæxla á næstu árum
eingöngu í Bandaríkjunum. Þar af mimu 200 þúsund
deyja af þessum sökum.
Gróðurhúsaáhrif. Því er haldið fram að lofthjúpur
jarðar sé að hitna. Þetta stafar aðallega af auknum
koltvísýringi í andrúmsloftinu ásamt öðrum
gastegundum sem berast upp í gufuhvolfið og umlykja
jörðina eins og hula. Tahð er að á síðustu 100 árum hafi
magn koltvísýrings (C02) í andnimsloftinu aukist
um 25%. Aukningin verður líklcga samkvæmt
veldisvexti á sama hátt og fólksfjölgunin.
Ens og kunnugt er myndast koltvísýringur við
niðurbrot lífrænna efna s.s. bruna og við útöndun frá
lungum dýra. Plöntur draga að sér koltvísýring og
framleiða súrefni. Það virðist því sem plönmr nái ekki
að taka við öllum þeim koltvísýringi sem myndast af
öðrum lífverum.
Frá efnaverksmiðjum og ýmsum lífrænum bruna
stíga brennisteins- og köfnunarefnisgufur til himins
þar sem efnahvörf eiga sér stað við vatn. Þetta leiðir til
þess að sýrustig rigningarvatns, snjókomu og þoku
lækkar. Súrt regn af þessu tagi hefur skaðvænleg
áhrif á gróður og hefur þegar eytt skóglendi á stórrnn
svæðum. Einnig er víðfeðmum svæðum trjágróðurs
eytt á degi hverjum til pappírsframleiðslu, í eldi eða
vegna akuryrkju. Helmingi regnskóga jarðarinnar
hefur þegar verið eytt og með sama áframhaldi bendir
allt til að aðeins um einn fimmti þeirra verði eftir árið
2030. Doktor Caldicott hefur líkt trjám og öðrum
grænum gróðri við lungu jarðarimiar og fjallað um
nauðsyn þess að koma í veg fyrir að hún endi í
andnauð.
Hvað er til ráða á alþjóðavettvangi?
Hér að framan hefur aðeins verið nefnt lítið brot af
þeim áhættuþáttum og vandamálmn sem við blasa á
alþjóðavettvangi varðandi heilsuvernd. Eftir
heimsstyrjöldina síðari hefur sjálfstæðum ríkjum
fjölgað og samvinna þeirra á milli aukist. íslendingar
hafa borið höfuðið hátt í þessari alþjóðasamvinnu og
vissulega geta þeir haft áhrif á gang heimsmála ef
þeir vilja. Þau mál sem hafa verið nefnd hér að framan
skipta ísland máli eins og ömiur lönd og því ber
okkur að vinna að þeim af öllum þeim krafti sem við
getmn. Það gerist ekki nema með því að vekja fólk til
umhugsunar og hvetja það til aðgerða. íslendingar
eiga einnig auðveldara með að tjá sig um þessi mál en
margir aðrir sem eru mjög háðir iðnfyrirtækjum,
auðhringum eða hernaðaryfirvöldum. Læknar og
margir aðrir í heilbrigðisstétt hafa einnig sýnt að þeir
em mjög hæfir aðilar til þess að rökstyðja heilsuvemd
af þessu tagi og því mikilvægt að þeir virki krafta sína
í því skyni. Sameinuðu þjóðimar og ýmsar stofnanir
imiatt þeirra vébanda svo sem WIIO hafa yfirumsjón
með alþjóðlegum heilsuverndarverkefnum. Umiið
hefur verið að fjölþjóðaheilsuvernd hér á landi á
vegum WHO (8,9).
Helstu stig heilsuverndar
Áður en lengra er haldið er nauðsynlegt að greina
og kannast við helstu stig heilsuvemdar. Undanfama
áratugi hefur heilsuvemd verið skipt í þrjú mismunandi
stig. Þessi skipting þykir afar hentug og er mikið
notuð í dag (10).
Fyrsta stigs heilsuvernd (primary prevention)
miðast við það að koma í veg fyrir sjúkdómsástand.
Fræðsla gegn reykingum í grunnskólum er dæmigerð
heilsuvemd af þessu tagi þar sem reynt er að beita
forvömum til þess að koma í veg fyrir að imglingamir
byrji að reykja.
Annars stigs heilsuvemd (secondary prevention)
er heilsuvemd sem miðar að því að uppgötva
sjúkdómaástand á byrjunarstigi eða huliðstíma (latent
period). Enstaklingurinn gerir sér ekki alltaf grein
fyrir því að sjúkdómsástandið sé til staðar. Sem dæmi
má nefna uppgötvun á of háum blóðþrýstingi áður en
hann er farinn að valda skaða eða einkennum. Að fá
reykingafólk til þess að hætta að reykja áður en það fær
bronkítis eða lungnakrabbamein er eimúg heilsuvemd
af þessu tagi.
Þriðja stigs heilsuvernd (tertiary prevention) er
heilsuvemd sem miðar að því að koma í veg fyrir
frekari áföll vegna sjúkdóms sem þegar er til staðar.
Eftirlit með blóðþrýstingi hjá sjúklingi sem hefur
fengið heilablæðingu er heilsuvemd af þriðja stigi og
beinist að því að hann fái ekki nýja blæðingu. Edrlit
með sjúklmgum sem fengið hafa kransæðastíflu miðast
að mestu leyti að því að hindra frekari skaða á hjarta-
og æðakerfi og er sömuleiðis þriðja stigs heilsuvemd
samkvæmt þessari skilgreiningu.
II. HEILSUVERND Á LANDSVÍSU
Markhópar. Hægt er að viima að heilsuvemd
með ýmsu móti. Ilin hefðbundna aðferð innan
læknisfræðinnar er að leita uppi einstaklinga sem hætt
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.
47