Læknaneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 40

innflytjenda og hafi þróun berkla verið jákvæð í
landinu áður dregur það þá úr áframhaldandi lækkun
á heildartölunum. Nýgengi berkla heldur þó áfram að
lækka ef nýgengi innfæddra er reiknað sérstaklega.
Þetta staðfestir það sem raunar var vitað að lítil
umgengni eða blöndun verður milli innfæddra og
iimflytjenda af fyrstu kynslóð (11). Innflytjendur búa
oft þröngt og af ýmsum ástæðum t.d. vegna
tungumálaörðugleika og fátæktar, eiga þeir erfiðara
með að nýta sér heilbrigðisþjónustu nýja
heimalandsins. I Bandaríkjunum og víðar bætist við
sú staðreynd að stór hluti imiflytjenda eru ólöglegir og
gefur auga leið að sem slíkir geta þeir ekki með góðu
móti notfært sér heilbrigðisþjónustu þó hún sé til
staðar.
Þar sem fátækt, fíkniefnanotkun, drykkjuskapur
og heimilisleysi valda því að fólk hnigast saman í
hreysum eða í þröngbýlum fangelsum verður ferli
(transmission) berklabaktería margfalt meira en ella
væri. Nýgengi berkla í fangelsum New York fylkis
var t.d. 15 á hverja 100 000 árið 1976 en var 105 árið
1986 (10). Við þessar kringumstæður leiðir sýking
með berklabakteríum oftar og fyrr til berklaveiki en
ella væri (þröngbýli, meira smitefni, slæmur
aðbúnaður, lélegri fæða). Ef eyðnismitun er jafnframt
í myndinni hjá sama einstaklingi má nánast bóka að
berklar koma fram.
í Bandaríkjunum hafa ekki allir sömu möguleika
á að nýta sér heilbrigðisþjónustu. Með því
einkatryggingakerfi sem gildir í USA er talið að um
37 milljónir manna séu án sjúkratryggingar þ.á.m.
Mynd 4. Dauðsföll (íþúsundum) afvöldum berkla eftir heimsálfum. Árið 1992 og áœtlað árið 2000 (19).
berklatilfella í Bandaríkjunum meðal fólks af
rómversk-amerískum uppruna (latin american,
hispanic) og meðal svartra. Þeirra á meðal var
aukningin einkum hjá ungu l'ólki. Meðal hvítra var
aukningin mest hjá þeitn eldri.
Hvers vegna koma berklamir aftur? Á þessu eru
margar skýringar sem oft eru innbyrðis tengdar.
Stundum er svarað: Þeir fóru aldrei. Bakteríurmeð
lyfjaviðnám eru aðeins lúuti af vandamálinu en lenda
oftast í “fiéttum”. Til að átta sig á samhengi atbuiðanna
verður að fjalla um helstu skýringaþættina.
Þeir sem tekið liafa eyðniveiruna eru í meiri hættu
að fá berkla ef þeir smitast af berklabakteríu. Þamúg
er áhættan á berklaveiki hjá þeim sem tekið hafa
berklabakteríu um 10% á œvinni en um 8% á ári hjá
þeim sem eru einnig snútaðir af eyðniveim (10). Þetta
sýnir vel hve mikla þýðingu ónæmiskerfið hefur við
berklasýkingu. Ferli (transmission) berklabaktería
er mest þar sem mikið kraðak er, eins og á sjúkraliúsum,
fangelsum og búðum fyrir flóttamenn eða
heimilislausa. Á þessum stöðum eykst nú
hundraðshluti þeirra sem snútaðir em með eyðiúveiru
stöðugt. Hjá eyðnismituðum koma berklar oft löngu
fyrr en aðrar sýkingar eins og t.d. af völdum
Pneumocystis carinii. Berklar geta þannig verið fyrsta
vísbending um að sjúklingur sé smitaður með
eyðniveim, en ættu ekki sem slíkir að verða honum að
aldurtila.
Fjöldi innflytjenda til Vcsturlanda frá löndum
þar sem nýgengi berkla er hátt eykst stöðugt. I nýja
heimalandinu eru berklar áfram algengari meðal
38
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.