Læknaneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 51

á landsvísu frá 1964. Leit að leghálskrabbameini
hefur verið skipulögð í samráði og samvinnu við
heilsugæslulækna og kvensjúkdómalækna um land
allt frá árinu 1%8 og að brjóstakrabbameini frá 1973.
Röntgenmyndatökur af brjóstum hófust kerfisbundið
1987 og nú er öllum konum á aldrinum 40-69 ára
boðin slík rannsókn. Um 82% kvenna koma að
meðaltali í reglubundnar skoðanir á þriggja ára fresti
vegna leitar að leghálskrabbameim, en 90-95% sé
miðað við þátttöku í slíkri leit á fimm ára tímabili þar
sem beitt hefur verið enn frekari áróðri og áminningum
heilbrigðisstarfsfólks (mynd 3). Þessi þátttaka telst
þó mjög góð þar eð leit þessi hefur skilað árangri og
dregið hefur úr dauðsföllum af völdum
leghálskrabbameins á síðustu árum. Hins vegar er
ljóst af þessum tölum að heilbrigðisstarfsfólk getur
ekki náð til allra þótt vilji sé fyrir hendi ef fólkið sjálft
kærir sig ekki um það.
Reykingar eru heldur á undanhaldi. Arið 1990
reyktu daglega 33,4% allra karla og 31,7% allra
kveima á aldrinmn 18-69 ára. Sambærilegar tölur
fyrir söinu aldurshópa árið 1985 voru 42,9% fyrir
karla og 37% fyrir konur (samkvæmt munnlegum
upplýsingum frá Krabbameinsfélaginu 1992). Til
þess að minnka álirif beinna og óbeimia reykinga liafa
verið sett lög og reglugerðir um sölu og neyslu tóbaks.
Megintilgangur laganna er að breyta viðhorfum fólks
til reykinga. Öflugt forvamarstarf er einnig unnið í
skólum á þessu sviði. Læknanemar og læknar hafa
sýnt gott fordæmi, þar eð aðeins um 10% þeirra reykja
daglega (16).
Mynd 3. Þátttaka Hafnfirskra kvenna í eftirliti með
leghálskrabbameini eftir 5 ára íhlutun (1987-91).
Hjarta- og æðasjúkdómar. Áhugafólk um hjarta-
og æðasjúkdóma stofnaði félagið Hjartavemd árið
1964. Árið 1967 hófst umfangsmikil faraldsfræðileg
rannsókn á vegum félagsins um hjarta- og
æðasjúkdóma og samtímis var unnið að forvamarstarfí
á þessu sviði. Sú umræða sem fylgt hefur í kjölfarið
hefur haft víðtæk fyrirbyggjandi áhrif um land allt.
Faraldsfræðilegar rannsóknir Hjartavemdar (17) sýna
að helstu áhættuþættir hjarta- og æðasjúkdóma hafa
minnkað á síðustu árum s.s. meðalgildi blóðþrýstings,
blóðfitur og reykingar.
Áfengi. Áfengi hefur verið vandamál meðal
íslendinga um aldaraðir (18). Bannað var að selja eða
bmgga öl frá 1915 og fram til 1989 og er talið líklegt
að það hafi stuðlað að minni áfengisneyslu Frónbúans
en ella hefði verið. Ef allt áfengi íslendinga er
umreiknað í 99% alkóhól kemur í ljós að neysla þeirra
er um 4,1 lítri/íbúa/ári, en þetta er mun minna magn
en meðal flestra amiarra Norðurlandabúa eins og sjá
má á mynd 4.
Það ber þó að hafa í huga að það skiptir ekki bara
máli hversu núkið magn er drukkið, heldur hvemig og
hvenær það er drukkið. Samtök áhugafólks um
áfengisvandamálið (SÁÁ) vom stofnuð 1977. Eftir
það urðu mikil umskipti til hins betra í meðferð við
áfengissýki og í forvamarstarfi. Unnið hefur verið
samkvæmt Minnesota hugmyndafræðinni þar sem
hópar áfengissjúkra og aðstandenda þeirra halda
reglulega fundi þar sem þeir styðja hver annan og
vinna ötullega á öllum stigum fyrirbyggjandi aðferða
gegn áfengisneyslu. Svo virðist sem áfengisvandamál
Áfengisneysla (99%) á Norðurlöndum 1989
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Noregur Island Færeyjar Svíþjóö Finnland Danmörk Grænland
lítrar/ibúa
13.03
Mynd 4. Samanburður á seldu áfengismagni á
Norðurlöndum.
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.
49