Læknaneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 41

atvinnulausir, þeir sem vinna lijá smáfyrirtækjuin og
þeir sem eru eigin atvinnurekendur (12). Berklar
hafa alltaf og alls staðar verið sjúkdómur hinna
tekjulitlu.
í mörgum löndum er leiðbeiningum um meðferð
illa fylgt og er stórt vandamál. Við það lengist sá tími
sem sjúklinguriim er smitandi og einnig vcrður mciri
hætta á að fram komi bakteríustofnar með lyfjaviðnám.
Hið síðamefnda getur haft mun verri afleiðingar fyrir
sjúkhnginn og samfélagið en ef engin meðferð hefði
verið gefin.
Meðalaldur hefur hækkað og fieiri og fieiri búa á
elli- og hjúkrunarheimilum. Varnir gegn
berklabakteríum skerðast með hækkímdi aldri og smit
í bamæsku gemr valdið berklaveiki 60-80 ánun síðar.
Ónnur gamalmenni í næsta tunliverfi geta þá nýsmitast
með berklabakterímn. Við þessar aðstæður leiðir sýking
oftar og fyrr til sjúkdóms.
BERKLABAKTERÍUR MEÐ LYFJAVIÐNÁM
Náttúrulegt (intrinsic) lyfjaviðnám er
erfðaeiginleiki bakteríutegundar sem ekki hefur
komist áður í snerúngu við mnrætt lyf. Slíkt viðnám
verður dl við stökkbreytingu og em líkumar á að slík
afbrigði komi fram háð fjölda baktería. Ef fjöldi
berklabaktería er nógu mikill má vænta þess að meðal
þeirra séu bakteríur með lyfjaviðnám af þessu tagi.
Hjá sjúklingum með holumyndun í lunga þar sem
sýmfastir stafir sjást við smásjárskoðun á hráka em
alltaf til staðar albrigði með lyfjaviðnám vegna þess að
fjöldi baktería er svo mikill (mynd 5). Tíðni afbrigða
með lyfjaviðnám (intrinsic) er þekkt og er mismunandi
eftir lyfjum. Hjá M Tuberculosis er talið að
“náttúmlegar” stökkbreytingar gegn t.d. í isóníasíði
gerist með tíðninni 1 á hverjar 106 bakteríur og
mótsvarandi stökkbreytingar gegn rífampíni í tíðninni
1/108. Tíðm stökkbreyúnga fyrir báðum lyfjum sam-
tímis er 1 /101 “* (mynd 5). Petta gerist því sjaldan (13).
Það er einmitt vegna þessa eiginleika
berklabakten'a, að mynda afbrigði með lyfjaviðnám, að
ekki má meðhöndla berklaveiki með einu lyfi. Ef sú
regla er virt þá er þessi tegund lyfjaviðnáms ekki
vandamál. Nánast óhugsandi er að slík afbrigði hafi
lyfjaviðnátn gegn íleiri en einu lyfi.
Ef berklasjúklingur með smitandi berkla (jákvæða
beina skoðun á hráka) er meðhöndlaður með einu eða
ef aðeins eitt af fieiri lyfjuin sem gefið er, er virkt, þá
komast þeir stofnar á legg sem eru ónæmir fyrir
lyfinu/lyfjimum sem notuð eru. Þetta kallast áunnið
Mynd 5. Skýringalíkan fyrir bakteríumagn við lyfjameðferð berkla. Mismunandi bakteríuþýði þurfa
mislangan meðferðartíma. Efrétt lyferu ekki valin í upphafi bregst meðferðin á meðferðartímanum (failure).
Ef sjúkdómurinn tekur sig upp efiir að meðferðartíma lýkur er skýringin venjulega bakteríur sem legið hafa
í dvala og lyfin hafa ekki unnið á (eftir Grosset (13)).
LÆKNANEMINN 2 1993 46. írg.
39