Læknaneminn - 01.10.1993, Blaðsíða 50

er við að fá sjúkdóm og reyna að koma í veg fyrir að
þeir fái hann. Þeir sem ekki eru taldir í áhættu eru
Iátnir eiga sig (mynd 2). Þessi aðferð hefur verið nefnd
“High-risk strategy”. Staðreyndin er hins vegar sú að
margir veikjast enda þótt þeir hafi ekki verið taldir í
mikilli áhættu. Það getur því verið skynsamlegt að
beina athyglinni eiiuiig að öllum hópnum og stuðla að
því að draga úr áhættunnni hjá öllum “Mass strategy”
(11). Við heilsuvemd á landsvísu er einkum beitt
síðari aðferðimú, eins og með verðstýringu á áfengi,
tóbaki og matvælum.
Alþingi. Árið 1973 samþykkti Alþingi íslendinga
að byggja upp heilsugæsluna í landinu. (Lög um
heilbrigðisþjónustu nr. 56/1973) Áætlað var að byggja
um 70 heilsugæslustöðvar á landsbyggðinni og um 20
í Reykjavík. í ákvæðum laganna er tekið fram að
heilsuvemd eigi að veraeitt af megin viðfangsefnum
heilsugæslunnar. Reyndar hefur þess verið getið í
erindisbréfum héraðslækna (nú heilsugæslulækna)
allt frá 1824 að þeir eigi að stunda heilsuvemd (12).
Hér er fyrst og fremst átt við svæðisbundna heilsuvemd
á fyrsta og öðm stigi, en eins og áður var ætlast til þess
að sérfræðingar í öðmm greinum læknisfræðiimar
sinntu einnig heilsuvemd sérstaklega á þriðja stigi.
Árið 1991 samþykkti Alþingi síðan íslenska
Mynd 2. Heilsuvernd, sem annars vegar er beinl aö
hóp með mikla áhœttu á að fá sjúkdóma (high-risk
strategy) og hins vegar þar sem íhlutun er beitt á
allan hópinn (mass strategy).
heilbrigðisáætlun (13), en hún var mjög í anda mark-
miða WIIO um heilbrigði fyrir alla árið 2000 (14).
Nýtt umhverfismálaráðuneyti var stofnað af
Alþingi árið 1990 og í samrænú við það sem sagt hefur
verið hér að framan er það einn af hornsteinum
stjómunar heilsuvemdar í víðari skilningi þessa orðs.
Löggjafinn hefur ennfremur sett lög og reglugerðir
um forvamir af ýmsu tagi svo sem varðandi áfengi og
tóbak, hollustuhætti, heilbrigðiseftirlit, náttúmvemd,
tryggingamál og félagslega þjónustu. Einnig er að
finna stefnumarkandi forvamarstarf fyrir ýmsa þegna
þjóðfélagsins svo sem böm, aldraða og fatlaða. Ymsar
opinberar stofnanir fara með þessi mál s.s.
Vinnueftirlit ríkisins, Hollustuvernd ríkisins,
Geislavamir rfldsins o.fl.
Landlæknir hefur lengst af haft yfimmsjón með
því að skipuleggja heilsuvernd í landinu. Á síðustu
ámm hefur embætti landlækiús gefið út skýrslur um
“samfélagsgreiningu” og auk þess hafa ýmis samtök
helgað sig baráttunni gegn einstökum
sjúkdómaílokkum. Áhugimi hefur einkum beinst að
reykingum, áfengi, fæðuvali, smitsjúkdómum,
krabbameini, hjarta- og æðasjúkdómum,
umhverfisþáttum, starfsumhverfi, slysum,
lyfjaneyslu, geðvandamálum og félagsfræðilegum
vandamálum samkvæmt nýlegri og yfirgripsmikillli
skýrslu á vegum Landlækiúsembættisins um forvanúr
í heilbrigðisþjónustmmi (15).
Fjölmiðlun. Notkun fjölmiðla við að boða
heilsuvemd hefur reynst afar árangursrík og æskilegt
er að heilbrigðisstarfsfólk nýti þá sem mest. Ilins
vegar vara áhrif upplýsinga í fjölmiðlum aðeins í
skamman tíma. Það þykir saimað að lítið gagn sé í
slflcimi upplýsingum sé þeim ekki fylgt eftir á öðnim
vígstöðvum s.s. í skólum, heilbrigðisstofnunum og
meðal fjölskyldunnar. Fréttir berast gjarnan af
opinberum heimsóknum forseta íslands, frú Vigdísar
Fimibogadóttur um landið. Hún hefur haft það fyrir
sið að gróðursetja tré við slík tækifæri og fær þá
gjaman böm í lið með sér. Margir hugsa sem svo að
það sé lítið gagn í framlagi íslands til þessara mála
vegna slæmra vaxtarskilyrða, en sem fyrr segir munar
um hvert tré sem vex upp í baráttunni við að minnka
koltvísýringinn í andrúmsloftinu. Þetta er því
dæmigerð heilsuvernd. Með þessu er forsetinn
fyrimiynd landsmaima í því að varðveita náttúmna,
lífrfldð og stuðla að maimrækt.
Krabbameinsvarnir. Krabbameinsfélag Islands
hefur haft frumkvæði að skipulagðri leit að krabbameiiú
48
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.