Læknaneminn - 01.04.1996, Side 101

Útlimaáverkar
ii) Hvort brotið sé einfalt eða kurlað.
iii) Hvort nægjanleg þekking og útbúnaður sé
fyrir hendi á meðferðarstofnun.
iv) Hvaða áhættuþætti sjúklingur hefur, s.s. geð-
veiki, drykkjusýki, undirliggjandi sjúkdómar,
kæruleysi o.s.frv.
3) Sé ljóst að ffytja þurfi hinn slasaða verður að
sjá til þess að hann sé rétt undirbúinn til flutnings.
i) Gætið þess vandlega að sá slasaði sé með nál
og vökva ef með þarf.
ii) Hyljið opinn áverka með dauðhreinsuðum
umbúðum (eldci reyna að hreinsa upp áverk-
ann, það á að gera á skurðstofu) og hefjið
sýklalyfjameðferð (sefalósporín) strax.
iii) Grófum skekkjum á útlim við brot á að gróf-
rétta með varlegu en þéttingsföstu togi í lengd-
arstefnu útlimsins. Fylgist vel með púlsum
íjærmegin (distalt) við brotið bæði fyrir og eft-
ir réttingu. Athugið að oftast þarf hvorki deyf-
ingu né svæfingu til að grófrétta brot fyrstu mín-
útur eftir áverka. Ef sjúklingur er meðvitundar-
laus á einnig að notfæra sér það tækifæri til gróf-
réttingar á illa tilfærðum brotum fyrir flutning.
iv) Spelka ber brotin fyrir flutning hvort heldur
sem grófréttingar hefur verið þörf eða ekki. Á
víðavangi er einfaldast að notast við það sem
handbært er t.d. fjalir eða girðingarstaura og
festa þá með teygjubindum eða snærum. Þó
eru oftast spelkur í aðvífandi sjúkra- eða lög-
reglubifreiðum. Ef sjúklingur er sendur frá
heilsugæslustöð er sjálfsagt að notast við vel
bólstraðar gipsspelkur sem eru yfirleitt fljótar
að þorna og falla betur að slasaða útlimnum.
v) Varla þarf að taka fram að læknirinn á að fylgja
þeirn slasaða á áfangastað og sjá til þess að
honum líði bærilega á leiðinni. Betra er að gefa
sér góðan tíma til undirbúnings áður en að
flutningi kemur. Hafið hugfast að erfitt er að
setja upp nál og vökva þegar í sjúkraflutnings-
farartæki er komið. Ekki er verra að vera bú-
inn að draga upp þau lyf sem hugsanlega þarf
að nota á leiðinni (morfín, fenergan, sýkla-
lyf...) áður en af stað er haldið.
AVERKAR Á EFRI ÚTLIMI
ÖXL
Viðbeinsbrot
Tiltölulega góðkynja áverki, algengast hjá börn-
um og unglingum. Engu að síður ber að vera á
verði vegna hugsanlegra plexusáverka.
Aðgerða er sjaldnast þörf. Meðferð er gegn verkj-
um (symptomatisk) með 8-tölu bindi eða fatla.
Ekki hefur verið sannað að 8-tölu bindið stuðli að
betri legu, gróanda eða minni verkjum. Þess vegna
er engin frágangssök þó að hætta verði við slíka
meðferð og fyrir alla muni ekki pína meðferðina
upp á sjúldinga sem fá meiri verki þegar bindið er
komið á sinn stað. Slíkum sjúklingum dugar oftast
fatli í 7-10 daga. Hvetja ber sjúklingana til að byrja
að hreyfa öxlina um leið og verkir leyfa.
Acromio-clavicular-liðhlaup
Tiltölulega algengur áverki eftir áverka á öxlina
eða upp eftir lengdarási griplimsins. Algengast hjá
yngri einstaklingum. Við skoðun sést bólga og
eymsli yfir liðnum og jafnvel sýnilegt misgengi sem
oft er túlkað sem brot við fyrstu skoðun.
Áverkinn er flokkaður samkvæmt hliðrun við-
beins í höfuðátt (cranialt) miðað við acromion
samkvæmt röntgenmynd við álag á eftirfarandi
hátt:
1) Tognun (distortion) í liðnum án hliðrunar.
2) Gliðnun (diastasi) í liðnum og minniháttar
hliðrun í átt að höfði (cranialt).
3) Hliðrun meiri en hálf beinbreidd en ekki al-
gert sambandsleysi beinanna.
4) Viðbein liggur allt ofan við acromion og hefur
jafnvel stungist gegnum m. trapezius, og
coracoacromial liðböndin eru alveg slitin.
Meðferðin er engin önnur en hvíld. Um leið og
verkir réna á að hefja hreyfiþjálfun á öxl. Við hugs-
anleg síðari óþægindi á að vísa sjúklingi til bæklun-
arlæknis til brottnáms (resectionar) á fjærenda við-
beins.
LÆKNANEMINN
91
1. tbl. 1996, 49. árg.