Læknaneminn - 01.04.1996, Blaðsíða 104

Útlimaáverkar
röntgenmynd verður að endurmeta meðferðina
oftast með aðgerð í huga. Aðrar ábendingar fyrir
aðgerð eru: 1) Skábrot í fjærenda upphandleggjar
með lömun í n. radialis. 2) Ef ekki tekst að fá við-
unandi brotlegu (öxulskekkja) þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir. 3) Opin brot með eða án æðaáverka.
Einnig er rétt að benda á að upphandleggsbrot hjá
alkóhólistum hafa yfirleitt slæmar horfur. Hins-
vegar er vonlaust að reyna að skera slík brot fyrr en
viðkomandi er „kominn á þurrt“.
OLNBOGI
Supracondylar upphandleggsbrot
Algengt barnabrot. Kemur eftir fall á útréttan
arm. Skipt í 2 flokka eftir því í hvaða legu olnbog-
inn er við áverkann: Extensionsbrot. þar sem fjær-
hlutinn er hliðraður aftur á við (dorsalt). í þeim
hópi eru u.þ.b. 95% af supracondylar brotum
(Mynd 10). Flexionsbrot, þegar fjærhlutinn hliðr-
ast framávið (ventralt) (Mynd 11). I báðum tilvik-
um er veruleg hætta á áverka á a. brachialis og n.
medianus í olnbogabótinni. Hér er því um að ræða
áverka sem verður að greina og meðhöndla strax.
Setjið bráðabirgðaspelku á útliminn í þeirri legu
sem hann er í til að hindra frekari hreyfingu á brot-
inu og hugsanlega meiri tilfærslu. I öllum tilfellum
verður að meta og fylgjast náið með ástandi æða og
tauga bæði fyrir og eftir meðferð. Sjúklinginn á
skilyrðislaust að flytja á næsta sjúkrahús án tafar og
brotið á að setja eins fljótt og unnt er, ekki hanga
alltof fast í einhverjum húsreglum um föstur í til-
tekinn tíma fyrir aðgerð. Allar tafir á réttingu leiða
til aukinnar bólgu með hættu á tauga- og æða-
skemmdum og torvelda lokaða réttingu.
Meðferðin er lokuð/opin rétting og ytri festing
með teygjuplástri eða gipsi. Eingöngu læknar með
reynslu af brotameðferð eiga að sjá um þetta. í
þeim fáu tilfellum þegar um brot án tilfærslu er að
ræða getur komið til greina að meðhöndlunin fari
fram í héraði. Leggið þá gipsspelku frá hnúum
uppyfir olnboga sem á að vera í a.m.k. 90° beygju
(flexion). Engu að síður verður að fylgjast náið með
ástandi æða og tauga fyrsta sólarhringinn.
Condylhrot hjá börnum
Radial humerus epicondylbrot eru lúmsk. Við
minnstu tilfærslu á brotinu er talsverð hætta á vaxt-
artruflunum eða svikaliði (pseudoarthrosis). Því er
tilhneiging til að festa öll slík brot með aðgerð.
Eingöngu vanir brotaskurðlæknar sem hafa greiðan
aðgang að skurðstofum geta leyft sér að reyna
óblóðuga meðferð á ótilfærðum brotum. Um leið
og brotið byrjar að hreyfast á skilyrðislaust að festa
það.
Ulnar humerus epicondylbrot eru oft samfara
liðhlaupi í olnboga og er viss hætta á að beinflísin
lendi inni í liðnum. Ef tilfærslan er minni en 3
mm má meðhöndla með gipsi frá hnúum uppfyrir
olnboga (með olnbogann í 90°) í u.þ.b. 3 vikur.
Við meiri tilfærslu á að festa brotið í aðgerð.
Liðhlaup í olnbogalið
„Pulled-elbow“ er algengur áverki hjá börnum
milli 1 og 6 ára. Orsökin er tog (foreldris eða systk-
inis) í útréttan handlegg. Vegna lögunar caput
radii getur það klemmst í lig. annulare cubiti og við
það festist handleggurinn í léttri beygju og próna-
tion. Allar tilraunir til að hreyfa arminn eru sárs-
aukafullar og börnin nota ekki handlegginn.
Greiningin er venjulega einföld og fæst við skoðun.
Barnið er eklci þjáð og leikur sér án þess þó að nota
arminn. Dæmigerð lega er á handleggnum. Eng-
in bólga eða mar á olnboganum. Allar tilraunir til
að hreyfa handlegginn enda með öskrum.
Meðferðin er einföld og þarfnast hvorki svæfing-
ar né verkjalyfja. Setjið barnið f kjöltu foreldris.
Grípið þéttingsfast um úlnlið barnsins með annarri
LÆKNANEMINN
94
1. tbl. 1996, 49. árg.