Læknaneminn - 01.04.1996, Page 109

Útlimaáverkar
ÁVERKAR Á NEÐRI ÚTLIMI
MJAÐMARBROT
Þau eru ein algengustu brot meðal eldra fólks á
Vesturlöndum. Nýgengi slíkra brota hefur farið
hraðvaxandi á þessari öld og nú er hægt að reikna
með að fimmta hver áttræð kona hafi fengið
mjaðmarbrot. Mjaðmarbrot sjást hjá öllum aldurs-
flokkum en hjá yngri er áverkinn oftast mikill, t.d.
slysfarir. Aimennt er mjaðmarbrotum skipt niður í
eftirfarandi floklta (Mynd 20):
1) Lærleggshálsbrot (cervical): Þessi brot eru á
lærleggshálsinum (collum femoris) og oftast innan
liðpoka (intracapsular). Þar af leiðir að talsverð
hætta er á gróandatruflunum, einkum drepi á lið-
kúlunni (caput femoris).
2) Lærhnútubrot (trochanter): Brot utanvið lið-
poka (extracapsular) á lærhnútusvæði. Hér er
minni hætta á gróandatruflunum en við lærleggs-
hálsbrot, en vegna þess að sjúklingarnir eru al-
mennt eldri verður endurhæfingin langdregnari.
3) Subtrochanter brot: Brot á ofanverðum lær-
legg strax neðan við (0-10 cm) trochanter minor.
Sjaldséðust mjaðmarbrota (u.þ.b. 10%). Þessi brot
eru alltaf óstöðug og ákveðin hætta er á seinum
gróanda og svikalið.
Athugið að brot af gerð 1 og 2 geta verið stöðug
og lítið tilfærð. Því er ekki alltaf hægt að reiða sig
á gömlu sannindin að sjúklingar með mjaðmarbrot
séu alltaf með brotna gangliminn styttan og snúinn
til hliðar (útróteraðan). Lækninn á að gruna að um
mjaðmarbrot sé að ræða hjá eldri sjúklingi með
sögu um fall, verki á mjaðmarsvæði ásamt eymslum
við þreifingu og snúning í mjöðm. Eg vil eindreg-
ið hvetja alla til að taka röntgenmynd af mjöðm-
inni, vakni minnsti grunur um brot. Meðferð á
mjaðmarbrotum er nær undantekningalaust skurð-
aðgerð. Verði einhver töf á flutningi til sjúkrahúss
er oft til bóta að leggja sjúklinginn með gangliminn
í skorður með koddum hvorn sínum megin við fót-
legginn. Þar sem mjaðmarbrotasjúklingar eru í
aukinni hættu á blóðsegamyndun er rétt að hefja
fyrirbyggjandi meðferð t.d. með heparínafbrigðum
með lága sameinda-
þyngd ef sjúklingur
kemst ekki í aðgerð á
fyrsta sólarhringnum.
Börnum með lær-
leggshálsbrot hggur
meira á að komast í að-
gerð. Vegna mikillar
hættu á blóðsöfnun í
liðnum og þar af leið-
andi hættu á æða-
klemmingu (tampona-
de) með drepi í liðkúlunni verða börn með mjaðm-
arbrot að komast tafarlaust í aðgerð. Þar er blæð-
ingunni í liðnum hleypt út og brotið síðan fest.
LÆRLEGGSBROT
Brot á lærlegg eru oftast tilkomin vegna slysfara.
Því sjást slík brot oftast hjá yngra fólki. A síðari
árum hafa beinþynningarbrot hjá eldra fólki orðið
æ algengari í vestrænum stórborgum. Ætíð verður
að hafa í huga að talsverð blæðing verður venjulega
við lærleggsbrot. Því verður undantekningalaust að
setja upp vökva hjá sjúklingi og fylgjast gaumgæfi-
lega með verkjum og blóðþrýstingi á meðan sjúkl-
ingur er til rannsóknar og í flutningi. Skorðið
brotna lærlegginn af eftir grófréttingu, togið gjarn-
an létt í lengdarstefnu ganglimsins og skorðið ann-
aðhvort með hárri spelku uppfyrir mjöðm eða með
stöðugum sandpokum sínu hvorum rnegin við lær-
ið. Lærleggsbrot á að meðhöndla á sjúkrahúsi í öll-
um tilvikum. Meðferðin er skurðaðerð þar sem
brotið er neglt hjá fullorðnum. Hjá börnum eru
þessi brot yfirleitt meðhöndluð í togi þar til þau
eru gróin.
BROT Á FJÆRENDA LÆRLEGGJAR
Brot þar sjást eftir meiriháttar slys hjá börnum og
fullorðnum. Hjá eldra fólki sjást þessi brot eftir
minniháttar áverka sem beinþynningarbrot. Hjá
börnum er oftast um kastlos að ræða og ber að vera
á verði fyrir hugsanlegum blóðrásaraukaverkunum
eins og við supracondylar upphandleggsbrot. Brot-
Mynd 20
LÆKNANEMINN
99 1. tbl. 1996, 49. árg.