Læknaneminn - 01.04.1996, Blaðsíða 111

Útlimaáverkar
sinn stað. Ef grunur er um liðhlaup, sem hefur
hoppað í liðinn aftur af sjálfu sér í fyrsta sinn, er
oftast blæðing í liðnum ásamt eymslum við innri
rönd hnéskéljar ásamt eymslum við að færa hné-
skelina hliðlægt. Við fyrsta liðhlaup og ef hnéskel-
in hefur hoppað úr eftir beinan áverka á skilyrðis-
laust að taka röntgenmynd af hnénu. Ef beinfh'sar
sjást í hnénu á að íhuga liðspeglun til að ganga úr
skugga um hvort allir liðfletir séu heilir. Ef vökvi
er í hnénu á að tæma liðinn með ástungu og leggja
uppskorið gips frá öldda upp fyrir hné. Gipstím-
inn er u.þ.b. 2 vikur og fullt ástig leyfilegt. Að
þeim tíma liðnum má sjúklingur byrja að hreyfa
hnéð. Síendurtekin liðhlaup á hnéskel þarfnast
ekki sérstakrar meðferðar í hvert skipti annarrar en
ástungu ef vökvi er til staðar og e.t.v. gipsspelku ef
verldr eru tilfinnanlegir. Sjúldingum með endur-
tekin hnéskeljarliðhlaup á hinsvegar að vísa til
bæklunarlækna, þar sem hægt er að gera aðgerðir
sem koma í veg fyrir endurtekin liðhlaup.
BROT Á EFRI HLUTA SKÖFLUNGS (TIBIA)
Ýmis flokkunarkerfi hafa verið notuð til að auð-
velda meðferð þessara áverka. Oll eiga þau sameig-
inlegt að skipta brotunum annarsvegar í samfalls-
brot á liðfleti (kompressionsbrot) eða í langlægar
sprungur. Brotin geta verið annaðhvort uni- eða
bicondylar, extra- eða intraarticular. Brot sem eru
sambland af öllum þessum þáttum eru ekki sjald-
séð. Langoftast er brotið í condylus lat. tibiae
(70%). Hjá yngri einstaldingum er orsökin oftast
meiriháttar slys. Hjá gömlu fólki er hér oft um
beinþynningarbrot að ræða eftir fall á jafnsléttu.
Afgerandi um val meðferðar er stöðugleikinn í
hnénu. Öll bicondylar brot (Myndir 23-24) eru
óstöðug og á yfirleitt að skera. Hliðrað langlægt
brot í hvorum condyl sem er (Myndir 25-26) á að
skera.
Sé eingöngu um samfall (kompression) í
condylus lateralis tibiae að ræða (Mynd 27),
ákvarða stöðugleiki brots, aidur og kröfur sjúklings
hverskonar meðferð er valin. Ef brotið er óstöðugt
við þreifingu á hnénu fullréttu á að stefna á aðgerð
ef sjúklingurinn var göngufær fyrir brot og ástand
sjúklings leyfir. Hjá yngri sjúklingum á einnig að
skera ef hnéð er óstöðugt í 20° beygju, þó að liður-
inn sé stöðugur beinn. Þannig er mikilvægt að
meta stöðugleikann í hnénu nákvæmlega og sem
fyrst. Ef læknirinn getur ekki með vissu fullvissað
sig um stöðugleikann á sjúklingnum vakandi á að
rannsaka hnéð í svæfingu eða deyfingu og vera til-
búinn að fara inn á brotið. Stöðugt brot á að gipsa
í 6 vikur. Sjúklingurinn má ekki stíga í brotna
gangliminn í 3 mánuði. Sé brotið skorið og fest er
oft hægt að sleppa gipsumbúðum fyrr, en fullt álag
er samt ekki leyfilegt fyrr en eftir 3 mánuði.
SKÖFLUNGUR
Brot á skafthluta sköflungs (diaphysis tibiae) sjást
á öllum aldursskeiðum. Batahorfur eru mjög háð-
ar orsök og útliti áverkans. Brotni beinið við bein-
an áverka (vegna umferðarslyss, falls úr talsverðri
hæð eða höggs frá þungum hlut beint á beinið)
sjást kurluð, þverlæg, stutt skálæg og opin brot.
Þessi brot eru yfirleitt erfið meðhöndlunar og eru
best geymd í höndunum á vel þjálfuðum bæklun-
arlæknum sem þekkja alla meðferðarmöguleika.
Gera má ráð fyrir að brotið grói hægt (á 6 til 9
mánuðum) og oft þarf aðgerðir til að fá brotið
stöðugt. Óbeinn áverki (fall og hras á jafnsléttu eða
úr lítilli hæð) orsakar löng skábrot og snúningsbrot
(spiral). Slík brot eru langoftast lokuð og gróa á
u.þ.b. 20 vikum hvaða meðferð sem notuð er. Brot
hjá börnum gróa hins vegar mun hraðar, því yngri
því hraðar. Sjaldgæft er að sjá svikaliði hjá börnum
nema brotið hafi verið opið frá byrjun eða opnað
við aðgerð. Vegna byggingar fótleggjar er veruleg
hætta á að taugar og æðar skaddist annaðhvort af
áverkanum sjálfum eða óbeint vegna þrýstings frá
blóðsöfnun (compartment syndrome). Vegna þessa
er mikilvægt að fylgjast gaumgæfilega með verkj-
um, hreyfígetu táa, æða- og taugastarfsemi fyrir
neðan brotið á fyrsta sólarhring eftir brotið.
Öll sköflungsbrot á að leggja inn til eftirlits. Sé
um opið brot að ræða á að senda sjúkling tafarlaust
á sjúkrahús. Hyljið sárið með dauðhreinsuðum
LÆKNANEMINN
101 1. tbl. 1996, 49. árg.