Læknaneminn - 01.04.1996, Blaðsíða 112

Útlimaáverkar
Mynd 23
Mynd 24
Mynd 27
umbúðum og setjið gangliminn í bráðabirgða-
spelku eftir grófréttingu. Munið að setja upp
vökva, athuga ástand tauga og æða og gefa
breiðvirk sýldalyf með. Sköflungsbrot með meiri
öxulskeltkju en 5°-7° í varus eða valgus, snúnings-
skekkju eða styttingu meiri en 2 cm verður að rétta
án tillits til útlits brotsins eða eðlis áverkans. I
sumum tilfellum dugar að rétta brotið og gipsa þar
til gróandi verður sýnilegur. Onnur brot verður að
festa með skrúfum eða mergnagla. Rétt er að bæld-
unarlæknar sjái um þessa ákvarðanatöku og eftirlit.
Sé brotið tiltölulega lítið tilfært og góður snertiflöt-
ur milli brotflata getur dugað að gipsa það inn í
óbreyttri legu. Gipsið á alltaf að vera frá tám upp í
nára og íyrsta gipsið á skilyrðislaust að vera skorið
upp eftir endilöngu. Eftir 4-6 vikur má skipta um
gips og meðhöndla brotið með gipsi frá tám upp að
hné þar til gróanda er náð. Vegna hættu á blóð-
söfnun (compartment syndrome) á alltaf að leggja
sjúklinga með sköflungsbrot inn á sjúkrastofnun til
eftirlits í að minnsta kosti einn sólarhring. A þeim
tíma harðnar gipsið og sjúklingur lærir að ganga
með hækjum undir eftirliti sjúkraþjálfara.
Brot á fjærenda sköflungs sem ná inn í lið eru
u.þ.b. 5-10% af öllum sköflungsbrotum (Mynd
28). Þessi brot eru varhugaverð vegna þess að veru-
leg hætta er á slitgigt ef brotið grær með misgengi.
Mikilvægt er að fá brotfletina í sem næst eðlilega
legu með aðgerð. Aðgerðin getur hinsvegar orðið
hættuspil vegna þess hve viðkvæm húðin er við
þessa áverka. Því verður að tímasetja aðgerð vel og
útfæra hana nákvæmlega til þess að ná meginmark-
miðunum sem eru nákvæm endurmyndun á lið-
fletinum og heil húðþekja. Ljóst er að slík brot á
að flytja strax til bæklunarlæknis. Mikilvægt er að
leggja þrýstingsumbúðir um ökklann og hafa fót-
inn í hálegu á meðan á flutningi stendur.
Unglingar geta fengið tvennskonar brot í liðflöt-
inn sem vert er að minnast á þótt sjaldgæf séu: 1)
„Tillaux" brot. Hér er um að ræða brot í leifum
vaxtarlínu sem liggur framantil og hliðlægt
(ventrolateralt) á sköflungi. Vaxtarlínan er lokuð
miðlægt. Lítill beinbiti losnar og færist til hliðar og
framávið (Mynd 29). Oftast verður misgengi í lið-
fletinum það mikið að nauðsynlegt reynist að festa
brotið eftir opna réttingu. 2) Þriggja plana brot
(Mynd 30). Hér er um að ræða brot gegnum epi-
fysuplötuna og vaxtarlínuna samtímis. Sjáist brot í
liðfletinum getur stundum verið þriggja plana brot
á ferðinni. Slík brot krefjast nánari athugunar oft
með tölvusneiðmynd. Sé um misgengi að ræða í
liðfletinum verður að setja brotið opið. Bæklunar-
læknar eiga að meta og meðhöndla þessi brot.
ÖKKLI
Með ökklabroti er venjulega átt við brot á malleoli
medialis og lateralis. Þeim er venjulega skipt í fernt:
1) Brot á malleolus lateralis. Þau eru
langalgengust.
2) Brot á malleolus medialis.
3) Bimalleolar brot (malleolus lateralis og
medialis).
LÆKNANEMINN
102 1 - tbl. 1996, 49. árg.