Goðasteinn - 01.06.1985, Page 37

Þórður Tómasson:
Jón krukkur og Krukksspá
Frægasta spárit íslenskrar alþýðu var lengi Krukksspá og alþekkt
er orðtakið um spámanninn sem hún er við kennd: „Kemur að því
er Krukkur spáði.” Krukksspá hefur löngum verið talið verk 17.
aldar en þó er uppruni hennar óviss. Dr. Guðbrandur Vigfússon
hélt þvi hiklaust fram í formálanum að Þjóðsögum Jóns Árna-
sonar, að Krukksspá væri samin af Jóni Guðmundssyni lærða og
eiginhandarrit Jóns að spánni varðveitt í Árnasafni í Kaupmanna-
höfn, AM. 409a, 4to, þá í gildi frumrits. Nú mun það álit fræði-
manna að handritið sé ekki skrifað af Jóni lærða.
Dr. Jón Þorkelsson yngri var sömu skoðunar um höfund
Krukksspár svo sem sjá má í greinagerð hans fyrir útgáfu hennar
i bókinni Þjóðsögur og munnmæli, 1899, bls. 214. Gegnir nokkurri
furðu um þetta álit hins iærða manns.
Litlar líkur eru fyrir því að Jón lærði sé höfundur þessa einstæða
rits íslenskra bókmennta. Það eitt ætti að skera úr málum að svo
að segja öll staðfræði Krukksspár er bundin við svæðið milli
Markarfljóts og Skeiðarár en ekkert er vitað um dvalir Jóns lærða
á því svæði.
Vera kann að Krukksspár sé fyrst getið hjá Hallgrími Magnússyni
í Kerlingardal í bréfi til séra Jóns Jónssonar í Fellsmúla 8. sept. 1648,
en þar segir: „Vil ég nú fá það aftur sem þér mér hétuð sem var þess
íslenska spádóm það þó eð fyrsta.” (ísl. fornbréfasafn III, bls. 291).
Höfundur Krukksspár er óþekktur maður en ekki er loku fyrir
það skotið að hann kunni að koma í leitir þegar menn fara að gefa
fullan gaum óprentuðum skjaladyngjum 17. aldar. Ætla má að
skráin sé samin af samtímamanni Brynjólfs biskups en þó er ekki
loku fyrir það skotið að hún sé verk 16. aldar.
Mestar líkur eru fyrir því að höfundur Krukksspár hafi verið skýr
Goðasteinn
35