Goðasteinn - 01.06.1985, Síða 112

bæinn. Tvö hesthús voru við traðirnar til suðvesturs frá bænum
tóku til samans nálægt sautján hross. Þá var lítið hesthús við tún-
garðinn norðvestur frá bænum og „fjóshesthús” var heima við
bæinn áfast smiðjunni. Fjóshesthúsið tók 4—5 hross. Það tilheyrði
austurbænum þegar tvíbýlt var á S-Rauðalæk. í smiðjunni var forn
smiðja með fýsíbelg. Hestarétt var heima við bæinn. Við aðra
heimahlöðuna var skúrbygging. Þar var geymdur fóðurbætir, síld
o.þ.h., einnig klyfberar og reiðingur. Þá má nefna hænsnakofa og
þurrkhjall til suðvesturs frá bænum. Tveir samliggjandi trjágarðar
voru við bæinn. Fjárhús voru við veginn heim að bænum, í um eins
km fjarlægð. Þau tóku um 140 ær. Hlaðan við fjárhúsin var mjög
oft kölluð „kuml.” Fyrir „framan læk” voru tvö sauðahús og kuml
við hvort þeirra um sig. Sauðahúsin rúmuðu um 70 sauði hvort.
Annað var ætlað fullorðnu sauðunum en hitt þeim veturgömlu. Lít-
ið hesthús var einnig fyrir framan læk skammt frá sauðahúsunum
og borghlaðið fjárhús. Ég heyrði sagt að þegar Runólfur Halldórs-
son var að byrja búskap upp úr 1870 hefði „Borgin” verið hans
fyrsta fjárhús. Þrír hellar voru og eru á Syðri-Rauðalæk. Lamba-
hellir var austan við bæinn. Tveir inngangar voru á honum. Innst
í hellinum var garði en jötur með veggjum utan til. Innst í hellinum
var brunnur. Miðja vega milli Brekkna og Syðri-Rauðalækjar er
hóll sem heitir Markhóll. í þeim hóli er ágætur hellir. Hann hefur
bersýnilega verið notaður sem fjárhús. Jötubálkar eru til hliðar í
honum. Þessir hellar sem nú hafa verið nefndir voru gerðir í tíð
Ásmundar Gíslasonar sem var bóndi á Syðri-Rauðalæk á öndverðri
nítjándu öld. Þriðji hellirinn í landi S-Rauðalækjar er í Bólhóli í
suðvesturhorni túnsins. Hann var höggvinn árið 1918 í búskapartíð
Runólfs Halldórssonar. Hann var notaður sem baðhellir, enda í
honum gerð baðþró og sigpallur og brunnur. Hugsanlegt er að þessi
hellir sé síðasti manngerði hellirinn hérlendis.
Vatn til heimilisverka hefur frá fornu fari verið tekið úr brunni
vestan við bæinn fast við gömlu traðirnar. Árið 1926 var settur upp
vatnshrútur austan við bæinn og vatn ieitt í fjós og bæ úr stórri lind
sem þar var gerð. Árið 1953 var þar sett upp vatnsdæla, rafknúin.
Vindrafstöð var sett upp á Syðri-Rauðalæk um 1940 en tíu árum
110
Goðasteinn