Læknaneminn - 01.04.2018, Blaðsíða 63

Fr
óð
le
ik
ur
63
Skoðunartækni og búnaður
Gefa skal konunni næði til að afklæðast og
bjóða henni ábreiðu sem er lögð yfir kvið og
læri og nær niður að hnjám.
Algengast er að kvenskoðun sé gerð á
sérstökum kvenskoðunarbekk með stoðum
(e. lithotomy position, sjá Mynd 2). Undirlag
undir efri hluta konunnar er hækkað, hún
sest og setur fætur upp í stoðir og mjakar
sér niður á fremstu brún bekkjarins. Í þessari
stöðu fæst góð sýn á ytri kynfæri og auðvelt
er að framkvæma innri skoðun. Einnig er
mögulegt að gera kvenskoðun á hefðbundnum
skoðunarbekk án stoða. Þægilegast er þá að
láta konuna liggja flata, setja hæla saman og
draga þá að sér og láta hné síga út til hliðanna
(demanta­stelling, sjá Mynd 3). Annar mögu­
leiki er að konan liggi flöt, beygi um hné og
setji iljar flatar á skoðunarbekk og opni grind
eins og hægt er (M­stelling, sjá Mynd 3).
Við framkvæmd skoðunar skulu hendur
vera hreinar og í hönskum. Góð lýsing er
nauðsynleg. Öll áhöld, sýnapinnar og sýnaglös,
bursti fyrir Pap­strok og annað sem nota á í
skoðuninni á að vera tiltækt innan handar
og aðstoðarmanneskja upplýst um hvaða
rannsóknir eru fyrirhugaðar eftir því sem við á.
Við mat á innri kynfærum kvenna er notuð
svokölluð andarnefja (e. speculum, sjá Mynd
4). Áhaldið er ýmist fjölnota (úr málmi) eða
einnota (úr plasti) og kemur í mismunandi
stærðum. Mikilvægt er að velja viðeigandi
stærð. Konur sem hafa fætt börn um leggöng
þarf stundum að skoða með stærri andarnefju
en minni andarnefjur henta til dæmis fyrir
frumbyrjur, unglingsstúlkur og margar eldri
konur. Áður en fyrsta kvenskoðunin er
framkvæmd er gott að skoða andarnefjuna,
prófa að opna og loka henni og læsa í opinni
stöðu með þar til gerðri skrúfu.
Ytri skoðun
Byrjað er á mati á ytri skapabörmum (e.
labia majora), spangarsvæði (e. perineum) og
munaðarhól (e. mons pubis). Gott er að vara
konuna við áður en barmar eru aðskildir og
innri skapabarmar (e. labia minora), snípur
(e. clitoris), þvagrásarop (e. urethral meatus)
og leggangaop (e. introitus) metin (sjá Mynd
5). Horft er eftir roða, sárum, útbrotum,
útferð, bólgu og fyrirferðum. Sem dæmi um
auðþekkjanlegar húðbreytingar má nefna sár
og blöðrur af völdum Herpes simplex sýkingar,
kynfæravörtur og Bartholin blöðru (e.
Bartholin cyst) eða sýkingarpoll (e. abscess) sem
lýsir sér sem aum fyrirferð klukkan fimm eða
sjö við leggangaopið. Til að meta Bartholin­
kirtla er vísifingur settur inn í leggöngin
neðarlega og þumall settur á neðri hluta ytri
skapabarma og þreifað á milli tveggja fingra
eftir bólgu eða eymslum.
Innri skoðun
Andarnefja af viðeigandi stærð er valin. Hún
ætti að vera hituð (til dæmis með vatni) og
vel smurð. Innri skapabarmar eru aðskildir
og lokaðri andarnefju er smeygt varlega inn
í leggöng í 45° halla. Varast skal að klemma
kynfærahár eða skapabarma á leiðinni inn.
Andarnefjunni er snúið í lárétta stöðu eftir að
inn um leggangaop er komið og henni rennt
niður á við eftir aftari vegg legganga, um fjóra
til fimm sm inn á við. Andarnefjan er opnuð
varlega og þá ætti leghálsinn (e. cervix) að vera
sýnilegur (sjá Myndir 6 og 7). Misauðvelt er
að finna leghálsinn og stundum getur verið
nauðsynlegt að bakka einn til tvo sm, loka
nefjunni og setja hana aftur inn, beina henni
meira niður á við og lengra inn. Andarnefjan
ætti að umkringja leghálsinn þannig að hann
sjáist vel (sjá Mynd 7). Litur á leghálsi er
metinn. Yfirborðið ætti að vera slétt. Leitað er
eftir sárum, fyrirferðum, blæðingu og útferð.
Ef taka á sýni, til dæmis í bakteríuræktun,
veiruleit, PCR mótefnaleit fyrir klamydíu
og lekanda eða Pap­strok til skimunar fyrir
leghálskrabbameini, er andarnefju læst í opinni
stöðu með þar til gerðri skrúfu á meðan sýni
eru tekin. Mikilvægt er að vara konuna við áður
en sýni eru tekin þar sem sýnataka getur verið
óþægileg. Að því loknu er andarnefju aflæst og
hún dregin varlega til baka út úr leggöngunum
í opinni stöðu en lokað við leggangaopið.
Á útleiðinni er slímhúð legganga metin með
tilliti til litar, bólgu, útferðar, fyrirferða, sára og
estrógen­áhrifa en skortur á fellingum bendir
til skorts á estrógeni.
Skoðun með andarnefju á aldrei að vera
sársauka full en sumum konum getur fundist
hún óþægileg. Fylgjast þarf vel með líðan
konunnar meðan á skoðun stendur og ef
mikillar vanlíðanar verður vart er rétt að
stöðva skoðunina uns konan treystir sér til að
halda áfram.
Mynd 8. Innri þreifing.