Læknaneminn - 01.04.2018, Blaðsíða 23

R
itr
ýn
t e
fn
i
23
hjartsláttur, öndunarstopp og stækkuð
lifur.26 Í CACT­skorti mælist frítt karnítín
hlutfallslega lágt miðað við asýlkarnítín líkt
og í CPT2­skorti en bein mæling á virkni
CACT í fibróblöstum eða erfðapróf þarf til
að greina á milli.5 Dánartíðni fyrsta árið er
65%.26 Mildari sjúkdómsmyndir þar sem
veikindi hefjast í föstu eða sýkingum og hita
eru þekktar og eru einkenni þá blóðsykurfall
og krampar í kjölfarið. Sjúkdómsgangur
CACT­skorts er hraður og er alls óvíst að
niðurstöður nýburaskimunar komi í tæka
tíð til að hefja fyrirbyggjandi meðferð til að
koma í veg fyrir skaða á taugakerfi. Meðferð
felst í tíðum kolvetnaríkum matargjöfum og
karnítínuppbót. Fita í fæðunni á að helst að
vera á formi meðallangra fitusýra.5
Gallar í myndun karnítíns
Karnítín er fyrst og fremst að fá úr kjöti, fisk
og mjólkurvörum. Rautt kjöt inniheldur 155­
592 μmól/100 g, fiskur 35 μmól/100g og hvítt
kjöt 24 μmól/100g. Í grænmeti og ávöxtum
er styrkur karnítíns nokkrum stærðargráðum
lægri eða frá 0,006­0,08 μmól/100 g. Egg eru
undantekning en þau innihalda einungis 0,075
μmól/100g af karnítín. Þá inniheldur aspas
1,21 μmól/100 g.27 Blandað vestrænt mataræði
inniheldur 4­8 μmól/kg líkamsþyngdar en getur
farið allt niður í <0,1 μmól/kg líkamsþyngdar
á ströngu grænmetisfæði.28 Til viðbótar
framleiðir mannslíkaminn um 1,2 μmól/kg af
karnítíni á sólarhring.29 Kjötætur fá því allt að
75% af karnítíni úr fæðu á meðan einstaklingar
á ströngu grænmetisfæði framleiða um
90% alls síns karnítíns. Styrkur karnítíns í
blóði er marktækt lægri hjá grænmetisætum
samanborið við kjötætur en það virðist ekki
hafa klíníska þýðingu hjá heilbrigðum.29
Framleiðsluferli karnítíns (sjá Mynd 2) utan
síðasta skrefsins (fram að bútýróbetaín) fer
fram í flestum vefjum líkamans. Umbreyting
bútýróbetaín í karnítín er hvatað af
γ­bútýróbetaín díoxýgenasa (e. γ-Butyro-
betaine Dioxy genase, BBD) sem finnst einungis
í lifur, nýrum og heila og ef til vill í eistum.3
Styrkur karnítíns er engu að síður hár í flestum
vefjum, frá 0,1 til nokkurra millimóla í líter,
en hæstur er styrkurinn í hjartavöðva og
rákóttum vöðvum.3
Fyrsta ensímið í myndunarferli karnítíns er N6­
þrímeþýl­lýsín­díoxýgenasi (e. N6-trimethyl-
lysine-dioxygenase, TMLD) einnig þekkt sem
þrímeþýllýsín hýdroxýlkljúfur epsilon
(e. Trimethyl lysine Hydroxylase Epsilon,
TMLHE) (sjá Mynd 3). Ólíkt öðrum
ensímum í myndunarferlinu virðist TMLD
vera staðsett í hvatbera en hin eru staðsett
í umfrymi.30
Galli í TMLHE-geni, staðsett á X­litningi,
sem skráir fyrir TMLD hefur verið tengdur
við einhverfurófsröskun. Borin voru kennsl
á arfstakan (e. hemizygous) einstakling með
einhverfurófs röskun sem skortir táknröð (e.
exon) 2 í TMLHE­geni og síðar var sýnt fram
á að galli í TMLHE-geni er áhættuþáttur fyrir
einhverfurófsröskun.31,32 Einu tilfelli hefur
verið lýst af galla í BBOX1­geni (gamma­
bútýróbetaín hýdroxýlasa­geni, e. Gamma-
Butyrobetaine Hydroxylase 1) sem veldur skorti
á BBD, fyrsta ensíminu í myndunarferli
karní tíns (sjá Mynd 3). Einkenni þess voru
seinkaður málþroski, vaxtarskerðing, höfuð­
smæð (e. microcephaly) og fæðingargallar
í andliti.33 Hvorki galli í TMLHE­geni eða
BBOXI­geni ollu óeðlilega lágum blóðgildum
karnítíns.
Samantekt
• Karnítín er mikilvægt fyrir flutning
fitusýra inn í hvatbera. Það flytur langar
fitusýrur til niðurbrots í hvatberum.
Virkni þess er mikilvæg í föstu og án þess
verður blóðsykurfall án framleiðslu ketóna.
Sjúkdómar í karnítín efnaskiptum eru
vegna ýmissa erfðagalla í flutningsferjum
karnítíns og ensímum sem koma að
tengingu karnítíns við langar fitusýrur.
• Frumkominn karnítínskortur er algengur
í Færeyjum.
• Helstu einkenni eru blóðsykurfall
án myndunar ketóna, stækkuð lifur
og hjartavöðvakvilli. Sjúkdómurinn
getur valdið skyndidauða. Sumir eru
einkennalausir allt lífið, aðrir með væg
einkenni þreytu og vöðvaverkja.
• Mæling lifrarensíma, ammóníaks,
frís karnítíns og asýlkarnítína gefur
vísbendingu um undirliggjandi orsök.
Greining er staðfest með erfðaprófi.
• Meðferð er karnítínuppbót við
frumkominn karnítínskort og að forðast
langar föstur og krefjandi líkamsrækt.
Í bráðafasa er dextrósi gefinn í æð. Í
alvarlegri birtingamynd eru reglulegar
kolvetnaríkar matargjafir ráðlagðar með
fitu á formi meðallangra fitusýra.
• Skammtar: Levókarnítín 100­200 mg/
kg á dag (að hámarki 2 g) í þremur
skömmtum um munn.
Þakkir
Sérstakar þakkir fá Leifur Franzson fyrir
upplýsingar og gagnlegar ábendingar við
yfirlestur handrits og Brynjar Örnu­ og
Guðnason fyrir myndvinnslu.
Heimildaskrá
1. Ezgu F. Chapter Seven ­ Inborn Errors of Metabolism. In: Makowski
GSBT­A in CC, ed. Vol 73. Elsevier; 2016:195­250. doi:https://doi.
org/10.1016/bs.acc.2015.12.001.
2. Oddason KE, Eiríksdóttir L, Franzson L, Dagbjartsson A.
Fenýlketónúría á Íslandi. Læknablaðið. 2011;6(97). http://www.
laeknabladid.is/tolublod/2011/06/nr/4237.
3. Bremer J. Carnitine­­metabolism and functions. Physiol Rev.
1983;63(4):1420­1480. doi:10.1146/annurev.nu.06.070186.000353.
4. Vishwanath VA. Fatty Acid Beta­Oxidation Disorders: A Brief
Review. Ann Neurosci. 2016;23(1):51­55. doi:10.1159/000443556.
5. Longo N, di San Filippo CA, Pasquali M. DISORDERS OF
CARNITINE TRANSPORT AND THE CARNITINE
CYCLE. Am J Med Genet C Semin Med Genet. 2006;142C(2):77­85.
doi:10.1002/ajmg.c.30087.
6. Rebouche CJ. Kinetics, pharmacokinetics, and regulation of
L­Carnitine and acetyl­L­carnitine metabolism. In: Annals of the
New York Academy of Sciences. Vol 1033. ; 2004:30­41. doi:10.1196/
annals.1320.003.

7. El­Hattab AW, Scaglia F. Disorders of carnitine biosynthesis and
transport. Mol Genet Metab. 2015;116(3):107­112. doi:https://doi.
org/10.1016/j.ymgme.2015.09.004.
8. Koizumi A, Nozaki JI, Ohura T, et al. Genetic epidemiology of the
carnitine transporter OCTN2 gene in a Japanese population and
phenotypic characterization in Japanese pedigrees with primary
systemic carnitine deficiency. Hum Mol Genet. 1999;8(12):2247­2254.
doi:10.1093/hmg/8.12.2247.
9. Magoulas PL, El­Hattab AW. Systemic primary carnitine deficiency:
An overview of clinical manifestations, diagnosis, and management.
Orphanet J Rare Dis. 2012;7(1). doi:10.1186/1750­1172­7­68.
10. Steuerwald U, Lund A, Rasmussen J, Janzen N, Hougaard D, Longo
N. Neonatal Screening for Primary Carnitine Deficiency: Lessons
Learned from the Faroe Islands. Int J Neonatal Screen. 2017;3(4):1.
doi:10.3390/ijns3010001.

Framhald af heimildalista greinarinnar er að finna á bls 136.