Læknaneminn - 01.04.2018, Blaðsíða 127

R
an
ns
ók
na
rv
er
ke
fn
i 3
. á
rs
n
em
a
20
17
12
7
Lifun og afdrif minnstu
fyrirburanna
Ellen María Gunnarsdóttir1, Þórður
Þórkelsson1,2, Kristín Leifsdóttir1,2
og Snjólaug Sveinsdóttir1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Barnaspítali Hringsins
Inngangur: Undanfarin ár hafa lífslíkur fyrirbura
aukist umtalsvert, einkum minnstu fyrirburanna. Á
það helst rætur að rekja til framfara í fæðingarhjálp
og nýburagjörgæslu. Helstu vandamál sem fylgja
því að fæðast mikið fyrir tímann eru langvinnur
lungnasjúkdómur, heilablæðing, skemmdir á hvíta efni
heilans, sjónskerðing vegna fyrirburaaugnsjúkdóms og
fötlun. Markmið rannsóknarinnar var að kanna lifun
og aðra útkomuþætti þeirra fyrirbura sem fæðst höfðu
eftir 24 til 31 vikna meðgöngu og voru undir 1500 g
við fæðingu síðastliðin 9 ár hér á landi. Jafnframt var
tilgangur rannsóknarinnar að meta hvernig árangur
Íslands væri í samanburði við önnur sambærileg lönd.
Efniviður og aðferðir: Í gagnagrunni Vökudeildar
Barnaspítala Hringsins (Vökudeildarskránni) fengust
upplýsingar um þau börn sem höfðu fæðst eftir 24 til
31 vikna meðgöngu og voru undir 1500 g við fæðingu
árin 2007­2015. Rannsóknartímabilinu var skipt í
tvennt. Tímabilið 2007­2010 var annars vegar borið
saman við tímabilið 2011­2015 á Íslandi. Hins vegar
var fyrra tímabilið borið saman við önnur lönd, en
upplýsingar um þau fengust úr nýlegri rannsókn (J
Pediatr 2016;177:144­52).
Niðurstöður: Rannsóknarhópurinn samanstóð
af 207 börnum fæddum árin 2007­2015. Þar af
voru 107 börn fædd á tímabilinu 2007­2010 og
100 á tímabilinu 2011­2015. Ekki var tölfræðilega
marktækur munur á þeim þáttum sem skoðaðir
voru milli tímabilanna. Hins vegar lækkaði fjöldi
látinna barna úr 7 (6,5%) í 4 (4,0%) milli tímabila.
Einnig var rúmlega tvöföld aukning á fjölda barna
sem fengu alvarlega heilablæðingu (úr 4 (3,7%) í 9
(9,0%)). Jafnframt varð aukning á börnum sem fóru
í aðgerð vegna fyrirburaaugnsjúkdóms. Hlutfallsleg
lækkun varð á börnum sem greindust með langvinnan
lungnasjúkdóm, skemmdir á hvíta efni heilans og
þarmadrepsbólgu milli tímabilanna. Ísland var með
næst hæstu hlutfallslega lifun barna (93%) miðað
við önnur lönd, en einungis Japan var með hærri
(95%). Hlutfall langvinns lungnasjúkdóms var
næst hæst á Íslandi (26%), hæst var það í Bretlandi
(32%) en lægst í Sviss (13%). Hlutfall barna sem
fengu alvarlega heilablæðingu (gráðu III­IV) og/eða
hvítaefnisskemmdir var svipað milli landa (7­15%).
Sama átti við um fjölda fyrirbura sem fóru í aðgerð
vegna fyrirburaaugnsjúkdóms fyrir utan hátt hlutfall í
Japan (16%), annarsstaðar var það 2­4%.
Ályktanir: Ísland er að standa sig vel, hér er lág
dánartíðni og tiltölulega lágt hlutfall alvarlegra
sjúkdómsgreininga. Þó gæti verið visst áhyggjuefni
hlutfallsleg aukning á alvarlegri heilablæðingu sem
þyrfti að skoða nánar.
Fósturköfnun á Íslandi
Nýgengi, orsakir og afdrif barnanna
Elva Rut Sigurðardóttir1, Hildur
Harðardóttir1,2, Þórður Þórkelsson1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Kvennadeild Landspítala, 3Barnaspítali
Hringsins
Inngangur: Fósturköfnun (e. perinatal asphyxia) er
afleiðing þess að skerðing verður á flutningi súrefnis
um fylgju frá móður til fósturs. Eftir fósturköfnun
eru nýburar í hættu á að fá ýmis vandamál, bæði til
lengri og skemmri tíma, en alvarleiki þeirra fer eftir
umfangi skaðans og ástandi þeirra líffæra sem eiga
í hlut. Alvarlegastur er skaðinn sem getur orðið á
heila en hann getur leitt til heilakvilla af völdum
súrefnisþurrðar (e. hypoxic ischemic encephalopathy,
HIE) og heilalömunar (e. cerebral palsy). Markmið
rannsóknarinnar var að kanna nýgengi, áhættuþætti,
orsakir og afleiðingar fósturköfnunar og einnig að
skoða hvernig staðið var að endurlífgun nýbura sem
urðu fyrir fósturköfnun og hver afdrif þeirra voru í
kjölfar hennar.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn og
náði yfir 15 ára tímabil, frá 2002 – 2016. Við athugun
á nýgengi fósturköfnunar voru fengnar upplýsingar
um öll þau börn sem urðu fyrir fósturköfnun hér á
landi á tímabilinu, skilgreind sem 5 mínútna Apgar
£ 6. Auk þess voru fundin í Vökuskrá Barnaspítala
Hringsins þau 50 börn sem fengu lægstan Apgar við
5 mínútna aldur og upplýsingum safnað um meðferð
og afdrif þeirra úr Vökuskrá og sjúkraskrám, og um
meðgöngu og fæðingu úr mæðraskrám og sjúkraskrám
mæðranna.
Niðurstöður: Alls fengu 634 börn greininguna
fósturköfnun á rannsóknartímabilinu. Nýgengi
fósturköfnunar reyndist vera 9,71/1000 fædd börn.
Rannsóknartímabilinu var síðan skipt niður í tvö
tímabil, 2002 – 2009 og 2010 – 2016. Nýgengi
fósturköfnunar á fyrra tímabilinu var 10,64/1000 fædd
börn en á því seinna reyndist það 8,64/1000 fædd börn.
Algengustu áhættuþættir innan rannsóknarhópsins
voru notkun oxytósíns dreypis í fæðingu (62%),
líkamsþyngdarstuðull (LÞS) móður ³ 30 kg/m2
(43%) og framköllun fæðingar (42%). Algengast
var að fósturhjartsláttarrit var metið óeðlilegt, í 52%
tilvika af heilbrigðisstarfsfólki viðstatt fæðinguna
og í 69,6% tilvika af rannsóknaraðilum. Algengar
orsakir fósturköfnunar innan rannsóknarhópsins voru
axlaklemma (26%) og fylgjuþurrð (20%) en algengast
var að orsök fósturköfnunar hefði verið flokkuð sem
“annað” (42%). Allir nýburar í rannsóknarhópnum
þurftu á endurlífgun að halda eftir fæðingu.
Öndunaraðstoð var veitt í öllum tilvikum, hjartahnoð
í 48% tilvika, adrenalín gefið í 26% tilvika og blóð
gefið í 4% tilvika. Af 50 börnum sem urðu fyrir
alvarlegri fósturköfnun voru 27 (54%) sem fengu
HIE. Af þeim sem fengu HIE létust sex (22,22%) og
útskrifuðust 21 (77,78%) á lífi, en fimm (23,81%)
þeirra greindust seinna með heilalömun.
Ályktanir: Rannsóknin leiddi í ljós að nýgengi
fósturköfnunar fer lækkandi. Áhættuþættir eru
margvíslegir en algengastir voru notkun oxytósíns
dreypis, LÞS móður ³ 30 kg/m2 og framköllun
fæðingar. Fósturköfnun getur orðið óvænt, en
axlaklemma og fylgjuþurrð voru algengar orsakir
hennar í rannsókninni. Endurlífgun var ávallt hafin
strax af viðstöddum og allt bendir til þess að rétt hafi
verið staðið að henni í öllum tilvikum sem undirstrikar
mikilvægi þjálfunar ljósmæðra og lækna í endurlífgun
nýbura. Rúmlega helmingur barnanna bar merki um
HIE eftir fæðingu. Þrátt fyrir að börnin yrðu öll fyrir
alvarlegri fósturköfnun greindist aðeins tiltölulega lítill
hluti þeirra með heilalömun síðar á ævinni.
Millivefslungnabreytingar og
öldrun
Gísli Þór Axelsson1, Gunnar
Guðmundsson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Landspítali Háskólasjúkrahús
Inngangur: Sjálfvakin lungnatrefjun er ólæknanlegur
sjúkdómur sem einkennist af bandvefsmyndun
í millivef lungna og leiðir til dauða vegna
öndunarbilunar. Millivefslungnabreytingar eru
skilgreindar með myndgreiningu og líkjast lungna­
trefjun en eru ekki jafn útbreiddar og eru oftast
í einkennalausum einstaklingum. Þær eru taldar
vera forveri lungnatrefjunar, en í hlutfallslega fáum
tilvikum, því tíðni millivefslungnabreytinga er mun
hærri en tíðni lungnatrefjunar. Hækkandi aldur er
áhættuþáttur beggja þessara fyrirbæra og vakti það þá
tilgátu að ferlar tengdir öldrun væru tengdir meingerð
þeirra. Tilgangur ritgerðarinnar var að kanna tengsl
lífvísa öldrunar og millivefslungnabreytinga til að auka
skilning á sambandi öldrunar og lungnatrefjunar.
Efniviður og aðferðir: Gögn úr AGES­Reykjavik
rannsókninni voru notuð. Hún er framskyggn
faraldsfræðirannsókn á 5.764 Íslendingum gerð til
að auka skilning á öldrun. Millivefslungnabreytingar
höfðu áður verið greindar með tölvusneiðmyndum, og
voru rannsakendur ókunnugir öðrum upplýsingum um
þátttakendur. Þeir lífvísar öldrunar sem notast var við
voru þættir tengdir bólgu; CRP og albúmín og þættir
tengdir rauðum blóðkornum; fjöldi rauðra blóðkorna,
hemóglóbín og hematókrít. Til viðbótar voru notaðir
lífvísar öldrunar tengdir líkamlegri færni; gripstyrkur,
styrkur við réttingu um hné, gönguhraði, tímasett upp
og gakk próf og vöðvamassi læris. Tengsl þessara breyta
við millivefslungnabreytingar og undirgerðir þeirra
voru prófuð með tvíkosta aðhvarfsgreiningu. Að auki
voru könnuð tengsl millivefslungnabreytinga við þætti
tengda heilsu þátttakenda. Þeir þættir voru sjálfstæði
við athafnir daglegs lífs, eigið mat á almennri heilsu og
líkamleg virkni á síðustum 12 mánuðum.
Niðurstöður: Í líkönum leiðréttum fyrir helstu
meðvirkandi þáttum höfðu CRP og albúmín tengsl
við millivefslungnabreytingar, ásamt öllum þáttum
tengdum líkamlegri færni fyrir utan tímasett upp og
gakk próf. Þættir tengdir rauðum blóðkornum höfðu
ekki tengsl við millivefslungnabreytingar. CRP og
albúmín höfðu meiri áhrif á millivefslungnabreytingar
en þættir tengdir líkamlegri færni. Af undirgerðum
millivefslungnabreytinga höfðu flestir þáttanna tengsl
við breytingar undir fleiðru og blandaðar breytingar.
Allir þættir tengdir heilsu þátttakenda höfðu tengsl
við ILA, og var mesta áhættan tengd lélegri almennri
heilsu.
Ályktanir: Í þessari ritgerð fundust tengsl milli
millivefslungnabreytinga og fjölmargra lífvísa
öldrunar, til að mynda CRP, albúmíns og margra
þátta sem varða líkamlega frammistöðu og almenna
heilsu. Þessar niðurstöður benda til tengsla milli
millivefslungnabreytinga og öldrunar. Engin tengsl
fundust hins vegar við aðra lífvísa öldrunar. Það gæti
verið vegna flókinnar meingerðar öldrunar og skorts
á samstöðu um lífvísa öldrunar. Engu að síður gefa
þessar niðurstöður til kynna að einstaklingar með
millivefslungnabreytingar hafi verri líkamlega heilsu en
aðrir. Þetta bendir til þess að millivefslungnabreytingar
hafi skaðleg áhrif og bætir við fyrri rannsóknir sem
leggja til frumstig millivefslungnasjúkdóma sem
rannsóknarefni til að bæta meðferð og forvarnir slíkra
sjúkdóma.
Sýkingar hjá 18 mánaða börnum
á Íslandi
Guðrún Margrét Viðarsdóttir1, Emil
L. Sigurðsson1,2, Margrét Ólafía
Tómasdóttir1,2, Jón Steinar Jónsson1,2,
Jóhann Ágúst Sigurðsson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands,
2Heilsugæsla höfuðborgarsvæðisins
Inngangur: Sýkingar eru algeng orsök veikinda,
sérstak lega hjá börnum. Öndunarfærasýkingar
eru ein algengasta orsök komu á heilsugæslu á
Íslandi en iðrakveisur eru einnig algengar. Kvef er
algengasta öndunarfærasýkingin bæði hjá börnum
og fullorðnum. Bráðamiðeyrnabólga er einnig algeng
í börnum og er algeng ástæða sýklalyfjaávísunar.
Endurteknar bráðamiðeyrnabólgur leiða oft til
ísetningar hljóðhimnuröra. Erlendar rannsóknir
á veikindamynstrum í samfélaginu og notkun
heilbrigðisþjónustu hafa leitt í ljós að meirihluti
veikinda á sér stað utan heilbrigðisstofnanna og margir
upplifa veikindi án þess að leita læknis. Fáar rannsóknir
eru til um sýkingar ungbarna utan heilbrigðisgeirans
hér á landi. Markmið þessarar rannsóknar var því að
rannsaka með framvirkum hætti sýkingar meðal 18
mánaða barna á Íslandi og helstu úrræði við þeim.
Efniviður og aðferðir: Foreldrum sem komu með
börnin sín í 18 mánaða skoðun á heilsugæsluna
var boðið að taka þátt í rannsókninni. Foreldrarnir