Læknaneminn - 01.04.2018, Blaðsíða 29

R
itr
ýn
t e
fn
i
29
innviði vantar fyrir starfhæfa legháls­
krabbameins leit og há tíðni er bæði af HPV
og HIV sýkingum. Um 86% allra legháls­
krabbameina og um 88% allra dauðsfalla vegna
sjúkdómsins eiga sér stað í þróunarlöndunum.5
Leghálsinn er oftast um 2­4 cm á breidd og
3­4 cm á lengd. Hann gengur niður úr leg­
bolnum og opnast í leggöngin.1 Leghálsinn
er klæddur þekjufrumum af tveimur gerðum,
flögu þekju að utan og kirtilþekju að innan.
Stað urinn þar sem þessar tvær gerðir mætast,
við op leghálsins, kallast umbreytingarsvæði
(e. transformation zone) en þaðan eiga flest
legháls krabbamein uppruna sinn.6 Frumu­
breytingar eru forstigs breytingar legháls­
krabbameina en breytingarnar geta verið
í flögu þekjunni, kirtil þekjunni eða í báðum
gerðum.6 Mikilvægt er að átta sig á því að
frumu breytingar eru ekki krabbamein en geta
verið undanfari þess ef þær ganga ekki til baka.
Þeim er skipt upp í þrjár gráður eftir alvarleika
og áhættunni á að þróast í krabbamein en
þróun frá frumubreytingum yfir í krabbamein
tekur yfirleitt mörg ár.7 Verulegar líkur eru
á að frumubreytingar af gráðu I gangi til baka og
því nægir að endurtaka frumustrok eftir 6­12
mánuði. Frumubreytingar af gráðu II og III
eru oftast meðhöndlaðar með keiluskurði þar
sem áhættan á þróun í krabbamein er talsvert
meiri.8 Keiluskurður er einföld aðgerð þar sem
frumubreytingar eru fjarlægðar. Við aðgerðina
minnkar hættan á krabbameini til muna án
þess að hafa áhrif á frjósemi konunnar.9
Orsakir og áhættuþættir
Leghálskrabbamein orsakast af veiru sem
nefnist HPV (e. human papilloma virus)
og smitast við kynmök.1 Allt að 80% allra
kvenna, sem eru kynferðislega virkar, smitast
af HPV einhvern tímann á lífsleiðinni.10 HPV
er nauðsyn leg en ekki nægjanleg forsenda
krabba meina í leghálsi. Eftir HPV­smit getur
veiran valdið virkri sýkingu í leghálsi en í
lang flestum tilvikum nær ónæmis kerfið að
vinna á sýk ingunni og losa sig við hana. Þegar
það tekst ekki verður veirusýkingin þrálát og
getur að lokum valdið frumubreytingum.9
Fundist hafa 120 undirtegundir HPV, þar af
40 sem geta sýkt slímhúðir kynfæra.11 Þessum
undir tegundum er skipt upp í tvo flokka;
há­áhættu og lág­áhættu. HPV 16 og HPV
18 eru há­áhættu veirur og valda um 50%
allra hágráðu frumubreytinga og allt að 70%
leghálskrabbameina.9
Áhættuþættir fyrir leghálskrabbamein teng­
jast áhættunni að fá HPV­sýkingu og því að
hafa ekki tekið þátt í legháls krabbameinsleit.9
Hættan á því að smitast af HPV er tengd fjölda
rekkju nauta, ungum aldri við fyrstu kyn mök
og að hafa fengið aðra kyn sjúkdóma eins og
klamydíu eða herpes.6,10,11 Eftir að HPV­smit
á sér stað eru ýmsir þættir sem auka líkurnar
á því að veiru sýking þróist út í frumu breytingar
og jafnvel krabbamein. Mikilvægasti áhættu­
þátturinn er ónæmisbæling af völdum
lyfja eða sjúkdóma líkt og HIV. Reykingar
eru einnig þekktur áhættuþáttur fyrir
leghálskrabbamein af flöguþekjugerð.12­14
Á seinustu árum hefur þekking á HPV­
sýkingum aukist til muna og vegna þessa
var hægt að þróa bóluefni gegn veirunni. Frá
árinu 2011 hefur öllum stelpum í 7. bekk
á Íslandi staðið til boða bólusetning með
Cervarix® með því markmiði að fyrir­
byggja krabbamein í leghálsi.15 Bólu­
efnið Cervarix® gefur langtímavörn gegn
sýkingu af völdum HPV 16 og 18 og einnig
einhverja vörn gegn HPV 31 og 33 þó hún
sé mun minni.16 Árið 2016 kom á markað
nýtt bóluefni, Gardasil®9, sem gefur vörn
gegn fleiri HPV eða alls níu veirum og er
í dag talið besta bóluefnið til forvarnar legháls­
krabbameini. Það veitir því vörn gegn enn
fleiri há­áhættu HPV­veirum, líkt og HPV 31
og 33, en einnig veirum eins og HPV 6 og 11
sem valda kynfæravörtum.17
Einkenni, greining og
vefjagerð
Algengast er að leghálskrabbamein séu
einkenna laus til að byrja með en þegar
einkenni koma fram eru þau oftast tiltölulega
ósértæk og gjarnan tengd óeðlilegri útferð
eða blæðingum svo sem milliblæðingum eða
blæðingum eftir sam farir.1 Greining legháls­
krabbameins er oftast fengin eftir sýnatöku
frá leghálsi eða keilu skurði sem framkvæmdur
er vegna meintra frumu breytinga eða
Mynd 1. FIGO-stigun leghálskrabbameins19
IA1
≤4 cm >4 cm
IA2
IA
IIA
IIIA
IVA
IIIB
IVB
IIB
IB1 IB2