Skógræktarritið - 15.10.2003, Blaðsíða 20

1 .Þetta byrjar allt á bakkaplöntunum smáu! Hér er ársgömul ösp á austurleið,
kvæmið er Salka frá Gróðrarstöðinni Mörk. Þegar tveir eru í bíl er hægðarleikur að
taka með sér 700 plöntur úr bænum. Það er hæfilegur skammtur í helgargróður-
setningu og svo er að sjáifsögðu sáldrað blákomi kringum plönturnar á eftir.
Talið er að íslendingar hafi
ekki farið að stunda ræktun að
ráði fyrr en á 19. öld. Þá hefst
matjurtarækt í smáum stíl fyrir
atbeina framsýnna forgöngu-
manna. í þá daga var yfirleitt
hlaðin stétt framan við torfbæi
forfeðra okkar, væntanlega köll-
uð hlað í daglegu tali fyrr á öld-
um. Fram af þessari stétt vörp-
uðu menn ösku og alls kyns
sorpi sem til féli á bænum og
var svæðið því kallað hlaðvarpi.
Hann færðist smám saman fjær
bæjardyrum þegar leið á aldir og
öskuhaugar mynduðust og orðið
hlað táknaði þá breiðara svæði. f
hlaðvarpanum spratt betur en
annars staðar.
Þegar hugsjónamenn í mat-
jurtarcekt svipuðust um eftir
hentugu garðstæði á 19. öld
blasti hlaðvarpinn við sjónum -
hvergi var gróður sællegri en
þar! Fjöldi mynda sannar að þar
gerðu margir íslendingar fyrstu
garða sfna og stunduðu afskap-
lega lífræna ræktun. Uppskeran
var kærkomin viðbót við vetrar-
forða langsoltinnar þjóðar en
ýmsum þótti jurtagróður þó
heldur ómerkileg fæða fyrst í
stað.
Fóðurrækt fyrir gripi þróast á 20.
öld og tekur stórstígum framför-
um öldina á enda. Á þessu rækt-
unarsviði skynjuðu menn sömu
lögmál og í matjurtarækt: Það
þurfti að nýta 110-115 daga vaxt-
artíma eins og kostur var og
hjálpa gróðri af stað eftir megni
til þess að uppskera yrði sem
best. Þegar kom fram á 20. öld
fóru menn að reyna ræktun á
blásnum melum og söndum og
sáu að það gat skilað góðum ár-
angri - en krafðist reyndar ríflegr-
ar áburðargjafar á hverju ári.
Þetta ber að hafa í huga með til-
liti til þess sem rakið verður síð-
ar, en miklu munar á ræktun með
árlegri áburðargjöf og sjálfbærri
ræktun við erfiðustu aðstæður.
Skógrækt lét lítið yfir sér á frum-
býlingsárum matjurtaræktar og
fóðurræktar. Tegundaval var lítið
- fyrst og fremst hinn innlendi
gróður - og þekking af skornum
skammti. Hugsjónamenn og eld-
hugar blésu í glæðurnar og
minntu á að ísland hefði verið
viði vaxið milli fjalls og fjöru í ár-
daga. Það olli sérstökum vand-
ræðum að við bjuggum í rollurfk-
inu - sauðkindin var manninum
rétthærri og fór ferða sinna þar
sem henni sýndist, stýfði þá vaxt-
arsprota sem hún náði til.
Skógrækt á íslandi spratt frem-
ur upp af hugsjón en ábatavon,
gagnstætt hinum ræktunargrein-
unum tveimur. Af þeirri ástæðu
var minna hirt um að fullnýta
rammann sem fsienskar aðstæð-
ur buðu þessari nýju grein - vaxt-
artíma og jarðveg - og forðast að
hugsa um vaxtarkröfur og vænt-
ingar. Þess vegna fór gróður oft
seint f gang og hímdi f kyrrstöðu
fyrstu árin og smám saman þró-
aðist hinn þjóðlegi íslenski skóg-
ræktarbarlómur: Pað gerist nú ekki
mikið fyrstu fimm árin!
Afþessum sökum myndaðist aldrei
spenna ískógrækt - þessi brennandi
ákafi sem krefst þess að hvert sumar
skili viðunandi árangri. Spennuleysið
hefur staðið skógrækt á íslandi fyrir
þrifum alla tíð - það hefur nefnilega
tómlæti íför með sér.
Ég fór að hugsa um skógrækt á
rýru landi austur í Landbroti á 8.
áratug síðustu aldar og þá varð
það fyrsta verkefni mitt að afla
tiltækra upplýsinga um hugsan-
legar trjátegundir, þarfir þeirra og
kröfur. Niðurstaðan lofaði ekki
góðu. Allar tegundir virtust þurfa
betri jarðveg en fannst í Sól-
heimalandi og ekki nóg með það,
þær virtust helst þurfa aðgang að
grunnvatni, en það var óvfða til-
tækt þar sem Sólheimajörð er að
mestu á 20-30 metra þykku gjall-
hrauni sem lekur hverjum dropa
er úr lofti kemur en er að öðru
leyti þurrar hálfgrónar sandfiesjur
ásamt sendinni mýri. Það virtist
borin von að hugsa um skógrækt
við slíkar aðstæður.
Það var ekki nauðsyn sem ýtti
mér út í skógrækt heldur óviðráð-
anieg löngun, og þessi ákafa leit
að svörun - helst jákvæðri. Ég
minnist þess enn þegar ég stóð
frammi fyrir hinni brennandi
spurningu um tegundaval f þetta
land - og ég vissi að ég gæti í
fyrsta lagi búist við trúverðugu
svari eftir fimmtán ár! Fimmtán
18
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2003