Tímarit lögfræðinga - 01.04.1986, Side 46

og loks fór svo að til varð sérstakt dómsmálaráð, parlement. Fræði-
lega var konungur forseti ráðsins, en sæti hans stóð æ oftar autt. Fór
svo að lokum að konungur framseldi parlamentinu í París, sem kalla
mætti Hæstarétt, dómsvald sitt alfarið, og leiddi það til þess að fyrir
gat komið að hann væri sjálfur aðili máls fyrir þeim dómi.
Eftir að héraðsdómar sýslumanna komu til sögunnar var parlament-
ið í París almennur áfrýjunardómstóll gagnvart þeim. Á 15. öld voru
stofnuð fyrstu parlamentin utan Parísar sem e.t.v. mætti nefna lög-
réttur eða landsdóma. Þær voru orðnar 13 að tölu þegar yfir lauk.
Auk þessa almenna dómstólakerfis var fjöldi sérdómstóla, og einnig
tíðkaðist skipun umboðsdómara. Á einveldistímanum kvað mest að
dómsstörfum amtmanna (intendents) að þessu leyti. Dómsvald amt-
manna þróaðist einkum á 17. öld, laut aðallega að fjármálum og skatt-
heimtu og byggðist að verulegu leyti á umboðsskrám. Um 1680 virðast
öll héraðsvöld vera komin í hendur amtmanna sem voru orðnir 32 að
tölu við lok einveldis. Þeir höfðu umsjón með héraðsdómstólum og
dæmdu sjálfir í málum er vörðuðu öryggi ríkisins. Á fyrsta ári stjórn-
arbyltingarinnar voru embættismenn konungs hvarvetna flæmdir frá
embættum sínum, en parlamentin voru þá þégar í upplausn, og dóm-
stólakerfi einveldisins leið undir lok áður en lýðveldið var stofnað6S).
Horft til fornaldar
Á síðari hluta keisaratímabilsins greindist Rómaveldi í fjögur aðal-
umdæmi til stjórnsýslu er nefndust præfecturae, tvö í austurhluta rík-
isins og tvö í vesturhlutanum. Umdæmi þessi eða fjórðungar nefndust
(talið frá austri til vesturs) : Oriens (austræna ríkisumdæmið), Ulyria,
Italia og Galliae) 6Í)). Yfir hverju ríkisumdæmi var præfectus. Fjórð-
ungsstjórar þessir voru æðstu borgaralegu embættismenn ríkisins, en
herstjórn var af þeim tekin á stjórnarárum Konstantínusar. Ríkisum-
dæmin greindust síðan í lögsagnarumdæmi, dioceses, sem voru 14 tals-
ins í öllu ríkinu. I vestasta ríkisumdæminu, Galliae, voru þessi þrjú lög-
ságnarumdæmi: Brittannia, Gallia og Hispania ásamt Mauritaníu (Mar-
okkó). Fyrir hverju lögsagnarumdæmi var umdæmisstjóri er bar em-
bættisheitið vicarius. Hvert lögsagnarumdæmi greindist síðan í skatt-
lönd, provinciae, 96 að tölu alls um 300 e. Kr.70). I Gallíu (diocesis)
voru þannig að lokum 15 eða 17 skattlönd71), en yfir hverju var land-
68) Miquel, s. 212 ... 268. HDF, 222 ff.
69) Bernard s. 27.
70) Á 4. öld var Gallíu skipt í tvö lögsagnarumdæmi, Miquel s. 42.
71) Bernard s. 27.
40