Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Síða 22

víkj anleg og slíkar undanþágur því heimilar. Þær geti eigi að síður ver-
ið afar ósanngjarnar í garð kaupanda.
Að lokum er þess getið, að frelsi til þess að semja um vexti og önnur
lánskjör fari mjög vaxandi. Þá hafi það og færst í vöxt, að lánsviðskipti
með peninga fari í auknum mæli fram utan innlánsstofnana. Þetta
tvennt geri það að verkum, að rík ástæða sé til þess að hafa í lögum
almennt ógildingarákvæði til þess að sporna við ósanngjörnum samn-
ingsskilmálum í þessum viðskiptum, en hætt sé við, að ákvæði gildandi
laga veiti ekki næga vernd í þessum efnum.
Svo sem getið er í köflum 5.0. og 6.0. og fram kemur í yfirlitinu í
kafla 7.O., er ljóst, að íslensk réttarskipan bjó yfir ýmsum úrræðum
fyrir gildistöku laga nr. 11/1986, sem heimiluðu ógildingu samninga af
sanngirnisástæðum. Því er ekki óeðlilegt, að sú spurning vakni, hvort
þörf hafi verið fyrir reglu 36. gr. samningalaganna. Skal nú að þessu
atriði vikið.
1 fyrsta lagi er það athugunarefni, hvort ákvæði III. kafla laga nr.
7/1936, eins og þau ákvæði voru fyrir gildistöku laga nr. 11/1986, hafi
ekki nægt í þessum efnum. I 28.-31. gr. voru þeir gerningar lýstir ógild-
ir, sem orðið höfðu til fyrir nauðung (28. og 29. gr.), svik (áður 30. gr.
en nú 31. gr.) eða vegna misritunar eða annarra mistaka (áður 31. gr.
en nú 32. gr.). Þá er það einkennandi fyrir þessi ákvæði, að atvik það,
er ógildingu veldur, þarf að hafa verið til staðar við samningsgerð,30)
og sú huglæga krafa gerð, að viðtakandi löggerningsins hafi vitað eða
mátt vita um atvik það, sem gildi löggerningsins er komið undir, á þeirri
stundu, sem löggerningur kom til vitundar honum, sbr. 38. gr. samn-
ingalaganna.
32. gr. samningalaganna (nú 33. gr.) má að vissu marki kalla al-
menna ógildingarreglu, þ.e. henni er ætlað að veita dómstólum svigrúm
til þess að ógilda löggerninga, enda þótt hinar sérstöku ógildingar-
ástæður samningalaganna séu ekki fyrir hendi. Reglan er á hinn bóg-
inn bundin sömu takmörkunum og fyrrnefndar reglur í 28.-31. gr. lag-
anna, þ.e.a.s. að atvik það, er ógildingu veldur, þarf að hafa verið fyrir
hendi, þegar löggerningur kom til vitundar móttakanda, og sú huglæga
krafa jafnframt gerð, að ætla megi, að móttakandinn hafi haft vitneskju
um atvikið.
Rétt er í þessu sambandi að vekja athygli á því, sem fram kemur í
greinargerðinni (bls. 15), að með lögum nr. 11/1986 var í engu hróflað
36) Rcglurnar veittu aðeins í mjög takmörkuðum mæli heimild til þess að taka tillit til að-
stæðna eftir gerð samnings, sbr. ákvæði 38. gr. samningalaganna i. f.
100