Tímarit lögfræðinga - 01.08.1986, Síða 61

hrif á það til hvaða lagagteina brot skuli heimfæra eða skipta ekki máli
um grófleika brots, sbr. t.d. hrd. 1978, bls. 1002 og hrd. 1983, bls. 135,
sbr. einnig hrd. 1976, bls. 810 og hrd. 1974, bls. 481 (484). I annan stað
skal skoðuð sú aðstaða þegar dómari telur koma til mála að dæma eftir
öðrum refsiákvæðum en segir í ákæru. Við skýringu 3. mgr. 118. gr.
oml. um þetta atriði koma þó fyrst og fremst til athugunar orðin „und-
ir sama skilorði,“ en þessi orð verða ekki skilin öðruvísi en svo að ekki
megi dæma eftir öðrum refsiákvæðum en greinir í ákæruskjali nema
slík heimfærsla teljist aukaatriði miðað við þá hegðun sem ákært er
fyrir. Rökin fyrir þessu eru auðvitað þau sömu og um getur í 5, þ.e. að
ella er hætta á því að réttarstaða sakbornings raskist óhæfilega og svo
hitt að ákæruvaldið hefur við útgáfu ákæruskjals fellt saksókn í til-
teknar skorður (stundum til hagsbóta fyrir ákærða). Ennfremur verð-
ur að hafa í huga að skilyrði þess að unnt sé að beita nýjum lagaákvæð-
um er það að hégðun þeirri sé lýst í ákæru sem hin nýju lagaákvæði
taka til. Þetta mun einmitt sjaldnast vera fyrir hendi ef beita á refsi-
ákvæðum sem fela í sér þyngri refsimörk en ákært var eftir.
Hvað teljast nú aukaatriði máls með tilliti til refsiákvæða sem ekki
eru tiltekin í ákæruskjali samkvæmt framansögðu? 1 fyrsta lagi sýnist
unnt að víkja frá ákæru ef það er til hagsbóta fyrir sakborning. Slíkt
má oftast verða án áhættu fyrir réttarstöðu sakbornings ef um eðlis-
líka verknaði er að ræða. Þessi regla er og staðfest í dómaframkvæmd
og kenningum fræðimanna. 1 öðru lagi getur það sama átt við ef
brotin eru sambærileg að því er varðar verknaðarlýsingu og refsimörk.
Að sjálfsögðu er þá við það miðað að þeim skilyrðum sé fullnægt sem
greint var frá hér að ofan. Til stað festingar þessu má m.a. benda á
hrd. 1978, bls. 1055 og hrd. 1973, bls. 912 (916).
Hins vegar verður ekki talað um aukaatriði ef beitt er strangara
refsiákvæði en greint var í ákæruskjali. Skal hér getið nokkurra dóma
sem staðfesta það. I hrd. 1963, bls. 390, voru atvik þau að ákært hafði
verið fyrir brot á 248. gr. hgl. út af tiltekinni háttsemi. Héraðsdómur
taldi að brot varðaði við þá lagagrein og þar að auki við 155.
gr. sömu laga. Hins vegar sagði dómurinn að ákærða yrði ekki gerð
refsing skv. þeirri grein þar sem hann hefði ekki verið ákærður fyrir að
hafa gerst brotlegur gegn henni. Þessi niðurstaða var staðfest í hæsta-
rétti. í hrd. 1962, bls. 243 (246), var ákært vegna fjársvika tveggja
manna í tengslum við viðskipti um fasteignir. Var annar þeirra ákærð-
ur fyrir hlutdeild í broti á 248. gr., sbr. 138. gr. hgl. Hæstiréttur taldi
að brot ákærða ætti beint undir 248. gr., sbr. 138. gr. hgl., en að þar sem
ákært hefði verið fyrir hlutdeild skv. 22. gr. hgl. yrði ekki ákveðin
139