Morgunblaðið - 15.04.1986, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. APRIL1886
33
irki?
í styrk milli herflota. Sé þessu jafn-
vægi raskað, getur það gert stöðu
Noregs enn erfiðari en hún er nú,
og við það ykist spennan.“
Norski forsætisráðherrann ítrek-
aði síðan, að það væri útþensla sov-
éska heraflans og breytingar á
æfingum Sovétmanna, sem hefðu á
síðari árum dregið athygli að hern-
aðarstöðunni á norðurslóðum. Þessi
útþensla stangaðist á við hinn
greinilega samdrátt, sem hefði verið
í herstyrk NATO-ríkjanna á þessum
slóðum. Það hefðu verið fleiri bresk
og bandarísk herskip á hafinu við
Noreg fyrir 15 árum en nú. Sagði
Willoch, að nú væri þess að vænta,
að samaðilar Norðmanna að NATO
létu að nýju meira að sér kveða á
hafinu í nágrenni Noregs. „Við lít-
um á aukna hlutdeild bandamanna
okkar sem framlag til að tryggja
stöðugleika til langframa í okkar
heimshluta," sagði Willoch.
Flókið taf 1
Daginn eftir að norski forsætis-
ráðherrann flutti þessa stefnuræðu
í öryggismálum, sem þótti einkenn-
ast af raunsæi og festu, hófst mál-
þing skammt utan við Osló á vegum
Norsku utanríkismálastofnunarinn-
ar (NUPI) og norænnar samstarfs-
nefndar um utanríkismál. Þar kom
saman fólk frá öllum Norðurlöndum
til að ræða um öryggismál á Nor-
egshafi og breytingarnar, sem eru
að verða þar. Á vegum NUPI starf-
ar hópur manna nú að því að ranns-
aka hernaðarþróunina á Noregs-
hafi. Hefur hann þegar sent frá sér
skýrslur, sem birtust í sérstöku
hefti af norska tímaritinu Inter-
nasjonal Politikk 1985. Voru þessar
ritgerðir lagðar til grundvallar á
málþinginu auk ritsmíða um hlut
Breta í flotavömum á Noregshafi
og aukinn áhuga Vestur-Þjóðvetja
á því að láta til sín taka þar.
Hér verður ekki rætt um öll þau
atriði, sem voru til umræðu á mál-
þinginu. Hin helstu má draga
saman með þessum hætti:
1. Langdrægni kjarnorkueld-
flauga um borð í kafbátum gerir
Sovétmönnum kleift að starfrækja
eldflaugakafbáta sína norðar en
áður. Eitthvert besta skjól, sem
kafbátar geta fengið, er undir heim-
skautaísnum. Kafbátar Sovét-
manna af Typhoon-gerð, stærstu
kafbátar heims með 200 kjarnaodda
innaborðs, virðast smíðaðir með það
fyrir augum að unnt sé að láta þá
vera í skjóli undir ís. Þeim verður
væntanlega haldið úti frá Kóla-
skaganum en líklegt er að minni
eldflaugakafbátar af Delta-gerð
verði einkum í Kyrrahafsflota Sov-
étríkjanna.
2. Sovétmenn óttast nú meira en
áður um öryggi langdrægra kjarn-
orkueldflauga sinna á landi. Þeim
mun meiri áherslu ieggja þeir á að
vernda eldflaugarnar í kafbátunum.
40% af langdrægum kjarnorkuher-
afla Sovétmanna, er í kafbátum.
3. Takist Sovétmönnum að auka
öryggi eldflaugakafbáta sinna á
Norðurslóðum með því að flytja þá
undir ísinn, geta þeir beitt flota sín-
um á Noregshafi með öðrum hætti
en áður. Helsta hlutverk flotans
hefur verið að veija eldflaugakaf-
bátana. Nú þykjast sumir sjá merki
aukinnar áherslu á getuna til að
höggva á slagæðar NATO, siglinga-
leiðirnar yfír Norður-Atlantshaf.
4. Það er yfirlýst stefna Banda-
ríkjamanna að auka flotastyrk sinn.
Liður í því er að hafa mátt til að
senda flugmóðurskip með fylgdar-
skipum inn á Noregshaf.
5. Sumir óttast að þessi stefna
Bandaríkjanna, sem kennd er við
Lehman, flotamálaráðherra þeirra,
sé þess eðlis, að hún leiði fremur
til spennu en stöðugleika. Aðrir
telja hana óframkvæmanlega, þar
sem öryggi flugmóðurskipanna sé
stefnt í of mikla hættu. Þá hefur
framsetning stefnunnar verið gagn-
rýnd, notuð hafi verið of sterk orð
um þá „breytingu", sem í stefnunni
felst.
6. Hlutur stýriflauga á hafinu á
eftir að aukast. Bandarískar stýri-
flaugar um borð í herskipum draga
allt að 2.500 km. Er því unnt að
skjóta þeim á skotmörk í Sovétríkj-
unum af skipum, sem eru fyrir
sunnan ísland. Sovétmenn hafa
lengi haft stýriflaugar um borð í
skipum sínum.
7. Menn eru sammála um, að
nauðsynlegt sé að sjá nánari út-
færslu á flotastefnu Bandaríkjanna
og Sovétríkjanna, áður en fullyrt
er um þær breytingar á Noregshafi,
sem af þeim leiðir.
Áhrifin á ísland
Fram undir 1980 var litið þannig
á, að varnarlína fyrir siglingaleið-
irnar yfir Norður-Atlantshaf væri
dregin frá Grænlandi um Island til
Bretlands, um GIUK-hliðið. John
F. Lehman, flotamálaráðhen-a
Bandaríkjanna, hefur nýlega lýst
þeirri skoðun í tímaritsgrein, að það
lýsi skilningsleysi á frumþáttum
sjóhernaðar að halda, að unnt sé
að vetja siglingaleiðirnar eða kom-
ast hjá átökum við sovéska flotann
með því að draga varnarlínu í
GIUK-hliðinu. Hann telur sem sé
að senda þurfi flota Bandaríkja-
manna norður fyrir ísland til að
verja siglingaleiðirnar. Forsætis-
ráðherra Noregs er sömu skoðunar.
Til þess að unnt sé að halda
uppi vörnum af þessu tagi er nauð-
synlegt að njóta stuðnings frá flug-
vélum frá íslandi og Skotlandi,
þegar farið er um GIUK-hliðið, og
Noregi, þegar norðar dregur. Til
þess að NATO geti tryggt öryggi
á Noregshafi er óhjákvæmilegt að
hafa afnot af flugvöllum í Noregi
og á íslandi.
Þegar langdrægni eldflauga um
borð í sovéskum kafbátum jókst,
þurftu þeir ekki lengur að fara í
gegnum GIUK-hliðið til að beita
vopnum sínum gegn Bandaríkjun-
um. Varnarlína kafbátanna færðist
norðar. Nú kann skjól þeirra undir
ísnum að leiða til þess, að fleiri
sovéskir árásarkafbátar láti að sér
kveða í kringum ísland.
Þótt of snemmt sé að slá nokkru
föstu um gildi stýriflauga um borð
í skipum, má álykta sem svo, að
tilkoma þeirra leiði til þess, að
Sovétmenn sæki í átt að íslandi og
suður fyrir landið til að granda
þeim bandarísku skipum, sem flytja
slíkar flaugar.
í stuttu máli hníga öll rök að
því að breytingar á hernaðartækni
dragi ekki úr mikilvægi íslands.
Vegna allra aðstæðna er nauðsyn-
legt að minna sterklega á það í
umræðum um þessi mál, að varnar-
samningur íslands og Bandaríkj-
anna byggir á því grundvallaratriði,
að varnarliðið er hér til að veija
landið og næsta nágrenni þess. I
því ljósi ber að skoða þær ráðstafan-
ir, sem hingað til hafa verið gerðar
til að endurnýja varnarviðbúnað í
landinu. Ákvarðanir um þessa end-
urnýjun voru teknar, áður en svo-
nefnd Lehman-stefna kom til sög-
Stefna íslands
í skýrslu Matthíasar Á. Mat-
hiesen, utanríkisráðherra, sem lögð
var fram fyrir skömmu, er þessi
grundvallarstefna Islands Itrekuð.
Þar segir meðal annars: „Grund-
vallarforsenda þess, að hægt sé að
greina herstyrk Sovétríkjanna í
námunda við Island og meta þannig
að Atlantshafsbandalagið geti
brugðist við með viðeigandi hætti,
er öflugt éftirlit. Þær endurbætur
sem gerðar hafa verið hér á landi
miðast við að styrkja þetta eftirlit.
Eðli varnarstöðvarinnar á Keflavík-
urflugvelli hefur ekki breyst, en
staðan hefur verið treyst."
Þegar rætt er um hernaðarlegt
mikilvægi Islands segir meðal ann-
ars:
„Ekki verður nógsamlega ítrek-
að, að hernaðarlegt mikilvægi ís-
lands ræðst fyrst og fremst af legu
landsins í Norður-Atlantshafí.
Varnarliðið eitt sér, eða annar
varnarviðbúnaður hérlendis eykur
hvorki né dregur úr hernaðarlegu
mikilvægi landsins."
í skýrslunni er ekki tekin afstaða
til þeirra atriða, sem nefnd hafa
verið hér að framan. Þau eru enn
á umræðustigi, einkum meðal
þeirra, sem stunda rannsóknir á
þróun öryggismála á höfunum. í
skýrslu utanríkisráðherra segir:
„Eitt helsta vandamál Atlantshafs-
bandalagsins er hin stöðuga aukn-
ing umsvifa Norðurflotans á Nor-
egshafi, þrátt fyrir markvissa við-
leitni Norðmanna í þá átt að halda
sþennu þar í lágmarki. Ef svo færi,
að Noregshaf yrði sovéskt áhrifa-
svæði, er hætt við að erfitt yrði að
halda uppi vörnum í Noregi og óhjá-
kvæmilega lenti sóknarþungi Norð-
urflotans á svæðinu umhverfis Is-
land. Hugmyndir hafa komið fram
um aukinn flotastyrk Atlantshafs-
bandalagsins á Noregshafi til að
mæta þessari hættu."
Orð forsætisráðherra Noregs,
sem vitnað var til í upphafi sýna,
að þetta eru meira en hugmyndir.
Norðmenn vilja það beinlínis að
flotastyrkur bandamannanna i
NATO aukist undan ströndum
þeirra.
Það er andstætt íslenskum ör-
yggishagsmunum að leggja stein í
götu þess. Við hljótum hins vegar
að vilja, að unnt sé að viðhalda
stöðugleika í næsta nágrenni okkar
með sem minnstum herafla og ekki
sé gengið þannig til verks, að með
óvarlegum yfirlýsingum að stofnað
sé til pólitískra deilna. Loks má
ekki missa sjónar á því markmiði
að skapa þannig samskiptareglur á
milli heija á hafinu, að þær skapi
fremur traust en tortryggni.
t þroskaheftur
ér lífsformu
myndarlegar og vel búnar stofnanir,
þar sem við getum varið fyrir sjálf-
um okkur og öðrum að setja fatlað
fólk. Við getum ekki einblínt um
of á kostnaðarhliðina. Og þar af
leiðir að það fær heldur ekki staðist
að við ræðum um hjálp til sjálfs-
hjálpar, nema sú hjálp leiði til
bættrar og breyttrar stöðu.
í þessum. einföldu orðum: ekki
bara lifa — heldur vera lifandi,
felst róttækt uppgjör við hina hefð-
bundnu forsjárstefnu sem við höf-
um fylgt. Félagsleg umönnun á
ekki að miða að því að rétt halda
fólki gangandi og hjálpa því til að
fá tímann til að líða. Málið snýst
um að gefa möguleika og stuðning
til að hver maður geti nýtt sér þann
tíma sem honum er gefinn. Svo að
hann fái notið gleði — og sorgar.
Lífi sem skiptir einhveiju. Þroska-
hefta á ekki að ofvernda einlægt
fyrir vandamálum daglegs lífs. Það
á að einbeita sér að því að gera þá
færa til að takast á við vanda, þótt
auðvitað skuli hafa í huga hvað
hver einstaklingur ræður við. En
sannleikurinn er sá að við rannsókn-
ir hefur komið í ljós að fatlað fólk
eða þroskaheft býr yfir langtum
meiri getu og þroska en lengi hefur
verið talið og það er ótrúlegt hversu
mikið má nýta af þessum eiginleik-
um ef rétt er á málum haldið.
Alfreð Dam
Mér finnst það að vera lifandi
tengist svo auðvitað þessu að upp-
ifa eitthvað. Hversu mörgum
þroskaheftum gefst í rauninni kost-
ur á því. Við höfum haft tilhneig-
ingu til að bregðast þannig við að
passa „sjúklinginn“ og auðvitað
ræður góðvilji og kærleikur gerðum
okkar. En þar með er ekki sagt að
það sé eina rétta lausnin. Og eftir
því sem meiri reynsla fæst í breyttri
uppbyggingu sambýla þroskaheftra
gera menn sér betur grein fyrir
hversu miklu það getur skipt að
þroskaheft fólk fái að lifa eðlilegra
lífi en nú. Við höfum viljað vernda
hinn þroskahefta fyrir niðursveifl-
unum, en þar með erum við einnig
að koma í veg fyrir að hann skynji
uppsveiflurnar — ef ég má nota
svona slang . . . Sem sagt þroska-
heft fólk á að fá — og það getur
ótrúlega oft — að velja sér sitt lífs-
form, þótt það passi ekki inn í
þennan fyrri hugsunarhátt okkar.
Ég er ekki að ráðast á stofnanir
í sjálfu sér, segir hann. Það má
ekki skilja orð mín svo. Þar er unnið
af dugnaði og áhuga og margt
hefur áunnizt. En stórar og fjöl-
mennar stofnanir búa ekki einstakl-
inginn undir lífsbaráttuna. Hann
er bara þar. Og það gerist ekki
neitt. Með því að fara út I breytta
umönnun fyrir þroskahefta og með
þroskaheftum er brotið blað. Og ég
hef skoðað allmörg sambýli bæði
hér í Reykjavík og á Akureyri og
ég hef raunar líka skoðað stofnanir.
Ég verð að segja að hér er verið
að vinna mjög athyglisvert starf og
íslendingar virðast vera fljótir að
meðtaka nýjar hugmyndir og vinna
úr þeim. Orðið sambýli sjálft og
eitt finnst mér afskaplega gott og
vel hugsað. Ég held að ætti að reyna
að koma því inn í Norðurlandamál-
in, það nær vel anda þess sem er
/erið að stefna að.
Allar breytingar taka tíma, sagði
Alfreð Oam og það er óhugsandi
annað en stofnanir fyrir þroska-
hefta verði við lýði í einhverri mynd
enn um hríð. En eftir því sem við
eflumst í rannsóknum okkar á
þroskaheftum mun og aukast skiln-
ingur og vilji til að breyta þessu
hægt og rólega.
j
i