Morgunblaðið - 15.04.1986, Blaðsíða 50

MOR&ONBLAÖtÐ, ÞRtöJtJÐA’GIJR l5!;AÍ>Rt^líW6
•W>___________________
Signrður Sigvrðsson
fyrrverandi landlæknir
held okkur hafi stundum þótt afí
strangur, en hann var allaf réttlát-
ur. —
Tónlistin var sameiginlegt
áhugamál okkar afa. Við fórum
alltaf saman á tónleika. Ég var
áreiðanlega ekki nema 8 ára þegar
afi bauð mér fyrst með sér á tón-
leika Sinfóníuhljómsveitar íslands.
Upp frá því bauð hann mér alltaf
með sér, en þá var amma orðin of
veik til að geta notið þeirra. Átta
ára byrjaði ég að læra á fiðlu og
sýndi afí því alltaf mikinn áhuga.
Engir tónleikar í skólanum máttu
framhjá honum fara. Þegar að því
kom að ég færi í framhaldsnám til
New York aðstoðaði hann mig fjár-
hagslega. Hann vildi gera sitt til
að ég lærði örugglega það sem mig
langaði til.
Tímabilið frá því amma veiktist
og þangað til hún dó var afa áreið-
anlega erfiðara en aðrir gerðu sér
grein fyrir. Amma var alltaf svo
hress og kát og elskaði tónlist. Hún
færði svo mikla gleði inn á heimilið
og spilaði sjálf mikið á píanó. Með
henni missti afí sína styrku stoð.
Afí hefur kvatt um sinn en ég
trúi því að við sjáumst aftur. Minn-
ingin lifír og ég er innilega þakklát
fyrir einlæga vináttu og allar þær
góðu stundir sem við afí áttum
saman.
Blessuð sé minning hans.
Bryndís Pálsdóttir
Þegar yngri sonur minn var 8
ára, sagði hann eitt sinn við mig:
„Eigum við ekki að heimsækja
hefðarmanninn?" Ég spurði hvað
hann væri nú að bulla, því við
þekktum engan hefðarmann, þeir
væru aðeins til í sögum. „Jú, víst,“
sagði sá litli, „við þekkjum einmitt
einn hefðarmann sem er alveg eins
og í sögunum. Við vorum meira að
segja alltaf með honum í jólaboðum
og í fyrra keyrðum við hann heim
í voða fallegt hvítt hús og hann var
svo fínn með hatt og í frakka alveg
eins og hefðarmaður í sögu.“
Hér var ég að lokum farin að
skilja, að maðurinn sem syni mínum
fannst hafa þann virðuleika og
hjartagöfgi til að bera að hægt
væri að kalla hann hefðarmann, var
Sigurður Sigurðsson, tengdafaðir
bróður míns. Og ég fann líka að
bamið hafði rétt fyrir sér, Sigurður
var í framkomu og hið innra eins
og göfugu herramennirnir úr sögum
Dickens. Og aldrei hafði drengurinn
beðið mig um að fara með sig í
heimsókn eitt eða neitt fyrr en nú.
Sigurður hafði vakið áhuga hans á
að þar væri einhver á ferð sem
vert væri að kynnast nánar. Og þar
hafði átta ára snáðinn rétt fyrir sér
— allt minn líf mun ég vera þakk-
lát fyrir það að hafa fengið þá gjöf
í lífinu að kynnast þessum sérstæða
manni að því marki að fínna að
hann var vinur minn.
Ég ætla mér ekki þá dul að út-
skýra það, hvornig sá leyndardómur
gerist, að vinátta myndast hjá ólíku
fólki. Eitthvað held ég að það hafí
með gagnkvæma virðingu og trún-
að að gera. En einn dag stendur
maður hlýr í btjóstinu og örlítið
léttari í spori, og orsökin er sú, að
þú hefur átt íangt og trúnaðarfullt
samtal í fallegri bjartri stofu og þú
ert orðin einum vini ríkari. Auðvitað
eiga slíkar stundir sér oftast langan
aðdraganda.
í fyrsta skipti sem ég kom á
heimili Sigurðar Sigurðssonar kom
ég þangað til að halda jól, bróðir
minn var farinn að draga sig eftir
dóttur hans. Það sá ég útundan
mér að Páli var mikið í mun að
koma vel fyrir í augum þeirrar út-
völdu, því hann var farinn að standa
við eldhúsvaskinn í tíma og ótíma
og vatnsgreiða óstýrlátan hárlubb-
ann.
Um þetta leyti dó faðir okkar og
ég varð satt að segja ekkert hrifin
þegar Páll sagði mér að okkur
væri báðum boðið að eyða aðfanga-
dagskvöldinu hjá foreldrum Sig-
rúnar. Ekki svo að það væri neitt
ákveðið hvar ég yrði þetta aðfanga-
dagskvöld, en fyrir 17 ára ungling
var bara tilhugsunin um jólin án
pabba næstum óbæriieg hvar sem
ég yrði. Svo það var ekkert glaðleg-
ur gestur sem mætti í jólaijúpurnar
á Ægissíðunni árið 1952. En eitt-
hvað skildu þau hjónin, Bryndís og
Sigurður, betur en aðrir, allar þær
hamfarir sem gerast í sál unglings
sem upplifír sín fyrstu jól eftir missi
einhvers sem var honum kær. Ein-
hvern veginn höfðu þau lag á því
að gera mér þetta kvöld að bjartri
minningu sem ég aldrei gleymi.
Aldrei fann ég fyrir þeirri auð-
mýkingu að mér hefði verið boðið
þangað af vorkunnsemi. Öll sú hlýja
sem mætti mér þar var þeim svo
sjálfsögð og eðlileg, jólagjöfin sem
gestinum var rétt með kveðju frá
þeim hjónum var útpijónuð peysa
og nákvæmlega eins peysu fengu
systurnar þijár, dætur þeirra.
Barnalegt var það auðvitað hjá mér
að fínnast svona mikið til um að
fá nákvæmlega jafn stóra gjöf og
þau heiðruðu sín eigin böm með.
En á þeirri stundu var mér slík
hugulsemi meira virði en allt. Síðan
eru 33 ár, og margar eru þær jóla-
gjafír sem mér hafa verið gefnar
fallnar í gleymsku. En munstrið á
þessari peysu man ég enn, og til-
fínninguna sem greip mig þama í
bjartri stofunni á Ægissíðunnni.
Það lá við að ég skammaðist mín
fyrir þá gleði sem greip mig, ég sem
hafði verið svo viss um að ég yrði
aldrei glöð framar.
En svona var að vera meðal vina.
Og þá vináttu, sem myndaðist þetta
jólakvöld, var ég svo lánsöm að
fínna dýpka og eignast nýjar víddir
eftir því sem ég varð eldri og kunni
betur að meta þann fjársjóð að eiga
stundir trúnaðar og einlægni með
manni eins og Sigurði Sigurðssyni.
Fyrir hans samfylgd þakka ég
og met mikils. Og ég bið Guð að
blessa dætur hans, tengdasyni og
barnabörn.
Guðrún Ásmundsdóttir
Mikilhæfur maður og einn af
fremstu læknum íslensku þjóðar-
innar, Sigurður Sigurðsson fyrrver-
andi berklayfirlæknir og landlækn-
ir, er látinn.
Allir Islendingar, a.m.k. þeir sem
komnir eru á eða yfír miðjan aldur
vita hver plága berklaveikin var hér
á landi á fyrri hluta þessarar aldar.
Allt var gert til þess að spoma við
þeim sjúkdómi svo sem með stofnun
heilsuhæla og ýmsum fyrirbyggj-
andi aðgerðum og það allt með þó
nokkrum árangri.
1935 var stofnað sérstakt emb-
ætti berklayfírlæknis sem skyldi
fara með berklavemdarmálin.
Réðst Sigurður Sigurðsson til þessa
starfs, en hann hafði að loknu
kandidatsprófí við Háskóla íslands
verið við framhaldsnám í Danmörku
og Þýskalandi. Tók hann þá einnig
læknapróf við Kaupmannahafnar-
háskóla. Að loknu framhaldsnámi
gerðist hann aðstoðarlæknir á lyf-
lækningadeild Landspítalans og
gegndi því starfi í eitt ár. Ýmsir
töldu hann líklegan að halda áfram
á þeirri braut. En sem áður segir
fók hann að sér hið nýstofnaða
embætti berklayfirlæknis. Hann
skipulagði berklarannsóknir um allt
landið af miklum áhuga og dugnaði.
Vann hann í byijun einn að þeim
og seinna með aðstoð annarra
lækna tíma og tíma. Sigurður ferð-
aðist um allt land og skoðaði fólk
með röntgentækjum, sem hann
flutti með sér. Oft var það við hinar
erfiðustu og ófullkomnustu aðstæð-
ur og er mér ekki grunlaust um að
það hafi að nokkru komið niður á
heílsu hans (vegna röntgengeisl-
anna.)
Að loknu framhaldsnámí og eftir
heimkomu mína frá Danmörku í
stríðslok 1945 gerðist ég aðstoðar-
maður Sigurðar og með því hófust
kynni okkar, sem ekki höfðu verið
nein áður, þótt ég kannaðist við
hinn glæsilega og gáfaða aðstoðar-
lækni, sem við læknanemarnir litum
upptil.
Frá fyrstu kynnum og samstarfí
við Sigurð hefí ég ekki nema góðar
minningar. Hann var mér hinn besti
húsbóndi, ráðhollur og tillitssamur.
Heimili þeirra hjóna, Sigurðar og
Bryndísar, var menningarlegt og
hlýlegt og þar var gott að koma. Ég
stend persónulega í mikilli þakkar-
skuld við Sigurð Sigurðsson, og það
gerir reyndar öll íslenska þjóðin.
Ég og kona mín sendum dætrum
og öðru venslafólki okkar inni-
legustu samúðarkveðjur.
Blessuð veri minning Sigurðar
Sigurðssonar.
Jón Eiríksson
Einn af mætustu mönnum þjóðar
vorrar er látinn. Maðurinn, sem
með þekkingu og vandvimi og ein-
staklega farsælum starfsferli,
lengdi ævi þúsunda landsmanna.
Dr. Sigurður Sigurðsson, fyrrv.
berklayfirlæknir og landlæknir, lést
í Reyjavík þann 5. þessa mánaðar
nærri 83ja ára að aldri.
Sigurður fæddist á Húnsstöðum
á Ásum 2. maí 1903, sonur hjón-
anna Sigurðar Jóhanns Sigurðsson-
ar og Sigurbjargar Gísladóttur.
Hann lauk læknaprófi frá Háskóla
Islands árið 1929 með mjög hárri
fyrstueinkunn, lét sér það þó ekki
nægja en fór til Danmerkur og tók
einnig danskt læknapróf árið 1933.
Hann dvaldi síðan við framhalds-
nám í Danmörku og Þýskalandi
næstu árin við sémám í lyflæknis-
fræði, lungna- og hjartasjúkdóm-
um.
Sigurður hafði á háskólaámm
sínum komist í snertingu við ill-
ræmdasta sjúkdóm þess tíma,
berklaveikina, en náði sér fljótt, lík-
legt er þó, að þetta atvik hafi ráðið
úrslitum um það, að baráttan við
berklaveikina varð meginviðfangs-
efni þessa mikla atorkumanns. Á
þeim ámm, er Sigurður var í fram-
haldsnámi í Danmörku og Þýska-
landi, náði berklaveikin á Islandi
hámarki, varð að illviðráðanlegu
þjóðarböli, eins og það var orðað.
Beinafundir benda til þess, að
berklar hafí verið hér frá landnáms-
öld, en fyrsta berkiabakterían
fannst þó ekki í uppgangi sjúklings
fyrr en 16. jan. 1890. Fyrsta lög-
gjöfín, sem einvörðungu varðar
berklaveiki, var sett árið 1903 og
á ámnum þar á eftir vom gerðar
víðtækar tilraunir til þess að hafa
hemil á sjúkdómnum. Þannig var
Vífílsstaðahæli tekið í notkun 1910
en Kristnes, Kópavogur og Reykja-
hæli nokkm síðar. Tímamótalög um
berklavamir vom sett 1921 og á
þessum tíma vom mikilhæfír lækn-
ar komnir til starfa á þessu sviði.
Allar þessar aðgerðir kröfðust
mikilla útgjalda af hálfu hins opin-
bera. Árið 1928 og 1932 var talið,
að útgjöld vegna berklavama ríkis-
ins hefðu numið 7,5% af ríkisút-
gjöldum. Þrátt fyrir hið mikla fé,
sem varið var til berklavarna og
batnandi aðstöðu til lækninga, þá
óx Qöldi berkasjúkra stöðugt og
u.þ.b. fímmti hver landsmaður, sem
lést á þessum ámm, varð berkla-
veikinni að bráð. Árið 1933 varð
fjöldi nýskráðra sjúklinga mestur
og taldist þá 9,8 miðað við 1000
íbúa. Þá var talið, að sjúkrarúma-
fijöldí fyrir berklasjúklinga á heilsu-
hælum og sjúkrahúsum væri 420
rúm, eða 3,6 miðað við 1000 lands-
menn.
Við þessar aðstæður kom Sigurð-
ur til starfa. Alþingi ákvað árið
1935 samkvæmt tillögu landlæknis
að ráða sérstakan lækni, berklayfír-
lækni ríkisins, til þess að annast
framkvæmd berklavama í landinu.
Sigurður varð fyrir valinu, hann var
settur berklayfírlæknir 1935, skip-
aður í það embætti árið 1940 og
gegndi starfinu þar til hann var
sjötugur.
Sigurður tók þegar til óspilltra
málanna. Honum var ljóst, að það
vantaði bæði framan og aftan við
berklavamirnar. Það vantaði for-
varnir og eftirmeðferð. Til þess að
ná sem bestum árangri, ákvað
hann, að orkan skyldi fyrst beinast
að neðangreindum þáttum:
1) Öflun Qármagns til þess að
sinna nauðsynlegustu fram-
kvæmdum þrátt fyrir heims-
kreppu.
2) Leit að duldum smitberum.
3) Bættri aðstöðu lækna úti í hér-
uðum til þess að greina berkla-
sjúka, skrá þá og lækna.
4) Fjölga berklavarnastöðvum.
Landskunn er atorka Sigurðar,
er hann geystist um landið á hest-
um, í bílum eða sjóleiðis umhverfís
landið með ferðaröntgentæki sín í
leit að smitberunum. Ég var svo
lánsamur að vera með Sigurði í
tveimur slíkum ferðum, það var
ánægjuleg lífsreynsla að sjá fólkið
streyma frá heimilum sínum niður
bryggjumar um borð í rannsóknar-
skipið, snúa þaðan aftur langflest
með aukið öryggi og sjálfstraust.
Þama var um áhrifamikla heilsu-
vemdarstarfsemi að ræða og
árangurinn lét ekki á sér standa. A
fáum árum gjörbreyttist ástandið.
Að sjálfsögðu var um marga sam-
verkandi þætti að ræða, bættan
þjóðarhag, aukna fjölbreytni í lækn-
ingum og aukna þekkingu fólksins
á hættunni. Eins og áður sagði taldi
Sigurður tveim þáttum áfátt í
berklavömunum, forvömum og
eftirmaðferð. Nú vom forvamimar
komnar 'lag, eftirmeðferð var enn
ófullkomin. Þegar hér var komið,
höfðu samtök sjúklinga verið stofn-
uð. SIBS var að skipuleggja starfs-
aðferðir og verkefni. Sigurður var
í nefnd með stjóm samtakanna, er
velja skyldi forgangsverkefni. Nið-
urstaðan varð stofnun, er hefði að
höfuðverkefni eftirmeðferð og
starfsendurhæfingu. Nú var eftir-
meðferðin tryggð og berklayfir-
læknirinn hafði brennandi áhuga á
því, að þetta höfuðverkefni SÍBS
yrði að veruleika. Hann hafði í
nokkurn tíma undirbúið röntgen-
skoðun allra íbúa höfuðborgarinnar,
en þröskuldurinn var plássleysið á
hælunum. Nú gekk allt samkvæmt
áætlun, nokkmm vikum áður en
Reykjavíkurskoðuninin hófst, tók
Reykjalundur til starfa. Þama var
ekki um tilviljun að ræða, heldur
þaulhugsaða aðgerð og einkennandi
fyrir markviss vinnubrögð Sigurð-
ar. Um vísindaleg vinnubrögð Sig-
urðar má einnig geta þess, að hann
hafði ætlað sér að berklabólusetja
alla landsmenn svo sem gert hafði
verið á hinum Norðurlöndunum.
Með það í huga hafði hann gert
allar áætlanir um kosnað, um að-
ferðir og einnig um áhrifín á út-
breiðslu veikinnar. Áður en af fram-
kvæmdum gat orðið, skall á heims-
styijöldin og hætta varð við þessi
áform. Er styijöld lauk, dró Sigurð-
ur fram plögg sín og sá þá sér til
mikillar furðu, að berkladauði og
berklasýking hafði minnkað hraðar
en gert var ráð fyrir samkv. áætlun-
um hans og línuritum. Upplýsing-
amar úr þessum gögnum urðu til
þess, að framkvæmdum var frestað
og loks alveg hætt við almenna
bólusetningu, þar eð hér hafði náðst
skjótari og betri árangur en með
bólusetningaraðferðinni, sem ná-
grannaþjóðirnar töldu vænlegasta.
Sigurður naut þeirrar miklu
hamingju að sjá árangur, eins og
hann gat bestur orðið af aðalstarfi
sínu. Löngu áður en hann lét af
störfum, var berklasýking komnin
í það lágmark, að haft var á orði,
að berklunum hefði verið útrýmt úr
landinu. Sigurður varaði eindregið
við svo gáleysislegu tali og gat þess,
sem rétt reyndist, að berklunum
mundi ekki útrýmt á næstunni, hins
vegar væm þeir ekki lengur þjóð-
hagslega hættulegur sjúkdómur.
Hróður Sigurðar barst víða
vegna glæsilegs árangurs berkla-
vamanna. Margar vom nefndimar
og ráðin hér og erlendis, þar sem
hann var kvaddur til að gefa upplýs-
ingar og góð ráð um berklavamir
og almenna heilsuvemd. Tvisvar
dvaldi hann um 3ja mán. skeið hjá
berklavarnardeild Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar í Kaup-
mannahöfn og um skeið kenndi
hann sín fræði við læknadeild Há-
skóla íslands.
1951 varði Sigurður doktorsrit-
gerð um berklaveiki á Islandi, hið
merkasta heimildarrit um gang
sjúkdómsins á íslandi. Ætla mætti,
að berklayfirlæknisembættið hefði
verið ærið ævistarf. Svo var þó
ekki hjá Sigurði. Auk þess gegndi
hann ótalmörgum mikilvægum
embættum, landlæknisembættinu,
embætti heilsugæslustjóra og
sjúkrahússtjóra hjá Trygginga-
stofnun ríkisins, borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í borgarstjóm
Reykjavíkur var hann um skeið og
átti þar frumkvæði að byggingu
Heilsuvemdarstöðvar Reykjavíkur
við Barónsstíg og vann að undir-
búningi Borgarspítalans.
Þau em ótrúlega mörg verkefnin
á sviði heilbrigðismála, sem Sigurð-
ur ýmist átti fmmkvæði að eða var
með í að hrinda í framkvæmd. Um
þann þátt munu aðrir fjalla.
Við stofnun Sambands ísl.
berklasjúklinga var Sigurður fyrst
í vafa um, hvort gagn gæti verið
að slíkum félagasamtökum, en fljót-
lega komst hann að þeirri niður-
stöðu, að um var að ræða hóp, sem
gerði fyrst og fremst kröfur til sjálfs
sín og sinna. Náið og einlægt
samstarf skapaðist fljótt á milli
þessara aðila, samstarf, sem ekki
bar skugga á, og gagnkvæmt traust
ríkti.
11. maí 1956 var dr. Sigurður
Sigurðsson kjörinn heiðursfélagi
Sambands fsl. berklasjúklinga. I
tilkynningunni þar um segir svo:
„Dr. Sigurður hefur stjómað
berklavörnum á íslandi í rúma 2
áratugi og undir forystu hans hefur
náðst slíkur árangur, að þess eru
engin dæmi önnur hvar sem leitað
er. Fyrir 26 árum var ísland í flokki
þeirra landa í Evrópu, sem hæsta
höfðu dánartölu af völdum þeirrar
veiki, en nú er þessu svo rækilega
snúið við, að hér á lándi er sýkin
orðin hin fágætasta dánarorsök.
Þessi viðurkenning er að verðleik-
um veitt og SÍBS ljúft og skylt að
heiðra dr. Sigurð og samgleðjast
honum með glæsisigur þennan."
Með þakklæti og virðingu
minnast fyrrverandi berklasjúkling-
ar og reyndar þjóðin öll þessa vel-
gjörðarmanns síns, og senda ætt-
ingjum öllum einlægar samúðar-
kveðjur.
Oddur Ólafsson
Nú þegar hann afí á Ægissíðunni
er dáinn verður mér þungt um
hjarta. Söknuðurinn er mikill.
Ég ólst upp í sama húsi og afí
og amma fyrsta áratug bernsku
minnar og eru því fjölmargar
ógleymanlegar bernskuminningar
honum tengdar. Hann hafði mjög
mikil áhrif á mig og þær ráðlegg-
ingar sem hann gaf greyptust í
hugskot mitt.
Hann var sterkur persónuleiki
og náinn vinur. Hann fylgdist
grannt með mér sem öðrum í fjöl-
skyldu sinni og gerði ætíð allt sem
í hans vaidi stóð til að okkur liði
sem best. í því sambandi lagði hann
á sig marga fyrirhöfnina og sú
hughreysting og viðmót allt er
ógleymanlegt.
Ég get ekki í orðum lýst því
þakklæti sem er mér í huga fyrir
allar samverustundimar þegar leið-
ir skilja að sinni.
Hafí hann heila þökk fyrir allt
og blessuð sé minning hans.
Sigurður Björnsson
Sigurður Sigurðsson fyrrverandi
berklayfirlæknir og landlæknir lést
hinn 5. apríl sl. á 83. aldursári.
Sigurður var fæddur á Húnsstöð-
um í Ásum 2. maí 1903. Hann lauk
stúdenstprófí frá Menntaskólanum
í Reykjavík 1923 og kandidatsprófi
í læknisfræði við Háskóla íslands
1929.
Hann lauk dönsku læknaprófi
1933 og varði doktorsritgerð sína
við Háskóla íslands 1951.
Starfsferill Sigurðar Sigurðsson-
ar var mjög fjölbreyttur og næsta
óvenjulegur. Áð loknu framhalds-
námi í lyflækningum þar sem hann
lagði aðallega stund á hjarta- og
lungnalækningar kom hann til
starfa á Islandi rúmlega þrítugur
að aldri í ársbyijun 1934.
Það sem Sigurður varð fljótt
landsþekktur fyrir var starf hans
að berklavörnum og berklalækning-
um því hann var þegar á árinu
1935 ráðinn berklayfirlæknir sam-
kvæmt sérstökum lögum og hélt
því starfi samfellt til sjötugsaldurs.
Aðrir eru miklu kunnugri starfí
Sigurðar af berklavörnum og mun
ég því ekki ræða það starf hans hér.
Mjög snemma kom í ljós sérstak-
ur áhugi Sigurðar á heilsuvemdar-
starfí almennt og má með nokkrum
sanni segja að hann hafi verið fyrsti
læknir hérlendis sem skipulagði og
sinnti því sem nú em kallaðar fé-
lagslækningar.
Ég tel vafalaust að störf Sigurðar
á þessu sviði hafi leitt hann til
þeirrar þátttöku í stjórnmálum sem
hann sinnti um árabil í Reykjavík
sem fulltrúi í borgarstjórn Reykjá-