Morgunblaðið - 29.05.1986, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. MAÍ1986
Þjóðdansaféiag Reykjavíkur með sýningu 1 Gamla bíói í kvöld:
Saga dansins í 200 ár
„Þetta er mjög skemmtiieg sýning
og virkilega athyglisverð fyrir al-
menning. Hún er um dansa síðustu
200 árin og tengd_ýmsum tímabilum
á þessum árum. I raun er hér um
að ræða 200 ára dansleik," sagði
Steinunn Ingimundardóttir, dansari
í Þjóðdansafélagi Reykjavíkur, en
félagið er með einstæða danssýningu
í Gamla bíói í kvöld og verður það
eina sýningin.
Á sýningunni verða færðir upp
nokkrir dansar er sýna hluta þeirrar
danshefðar, sem ríkt hefur hér á landi
sl. 200 ár. Sýningin spannar fyrst
og fremst gömlu dansana og fyrir-
rennara þeirra, söngleikina og dansa
frá því um og eftir aldamótin 1800.
Þá verður gefið örlítið sýnishom af
endurvakningu vikivaka og söng-
dansa á árunum milli stíða og eftir
1950.
Sýningin skiptist í fimm hluta. í
fyrsta hluta eru sýndar svipmyndir
af gömlu dönsunum í dag. I öðrum
hluta glefsur úr gömlu dönsunum og
söngdönsunum milli stríðsáranna. I
þriðja hluta verða sýndir gamlir
dansar og söngieikir, f flórða hluta
verður sett upp kaupstaðarball í
Reykjavík í upphafi 19. aldar og loks
í síðasta hluta verða sýndir söngdans-
ar.
Sigríður Þ. Valdimarsdóttir hefur
tekið saman þá dansa sem sýndir
eru, en Kolfinna Sigurvinsdóttir æft
þá, en um 40 manns taka þátt í sýn-
ingunni.
Dansiðkun í Hóla-
vallaskóla
Af heimildum má ráða að dans
hefúr verið iðkaður í Reykjavík á 18.
og 19. öld. Lýður Bjömsson getur
þess f dansskrá Þjóðdansafélags
Reykjavfkur frá 1978, að heimili Jóns
Hjaltalín hafi verið frægt fyrir iðkun
a.m.k. vikivaka næstu árin fyrir
1752. Lýður segir einnig;
„Magnús Stephensen, dómstjóri,
getur þess í sjálfsævisögubroti, að
hann hafi að sönnu lært nokkuð að
dansa á íslandi áður en hann hvarf
utan til náms 1780. Dans hefur hann
því lært í heimahúsum eða Skál-
holtsskóla. Ekki verður nú úr því
skorið, hvort er réttara, en næsta
dæmi um dansiðkun hér á landi em
í Hólavallaskóla, arftaka Skálholts-
skóla. Sveinn Pálsson skýrir frá því
í ferðabók sinni, að danskir kaup-
Sigríður Þ. Valgeirsdóttir
menn auki fúslega gleðina á herra-
nóttum með hljóðfæraleik og dansi,
ef þeir sæki þessa samkomu og kunni
þessar listir."
Allt bendir til þess að dansiðkun
hafi verið samfelld hér á landi og
eriendir dansar verið iðkaðir samhliða
vikivökunum nokkm áður en þeir
lögðust að mestu niður. Við skrán-
ingu gömlu dansanna hér á landi
hefur komið í ljós, að eldri dansar
en þeir sem nú em kallaðir gömlu
dansamir hafi blandast þeim að
nokkm, m.a. söngieikir, svo sem
Hoffinsleikur og hrigbrot og hlutar
„kontradansa".
í áðumefndri grein segir Lýður
ennfremun
„Á ámnum 1804—1806 var stofn-
aður klúbbur í Reykjavfk og starfaði
hann að mestu samfellt til 1843.
Ekki er fullvíst að klúbburinn hafi
haldið dansieiki fyrstu árin, en dans-
leikir ár hvert auk bamadansleikjar.
Aðeins betri borgarar vom félags-
menn. Almenningur tók þá að halda
sérstaka dansleiki, þóttu þeir fjörugir
og vom nefiidir píuböll. Talsvert af
erlendum mönnum kom hingað á
ámnum 1809—1810 og hafa sumir
þeirra ritað ferðasögur. Þar kemur
fram, að þá vom haldnir dansleikir
í Reylqavflc. Dansaður var rfll (reel)
Kolfinna Sigurvinsdóttir
og enskir sveitadansar og leikið fyrir
á fiðlur, bumbu og þríhyming. Síðan
bættist flauta við, og var hún stund-
um eina hljóðfærið. Þótti sú tónlist
tilkomulítil. Var því bmgðið á það
ráð 1836 að kaupa límkassa frá
Kaupmannahöfn. Oskað var eftir að
kassanum fylgi lög, sem unnt verði
að dansa eftirtalda dansa eftir. Ecco-
aise, hægan vals, Vínarvals, galopade
eða holsteinskan vals, hopsa vals,
Týróla vals, Bæheimskan dans, Mo-
linasky, fandango, kotilion. Tekið er
fram að klúbburinn óski ekki eftir
að fá lag sem megi dansa francaise
eftir, enda sé sá dans mjög rúmfrekur
og kunni hann fáir. Bréf þetta er
einstök heimild um danskunnáttu
Reykvíkinga. Límkassinn var notað-
ur til 1841, en veturinn 1841—1842
lék Carlsen, skipstjóri á póstskipinu
fyrir dansi. Sérstakur danssljóri tók
til starfa hjá klúbbnum um 1840.
Reykjavíkurklúbburinn lagðist niður
1843, en var endurreistur að fáum
ámm liðnum. Klúbburinn starfaði
síðan að mestu nær samfellt fram
yfír síðustu aldamót og er forveri
Stúdentafélags Reykjavíkur. Klúbb-
urinn hélt dansleild og jólatrés-
skemmtanir og þar var bröndum
bmgðið við hátíðleg tækifæri að er-
lendum sið.“
Steinunn Ingimundardóttir
Pöntunarlistinn frá 1836 sýnir
miklar vinsældir enska rælsins (Ecco-
aise), en af honum vom pöntuð 7
límkassalög. Vinsældir vaísa, sem
nú em taldir til gömlu dansanna, en
þá vom í flokki nýrra dansa, virðast
einnig hafa verið miklar. Pöntuð vom
fjögur lög fyrir hægan vals, tvö fyrir
hopsa-vals og einn Týrólavals, eða
alls 9 valsalög. Ifyrirrennari polkans,
galopade, hefur einnig verið vinsæll
því pöntuð vom fímm galopade lög.
Af öðmm dönsum var pantað eitt lag
fyrir hvem dans.
Á sýningunni í kvöld verða allir
dansar sem nefndir em í bréfínu utan
einn sýndir, en það er fanadango.
Gömlu dönsunum, sem sýndir em
í kvöld, hafa Sigríður Þ. Valgeirs-
dóttir og Mínerva Jónsdóttir safnað
hjá öldmðu fólki hér á landi sl. 30
ár. Á þessu ári er verið að ljúka við
þriggja ára rannsókn á gömlu döns-
unum og þróun þeirra á Norður-
löndum.
Þegar hefur komið í ljós að hér á
landi hafa varðveist fleiri gamlir
dansar og að hluta eldri gerðir en
annars staðar á Norðuriöndunum.
Athyglisverð er þróun einstakra
dansa og kemur hún fram ef iitið
er t.d. á Vínarkmss og ræla gegnum
árin.
í rannsókn sem gerð var hér á
landi 1984 á dansstöðum, þar sem
gömlu dansamir vom stignir, kemur
í ljós að næstum allir sem spurðir
vom höfðu lært dansana í heimahús-
um eða á böllum án beinnar kennslu,
þ.e. um 91%.
Svipmyndir
í fyrsta atriði er sýnd svipmynd
af gömlu dönsunum eins og þeir em
dansaðir í dag en því næst reynt að
rekja þræðina til baka allt að 200
ár. Gömlu dansamir sem koma fram
í öðmm hluta em að mestu dansar
sem þekktust á fyrri hluta aldarinnar
og fram á miðja 20. öldina. í þriðjja
hluta em eldri gerðir gömlu dans-
anna, m.a. skiptidansar.
Gömlu dansamir sem svo em
nefndir, vom flestir nýir dansar á
síðari hluta 18. aldar og leystu þá
af hólmi eldri hefð sem m.a. vom
söngieikir og leifar „Kontra-dansa".
Dansar frá síðara helming 19. aldar
em kynntir með tveimur söngleikjum,
Vefaraleik eða Vefaradansi og Hoff-
insleik sem vitað er að á rætur mun
iengra aftur. Þessir dansar sem fram
koma í §óiða hluta vom skráðir eftir
eldra fólki og sama máli gegndi um
gamla Lanciers sem víða var dansað-
ur hér á landi og eftir síðustu alda-
mót.
Fimmti hluti sýnir svipmynd af
kaupstaðaballi frá fyrsta hluta 19.
aldar. Nokkir þeirra dansa sem sýndir
veiða hafa varðveist hérlendis en
þrír, Ecodcaise, Böhmer og Molina-
sky, em fengnir frá dönskum sam-
tímaheimildum frá 19. öld. í síðasta
hluta sýningarinnar er reynt að gæða
gömul danskvæði og þjóðlög lífi, og
tengja hvort tveggja sundurlausum
heimildum um söngdansa fyrri alda.
Sögulegt yfirlit
Þjóðdansafélag Reykajvíkur var
stofnað 1951 til að vaiðveita það sem
til var af dönsum og enduriífga gamla
danshætti, þjóðbúninginn og íslensk
danslög. Áðalhvatamaðurinn að
stofnun félagsins var Sigríður Þ.
Valgeirsdóttir og er hún enn virk í
forystu félagsins. Hún hefúr unnið
mikið starf við söfirnn á gömlum
dönsum og hún hefúr borið megin-
hitann af sýningunni í kvöld, valið
dansa og sviðsett þá.
„Við höfum aðallega safnað döns-
unum hjá gömlu fólki. Það hafa á
annað hundrað dansar vaiðveist,
borist frá manni til manns, og suma
þeirra má rekja aftur til 16. aldar,
þó við vitum það ekki nákvæmlega.
Það eru þó til hliðstæður af erlendum
dönsum. Annars er megnið af döns-
unum frá 19. öld,“ sagði Sigriður
Þ. Valgeirsdóttir í viðtali við blaða-
Islensku bamabókaverðlaunin afhent í fyrsta sinn:
Guðmundur Ólafsson hlaut verðlaunin
fyrir fyrstu bók sína „Emil og Skundi“
GUÐMUNDUR Ólafsson hlaut í slensku barnabókaverð-
launin í ár fyrir bók sína „Emil og Skunda“, en þetta
er I fyrsta sinn sem verðiaunin eru veitt.
„Emil og Skundi" er fyrsta bók
Guðmundar, en eftir hann hefur
áður birst á prenti smásagan
„Faðir vor“ f smásagnasafni móð-
urmálskennara, „Vertu ekki með
svona blá augu“. Guðmundur er
fæddur á Ólafsfirði árið 1951.
Eftir stúdentspróf og íþróttakenn-
arapróf lagði hann stund á nám í
leikhúsfræði við Kaupmannahafn-
arháskóla. Hann brautskráðist frá
Leiklistarskóla íslands árið 1981.
Guðmundur hefur síðan starfað
sem leikari hjá Alþýðuleikhúsinu,
Þjóðleikhúsinu og Leikfélagi
Reylq'avíkur. Hann hefur einnig
leikið í útvarpi og sjónvarpi.
Verðlaunasjóður íslenskra
bamabóka var stofnaður 30. jan-
úar 1985 í tilefni sjötugsafmælis
bamabókahöfundarins, Ármanns
Kr. Einarssonar. Fjölskylda Ár-
manns og Bókaútgáfan Vaka
lögðu fram stofnfé sjóðsins. Meg-
intilgangur hans er að örva fólk
til að skrifa bækur fyrir böm og
unglinga og stuðla þannig að
auknu framboði íslensks úrvals-
eftiis fyrir æsku landsins. Er ætl-
unin að sjóðurinn veiti árlega ís-
lensku bamabókaverðlaunin fyrir
Guðmundur Ólafsson tekur við verðlaununum úr hendi Ármanns Kr. Einarssonar. Ólafur
Ragnarsson stendur þjá.