Morgunblaðið - 18.11.1986, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 18.11.1986, Blaðsíða 15
aoor <JraíT»ArJ’rn" s>r qrHAn'liarfld fíjnt TffViTíí>í?OW MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 1986 Í5 Ást og útlegð Bókmenntir Sigurjón Björnsson Matthías Viðar Sæmundsson: Ást og útlegð. Form og hugmynda- fræði í íslenskri sagnagerð 1850—1920. Studia Islandica, 44. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1986. 295 bls. Hér birtist 44. ritið í hinu merka ritsafni Studia Islandica, sem Sig- urður Nordal hleypti af stokkunum og ritstýrði um sinn, en Sveinn Skorri Höskuldsson, prófessor, hef- ur stýrt nú um allmörg ár. Óþarft er að tíunda hin ágætu ritverk sem í safni þessu hafa birst. Þar fer mest fyrir fræðilegri umfjöllun um íslenskar bókmenntir að fomu og nýju, enda þótt aðrar greinar íslenskrar menningar hafi einnig við sögu komið, einkum á fyrri ámm. Þetta er önnur bók Matthíasar Viðars í þessu ritsafni. Sú fyrri kom út árið 1982 (Mynd nútímamanns- ins. Um tilvistarleg viðhorf í sögum Gunanrs Gunnarssonar). Það var nýstárleg og snjöll greining á fyrstu skáldsögum Gunnars. í þetta sinn tekur höfundur sér fyrir hendur að fjalla um fyrstu sjötíu ár íslenskrar skáldsagnagerð- ar. Hann ritar „um verk flestra þeirra höfunda, sem skrifuðu og gáfu út sögur fram um 1920“ (Jón Thoroddsen, Jón Mýrdal, Páll Sig- urðsson, Torfhildur Hólm, Gestur Pálsson, Þorgils gjallandi, Jón Ól- afsson, Einar H. Kvaran, Guðmund- ur Friðjónsson, Theódóra Thoroddsen, Jón Trausti, Jónas Jónasson, Jónas Guðlaugsson, Ein- ar Benediktsson, Jóhann Gunnar Sigurðsson og að lokum Jóhann Siguijónsson (Fjalla-Eyvindur) og Gunnar Gunnarsson (Sælir eru ein- faldir). Höfundur tekur fram í aðfarar- orðum bókar sinnar að ekki sé rétt að líta á þetta verk sem „eiginlega bókmenntasögu". Ætlunarverk hans er afmarkaðra, þ.e. að reyna „að greina formgerð bókmennta- skeiðs með því að skipuleggja heim ákveðins fjölda texta, finna helstu mið hans og form, vensl og and- stæður. Hugmyndin er sú að sérstök mýþa, mýþa ástarinnar, sé hið miðlæga í heimi textanna; upp- bygging hennar og niðurrif því lykill að merkingu þeirra". Mér virðist höfundur gera hér virðingarverða tilraun til að flétta saman í heildstætt, fræðilegt við- horf sálfræðilega kenningu, skiln- ing á samfélagsgerð og samfélags- þróun og formgerð og hugmyndafræði skáldsagna. í raun er þetta mjög athyglisverð tilraun og vel til þess fallin, ef vel tekst til, að dýpka til muna skilning manna á bókmenntaverkum, eink- um þó að sýna fram á hvemig þau endurspegla samfélagslegan veru- leika á hveijum tíma, eins og maðurinn upplifir hann, — og hver hlutdeild hans er í að breyta þessum sama veruleika. Vissulega lýsir þetta viðhorf víðsýnu og metnaðar- fullu áformi bókmenntafræðings, því að miklar kröfur gerir það til yfirgripsmikillar þekkingar fræði- mannsins. Grunnkennisetning höfundar er hin kunna tvískipting Freuds á sál- rænni starfsemi mannsins í tvö starfræn lögmál: vellíðunarlögmál og raunveruleikalögmál. Þar er annars vegar stefnt að tafarlausri og óheftri fullnægingu og vellíðan og hins vegar er þörfum mannsins stakkur skorinn af hinum ytri veru- leika, samfélaginu og menningu þess. Skáldsagnahöfundar sem gera ástina að miðlægu umfjöllunarefni í sögum sínum lýsa örlögum ást- þarfar mannsins (vellíðunar) og glímu hennar við samfélagslegan veruleika. Matthías Viðar telur sig hér geta greint sundur nokkur frá- sagnarsnið, sem byggjast á mismunandi hugmyndafræði (og þá um leið mismunandi lausnum) og kalla á mismunandi formgerðir samkvæmt því. En nú er hinn sam- félagslegi veruleiki breytingum undirorpinn. Á því sjötíu ára tíma- bili sem hér er til umræðu telur höfundur sig sjá þijár megin sam- félagslegar áherslur taka við hveija af annarri. Þeim samsvara þijár hugmyndafræðilegar áherslur í bókmenntum: rómantík, raunsæis- stefna og tilvistarhyggja. Þessu er vitaskuld nátengdur mismunandi skilningur á tilvist, hlutskipti og hlutverkum mannsins í samfélag- inu. Vissulega mætti margt um um- fjöllun höfundar innan þessa ramma segja, en þar sem það hlyti að verða efni í allanga ritgerð á það að sjálf- sögðu ekki heima hér. Því verður að nægjast við fáeinar athugasemd- ir. Þess er þá fyrst að geta að bók þessi er vel skrifuð. Stíll er eðlileg- ur og fágaður, en e.t.v. finnst sumum hann nokkuð þungur og seinlesinn. Framsetning öll er skipuleg og skýr. Fremur þykir mér Matthías Viðar Sæmundsson þó höfundur endurtekningarsamur á stundum. Og mér leiddist heldur nokkrar útlenskuslettur, sem alloft komu fyrir: útópískur, demónskur, ídeal o.fl. Á bls. 15 vitnar höfundur í Freud og er tilvitnunin á dönsku. Þetta finnst mér fráleitt. Annað hvort er að vitna í höfund á því máli sem hann skrifar eða þýða á íslensku. Höfundur gefur sér þá forsendu að „mýþa ástarinnar sé hið miðlæga í heimi textanna". Ekki þarf að efa að þetta „val“ er byggt á miklum kunnugleika á bókmenntaverkun- um, og útdrættir höfundar sýna raunar að hann hefur mikið til síns máls. Engu að síður sóttu að mér nokkrar efasemdir, einkum þegar kom að verkum sem rituð voru eft- ir síðustu aldamót, um að þetta þema væri í rauninni svo miðlægt. Þótti mér sem höfundur yrði að þvinga framsetningu sína nokkuð til að klæða hana í þennan stakk og ýmsa fyrirvara yrði að gera. Hreinskilnislega sagt hafði ég nokkra tilhneigingu til að strika yfir „ástarmýþuna", sem lítt þarfan aukabúnað, en líta í þess stað á það hvemig viðhorf mannsins til sjálfs sín breyttust á þessu 70 ára tíma- bili og hvemig þau tengdust samfélagslegum vemleika. í fyrstu klisjuborinn og gmnnur mannskiln- ingur í samfélagi sem skynjað var sem kyrrstætt, sjálfgefið og hafíð yfir gagnrýni. Síðan kemur tímabil samfélagsgagnrýni og henni sam- fara kröfur um aukinn rétt einstakl- ingsins. En þær kröfur byggðu naumast á djúpum skilningi hvorki á manni né samfélagi, því að í raun- inni var varla um mikið annað að ræða en afnám tvískinnungs, hræsni og versta ranglætisins í þjóðfélaginu. Homsteinamir vom látnir óhreyfðir. Þegar líður að lok- um þessa tímabils, einkum eftir fyrri heimsstyijöldina, er sjónar- sviðið orðið vemlega breytt. Manninum er nú loks að skiljast forgengileiki hinnar félagslegu um- gerðar. Hver vamarmúrinn af öðmm hrynur og að lokum stendur maðurinn einn og nakinn frammi fyrir sjálfum sér, í heimi sem hann skilur ekki lengur. Það er þá sem hin mikla vegferð mannsins á vit sjálfs sín hefst. Vegferð sem hefur einkennt vemlegan hluta af bók- menntum þessarar aldar. Að sjálfsögðu kemur „ástin“ mik- ið við sögu á þessari leið. En örðugt er þó að fullyrða að hún sé öllu öðm miðlægari. Hvað sem því líður er þó frásögn og umfjöllun höfund- ar svo yfírgripsmikil og gagnger að lesandinn fær góða möguleika á að lesa þar sín eigin þemu, leggja þær áherslur, sem hann telur betur við hæfí. Og það er einmitt aðal góðra ritverka að hægt er að njóta þeirra og læra af þeim, án þess að vera höfundi sammála í einu og öllu. Undanfarna mánuði höfum við átt í erfiðleikum með að útvega nægilegt magn af bílum frá SAAB verk- smiðjunum vegna feikilegrar eftirspurnar á heims- markaði. - Nú höfum við þær góðu fréttir að færa, að við eigum von á 20-30 SAAB 90 til landsins nú í nóvember og desember. SAAB 90 TIL AFGREIÐSLU NÚ Á AÐEINS 487 ÞÚSUND KRÓNUR. TRYGGÐU ÞÉR EITT STYKKISTRAX. TÖGGUR HR BÍLDSHÖFÐA 16. SÍMI: 681530 BEINN SÍMI SÖLUMANNS: 83104
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.