Morgunblaðið - 04.12.1986, Page 42

Morgunblaðið - 04.12.1986, Page 42
42 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1986 Sigfús Eymundsson búinn að bœta ofan á húsið og setja þar ljósmyndastofu sína. Húsið komið að mestu í það horf sem það hefur nú á ytra borði, en þó er neðri hæðin nær samfelld gluggaröð nú. Hvatt til varkárni eftir Þór Magnússon Þessi árin er verið að taka mikil- vægar ákvarðanir um skipulagsmál Reykjavíkur, ekki sízt gömlu hverf- anna innan Hringbrautar. — Þær hófust með skipulagi Gijótaþorps og síðan Skuggahverfís og nú síðast byggðarinnar milli Þingholta og Gijótaþorps, „Kvosarinnar", sem nú er farið að kalla, en best væri að kalla framvegis miðbæ svo sem verið hefur lengi. — Samþykktar hafa verið skipulagstillögur, byggð- ar á hugmyndasamkeppni, og fleiri samþykktir væntanlega í burðar- liðnum. Látið er í veðri vaka, að gangskör verði svo gerð í að hrinda þeim í framkvæmd. Þetta er þó ekki í fyrsta skipti, sem skipulag þessara hverfa er samþykkt. — Aður var búið að ákveða mikla nýbreytni gamla bæj- arins og má glöggt sjá, hvernig hin elzta var hugsuð, þar sem stórum steinhúsum skyldi raðað samfellt sem vegg meðfram öllum götum, svipað og í Kaupmannahöfn og flestum miðbæjum í stórborgum erlendis. Þá risu stór hús, snubbótt til endanna, svo sem Nathans & Olsens-húsið (Reykjavíkur apótek), Nýja-bíó og Morgunblaðshúsið, hús sem síðan skyldi byggt við innan tíðar og smám saman átti húsaröð- in að ryðja undan sér byggðinni sem fyrir var. — En þessi uppbygging hefur gengið furðulega hægt og er eins og aldrei hafí í rauninni verið nein alvara á bak við hana. Meira að segja á tímunum fyrir alla um- ræðu um umhverfísvemd að húsafriðun, meðan mun auðveldara var að fá óskir um nýbyggingar uppfylltar, neyttu menn ekki tæki- færis til að byggja í samfellu, heldur var helzt byggt á stangli þar sem lóðir höfðu staðið auðar lengi eða hús horfíð af einhveijum orsökum. Reyndar rifu menn oft hús, að því er einna helzt virtist stundum til að fá bflastæði, eða reyndin varð oft sú að minnsta kosti og má hvar- vetna sjá það í gamla bænum, ekki sízt í Gijótaþorpinu og við Aðal- stræti. Oft var semsagt lítt hirt um að fylla í skörðin og myndaðist því smám saman óheildstæð byggð, með ósamstætt yfirbragð og sums staðar með lítt aðlaðandi blæ. Árið 1960 var enn efnt til skipu- lags. Er mörgum minnisstæðast við það, að þá skyldi lögð mikil um- ferðaræð eftir Túngötu, yfír Austurvöll og framhjá Alþingis- húsinu, þvert á Lækjargötu og upp Amtmannsstíg, skáhallt á Skóla- vörðustíg og inn Grettisgötu. Átti til þessa að fórna miklum Qölda húsa, bæði í miðbænum og inn með Grettisgötu. Var danskur arkitekt og skipulagsfræðingur höfundur þessarar tillögu, en hann hafði greinilega ekki mikla tilfínningu fyrir byggðinni í Reykjavík, hvorki sögulega né menningarsögulega, lagði enda mesta áherzlu á að koma þessari breiðu umferðaræð gegn um gamla miðbæinn, umferð sem átti þó lítið erindi í sjálfan bæinn. Menn virðast í rauninni ekki held- ur hafa tekið þessa tillögu alvar- lega, en þó var nokkurt tillit tekið til hennar. Voru þá rifín tvö stór og merkileg timburhús, sem lengi höfðu sett svip sinn á gömlu bæjar- hverfín, Uppsalir við Túngötu og Amtmannshúsið ofan við Amt- mannsstíg, en einmitt þar átti þessi umferðaræð að liggja. Og eitt hús var flutt upp í Arbæjarsafn. — Onnur afrek voru ekki gerð á þessu fyrirhugaða striki, en Uppsalalóðin er síðan hið óhijálegasta bflastæði, þótt þar notuðu menn tækifærið þegar húsið var farið og leituðu að og fyndu leifar af fyrstu byggð í Reykjavík, að því er telja má. En þar sem Amtmannshúsið stóð, eitt fínasta nýklassíska húsið í Reykjavík, er nú gata og enn eitt óhijálega bflastæðið. — Þetta er til minja um skipulagstillöguna frá 1960. Nú er nýbúið að gera enn nýja skipulagstillögu, sem fjallað skal um í borgarstjóm innan tíðar. Verð- ur að segja, að nú hafa menn tekið nokkuð aðra stefnu en áður. Nú er greinilega farið að sjá dálítið að sér. í stað þess að mylja niður mestallt sem minnti á gamla byggð og að hér hafí staðið timburbær í upphafi, eiga nú varðveizlusjónar- miðið og aðhlynningin örlítið upp á pallborðið, þótt betur mætti gera. Menn vilja nú greinilega láta sjást nokkuð af hinni sögulegu þróun borgarinnar og umhverfí þess mannlífs, sem var hér í Reykjavík á 18., 19. og 20. öld. Nú eru menn teknir að gefa gaum að þróun al- mennrar menningarsögu, svo og því að slíta ekki algerlega rætumar í fortíðinni. Þessi nýjasta skipulagstillaga, sem samþykkt hefur verið í skipu- lagsnefnd, markar að mínu viti talsverð tímamót. Það er greinilega verið að reyna að bæta úr ýmsum ágöllum þess ósamræmis, sem ný- byggingar ýmsar hafa fram að þessu sýnt í heildarsvip gamla bæj- arins og menn viðurkenna hér á ýmsan hátt þau „slys“, svo sem það er oft kallað nú, er fyrrum áttu sér stað og byggðust á vangá og skammsýni. — En ég held, að samt muni verða hér allnokkur fleiri „slys“ og vil leyfa mér að benda á ýmislegt, sem í tillögunni fer miður, ýmislegt sem beinlínis má ekki gera. Um hið jákvæða þarf síður að tala á þessum vettvangi, þótt líka verði eitthvað af því nefnt. Þór Magnússon. Ljóst er, að víða munu lóðareig- endur og eigendur gamalla húsa í miðbænum þrýsta á um að fá leyfi til stórbygginga á lóðum sínum, bygginga af svipaðri stærð og hæstu nýjustu húsin, þannig að nýtingarhlutfallið verði sem mest. Það þýðir, að nýbygging gefí sem mestan arð í útleigu eða vegna eig- in rekstrar eiganda. Þessi sjónarmið eru mannleg og alls staðar þekkt. Menn tala um verðmætar lóðir og há fasteignagjöld, sem skapist af því að þeir eigi lítil hús á stórum lóðum, eða þá lítil hús þar sem leyfí sé fyrir stærra húsi, og séu fas- teignagjöldin miðuð við það. — Menn sáu á sínum tíma hús eins og Nathans & Olsens-húsið boðbera nýs tíma, og vafalaust hefur það vakið hrifningu allra er það var ri- est á brunarústum frá 1915, því að enn er það eitt prýðilegasta hú- sið í miðbænum. — Þannig vildu menn þá sjá bæinn rísa í framtíð- inni, enda var sama miðið tekið með pósthúsið, Landsbankahúsið, húsin austan Austurstrætis og síðan á næstu áratugum hús Egils Jacobsen, Hótel Borg, Búnaðar- bankahúsið, Nýja-bíó og Morgun- blaðshúsið. Hér sáu menn rísa „almennilega borg“, því að þannig fannst mönnum að borgin ætti að vera, eitthvað í líkingu við borgir í útlöndum. En þótt árin hafí liðið hafa þessi stórhýsi samt ekki náð að leggja undir sig gömlu byggðina. Og nú er svo komið, að menn spyija: Hvor á meiri rétt? Eiga gömlu húsin eng- an rétt? Á sá einungis rétt sem hefur hossað sér í hærra sæti. Grein Hjörleifs Stefánssonar arkitekts í Morgunblaðinu 16. nóv- ember er um margt athyglisverð, en þar fer hann inn á gamlar braut- ir með nýju markmiði. Hann bendir á, hversu megi auka og bæta not einstaka gamals húss með stækkun, sem er vafalaust ósk margra eig- enda, en jafnframt að halda gamla húsinu og þá ekki sízt minnka sums staðar þann mun, sem er á gömlu húsunum og þeir nýrri, sem hjá þeim standa. En það er einmitt þessi stærðarmunur, sem mörgum vex mest í augum í yfirbragði mið- bæjarins og verður til þess, að margur vill gömlu byggðina feiga að mestum hluta. Hjörleifur bendir á, að mörg þessara húsa hafa áður verið stækkuð, jafnvel oftsinnis, en þá oft af svo mikilli nærfæmi, að þau halda góðum heildarsvip, sem gerir aftur, að mönnum gætu virzt þau hafa fengið útlit sitt þegar í upp- hafí. Hjörleifur sýnir Lækjargötuna vestanverða á teikningu í grein sinni í blaðinu. En höfundar greindrar skipulagstillögu höfðu upphaflega gert ráð fyrir niðurrifi allra gömlu húsanna út að Skóla- brú. Hann hefur aftur á móti á teikningu sinni bætt ofan á gömlu húsin nyrzt, teiknað eina hæð ofan á Lækjargötu 2, og yrði húsið þar með þrflyft, en það var einlyft f upphafí nema tvflyft syðst. Þannig yrði húsið áfram í sama stfl og gamla húsið er nú. Sama er að segja um Lækjargötu 4, sem búið er að lengja frá upphaf- legri mynd til beggja enda. — Hér bætir Hjörleifur einni hæð ofan á og fær húsið þar með í rauninni sama ytra hiutfall og það hafði í upphafí, sama stíl og sömu gerð, en rými og notagildi eykst og falla nú bæði þessi hús fyrir vikið einnig betur að nágrannanum, Nýja bíói, sem nú gnæfír eins og tröll upp úr húsaröðinni. Þessi tvö hús ættu umfram allt að standa til framtíðar. Hér er sýnt fram á í fyrrgreindri hugmynd, hvemig hægt er að laga þau að nýrra stórhýsi og jafnframt auka notagildi þeirra, fínnist mönnum það skipta sköpum. Flestum munu fínnast húsin Lækjargata 6a og b stæðileg og sóma sér vel, enda eru þau af þeirri gerð húsa, sem menn byggðu víða í miðbænum eftir aldamótin, þótt flest séu nú farin. Þessi hús er í rauninni ótækt að rífa, enda eru þau í fullri notkun en líða hins veg- ar fyrir lítið viðhald. í skipulagstil- lögunni er heldur ekki gert ráð fyrir stærri nýbyggingu en þessi hús eru, og er því hagur af rifí þeirra og nýbyggingu vafasamur. Á milli Lækjargötu 4 og 6 er síðan gert ráð fyrir nýbyggingu, sem félli sem bezt að báðum þessum húsum. Suður við Skólabrú stendur enn hið gamla hús Jónassens landlækn- is, þar sem nú er veitingastaðurinn Kokkhúsið. — Skipulagstillagan fyrmefnda gerir ráð fyrir því að húsið sé rifíð og annað stærra reist í staðinn. — Enda segja menn, að næsta lítið sé eftir af gamla húsinu nema ytra form, og er það í raun- inni til umhugsunar, hve bygginga- yfirvöld bæjarins leyfðu á sínum tíma að afskræma hér útlit fagurs hlutar, í nær engum tilgangi, því að notagildi hússins hefur ekkert aukizt við þessa ytri breytingu, sem verður að kalla hræðilega meðferð. Þetta hús ætti tvímælalaust að gera upp að ytra útliti í sitt fyrra horf, sem Hjörleifur bendir reyndar á, og er það ekki sízt vegna þess, að gert er ráð fyrir að Lækjargata 10, steinhúsið litla handan Skóla- brúar, standi áfram. Þetta er eitt elzta steinhúsið og algerlega óbrenglað, eitt af fáum húsum í miðbænum og líklegast eina húsið þar, sem heldur upphaflegri notkun sem íbúðarhús. Þetta er byggingar- sögulegur minjagripur og sögulegt hús, reist af Þorsteini Tómassyni, jámsmið, og er það límt saman með kalki úr Esjunni, sem brennt var á kalkofninum við Kalkofnsveg. Þar kom fyrst eldavél í Reykjavík og þar setti Bjöm Jónsson niður fyrstu hraðpressuna. Þessi blettur er afar viðkvæmur og þama má engan veginn koma stærra hús norðan Skólabrúar, því að frá upphafi byggðar hefur verið mjög falleg sjónlína milli mennta- skólahússins og Alþingishússins ásamt Dómkirkjunni, sem mundi stórspillast við komu stærra húss. Þetta er ein af örfáum útsjónum í miðbænum, sem óbreytt er frá 1880 og hefur alía tíð sett sérstakan svip á hann. Með húsi Jónassens endur- reistu væri óskemmdur svipur allra þessara húsa og yngri húsin við Skólabrú em þeirrar gerðar, að þau falla vel inn í heildarmyndina. Beggja vegna húss Iðnaðarbank- ans þurfa einnig að koma hús af hæfilegri stærð, og húsið suður við Vonarstræti verður að taka mið af Iðnskólahúsinu gamla, enda hafa ■ höfundar skipulagstillögunnar farið hér vægilegar í sakimar í síðustu hugmynd sinni heldur en hinni fyrstu. Hér vil ég minnast á Iðnskólahús- ið gamla og jafnframt flytja borgaryfírvöldum sérstakt hrós fyr- ir það, hve vel og fljótt var staðið að endurreisn þess eftir branann. — Það er til hreinnar fyrirmyndar, en þeir munu fleiri en ég sem héldu, að við þann atburð myndu dagar þess taldir. Hér gerðist hið sama og annars staðar þar sem borgaryfirvöld hafa látið gera upp gömul hús í eigu borgarinnar og fengið þeim viðeig- andi hlutverk, að sérlega vel hefur verið staðið að verki og hvarvetna hrósvert, og hefur almenningur nú nýlega fengið að sjá ýtarlega, hve vel tókst með Höfða á sinni tíð, svo eitt dæmi sé nefnt. Einnig má líta

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.