Morgunblaðið - 21.11.1987, Blaðsíða 53

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1987
fjvn. Alþingis að rejma að ná tökum
á slíkum málum."
Skiljanlegt er það að fjárveit-
ingavaldið vilji gera þá kröfu til
þeirra er með almannafé fara, að
þar sé vandað til allra verka og
þess gætt í hvívetna að kostnaður
af lögboðinni þjónustu ijúki ekki
upp úr öllu valdi. Væri þess óskandi
að íjárveitingavaldið vildi sýna
þennan vilja sinn í verki með því
að ganga á undan og gefa gott
fordæmi, þannig að skilja að við
ákvörðun fjárveitinga til reksturs
grunnskóla hvers umdæmis yrðu
lagðir til grundvallar nákvæmir
kostnaðarútreikningar fræðslu-
stjóra, þeirra embættismanna er
raunhæfastar niðurstöður geta lagt
á borðið. Reynsla undanfarandi ára
sýnir jú og sannar að niðurskurður
Ijárveitingavaldsins á „áætlunum"
fræðslustjóra fær ekki staðist, þar
eð þeirri þjónustuframkvæmd og
skipan er þeir hafa samþykkt og
staðfest og ekki hefur verið haggað
hefur síðan fylgt sá kostnaður er
ætlað hafði verið. Afleiðingin hefur
því eðlilega orðið ósamræmi milli
framkvæmdalöggjafar og fjárlaga
og lagasmiðir benda sfðan á bakar-
ann til hengingar. Fræðslustjóri er
gerður ábyrgur fyrir því ófremdar-
ástandi, sem hann hefur reynt að
afstýra, með því að leggja sig allan
fram um að fínna fram sem raun-
hæfasta og nákvæmasta kostnaðar-
tölu er leggja mætti til grundvallar
fjárlögum. Samkv. 2. gr. reglugerð-
ar nr. 182/1976 um störf fræðslu-
stjóra þá skal hann fylgjast með
því að fylgt sé lögum, reglum og
fyrirmælum um fræðslumál í þeim
skólum, sem kostaðir eru sameigin-
lega af ríki og sveitarfélögum.
Fræðslustjóra er því að sjálfsögðu
algerlega óheimilt að skerða upp á
sitt eindæmi þá lögboðnu þjónustu
er umdæmi hans skal njóta, þó svo
fjárveitingavaldinu hafí orðið á þau
mistök að lítilsvirða áætlun hans
og aðvörun og veita of litlu fé á
ijárlögum til þess að framfylgja
þeirri löggjöf er Alþingi hefur áður
sett um grunnskólahald, samkvæmt
þeim reglum, samningum og
ákvæðum sem í gildi eru hverju
sinni.
Endanleg uppgjör skólakostnað-
ar staðfesta þetta einnig — lögboðin
þjónusta greiðist af ríki svo sem
grunnskólalög og reglugerð um
rekstrarkostnað grunnskóla mæla
fyrir um, þó svo að fjárveitingar á
fjárlögum hrökkvi ekki til og er þá
annaðhvort gripið til aukafjárveit-
ingar eða kostnaður fluttur milli
ára eins og nærtæk dæmi sanna.
Svo ég leiðrétti fv. fjármálaráð-
herra enn einu sinni, þá er ástæða
þess að fræðsluumdæmi fara fram
úr fjárlögum einfaldlega sú, að fjár-
lög eru óraunhæf — lægri en
óvefengdir kostnaðarútreikningar
fræðslustjóra leiða í ljós. Allt tal
um það, að heimiluð hafí verið of
mikil yfírvinna og aukavinna, sem
og það að of mikill kostnaður sé
af þeim þáttum rekstrarins, sem
greiddur er eftir á og sveitarfélög
þá leggja út, er því í engu samræmi
við staðreyndir málsins og er vand-
séð hveijum tilgangi slíkt þrástagl
gæti þjónað, öðrum en þeim að
óffægja fræðslustjóra og gera tor-
tryggilegan. Hitt er náttúrlega
sönnu nær, að ef ríkisvaldið beitir
greiðslutöfum á fræðsluumdæmi,
sem komið er fram úr áætlun með
m
heildarkostnað vegna skólahalds,
þá er um tvær leiðir að velja. Draga
úr eða tefla launagreiðslur til kenn-
ara eða vega að endurgreiðslum til
sveitarfélaga og reikningshaldara,
svo sem gert hefur verið. Ætla má
að tæknilegar ástæður valdi þar
mestu um, að sú leið er valin en
ekki raunsæi eða sanngimi, það er
ólíklegt er að einungis endur-
greiðsluliðir skólahaldsins í N.
eystra hafí farið 50—100% fram
úr áætlun á meðan kennslulaun öll
— föst laun sem yfirvinna — helst
innan áætlunar, svo sem þá er yfír-
lýst í verki, þar sem yfírvinna
kennara var meira að segja greidd
áður en hún gjaldféll. Það þarf eng-
ar íjármálaherdeildir á hæla
fræðslustjóra til þess að ná tökum
á fjármálamisferli eða meðferð
þeirra á opinberu fé. Það sem þarf
að gerast er það að fræðsluskrif-
stofum sé tryggt rekstrarfé að
lögum, störf fræðslustjóra varðandi
áætlanagerð sérstaklega verði tekin
eins og þau em og eftir niðurstöðum
hans farið og hann síðan gerður
ábyrgur fyrir „eigin" verkum en
ekki hrakyrtur fyrir mistök ann-
arra, sem hann reyndi að afstýra
og hefur því miður engin ráð til að
bæta fyrir. Ég vænti þess að þing-
menn ætli embættismönnum skóla-
kerfísins það hlutverk að sjá svo
um að farið sé að lögum um skóla-
hald allt og þeir vinni störf sín
samvkæmt gildandi reglugerðum
og ákvæðum þar um. Með fjárlög-
um verða þingmenn síðan að
tiyggja en ekki hindra framkvæmd
gildandi laga um skólahald.
Enn mælir fv. fjármálaráðherra:
„Ég held að menn verði að skilja
að alþm. megi ekki hegða sér í
þessu sambandi eins og óábyrgir
þrýstihópar, vegna þess að það er
eitt af verkefnum þeirra að úthluta
fé í fjárlögum til að sinna þeim
þörfum, sem alþm. sjálfir telja að
beri að sinna, og afla fjár til þeirra
starfa. Alþm. hljóta einnig að krefj-
ast þess, að eftir þeim vilja sé am.k.
reynt að fara eftir því sem menn
framast orka. Það er a.m.k. ekki
æskilegt að mjög mikill mismunur
geti orðið á milli stofnana eða
fræðsluumdæma, þannig að emb-
ættismönnum t.d. og starfsmönnum
ríkisins, sem eru mjög aðhaldssam-
ir og reyna að fara eftir fyrirmælum
Alþingis, sé beinlínis refsað fyrir
það með því að sagt sé við þá:
Þakka ykkur fyrir. Þetta er gott.
En næsta manni, sem e.t.v. hugsar
ekki eins mikið um slíka hluti, sé
leyft að fara fram úr þeim fjárveit-
ingum, sem Alþingi ætlar til hans,
eins og honum dettur í hug. Það
er ekki æskileg málsmeðferð."
Ég tel mig skilja það að alþm.
megi ekki haga sér eins og óábyrg-
ir þrýstihópar — því það er jú eitt
af verkefnum þeirra að úthluta fé
á fjárlögum til að sinna þörfum
þjóðfélagsins á þann hátt, sem þeir
sjálfir hafa áður ákvarðað með lög-
um — en ekki að óvirða þær fyrri
lagasetningar sínar með því að
þrýsta fjárveitingum langt niður
fyrir það, sem nákvæmir og óve-
fengdir kostnaðarútreikningar
þeirra aðila, er best til þekkja hafa
leitt í ljós.
Sá vilji alþingismanna er þama
er rætt um hlýtur að birtast í grunn-
skólalögum og tel ég það því mjög
alvarlega aðdróttun er lesa má úr
þessum orðum, þ.e. að ég o.fl.
fræðslustjórar, við „reynum" ekki
einu sinni að fara eftir grunnskóla-
lögum. Það er mjög alvarlegur
hlutur, ef gefíð er í skyn um emb-
ættismann skólakerfísins, sem
skipaður er til að starfa samkv.
reglugerð og sjá til þess að lögum,
reglum og fyrirmælum um fræðslu-
mál sé framfylgt, að hann reyni
ekki einu sinni að fara eftir grunn-
skólalögum. Það er nú svo, að
aðhald í skólafjármálum er ekki á
valdi fræðslustjóra, nema þá er tek-
ur til rekstrar fræðsluskrifstofu og
sem forstöðumann fræðsluskrif-
stofu má líta á fræðslusfjóra sem
forstöðumann ríkisstofnunar, og
sem slíkur getur hann nokkru ráðið
um rekstrarkostnað þeirrar stofn-
unar, eða allavega tekið á sig
óþægindin af fjármagnsskorti, s.s.
með forgangsröðun verkefna, sjálf-
boðavinnu o.fl.
Ég hef leitast við það hvort
tveggja í starfí mínu sem fræðslu-
stjóri að ná því fram að vilji Alþingis
sé virtur og farið að lögum um
grunnskólahald allt svo og að nýta
sem best það takmarkaða rekstr-
arfé, er fræðsluskrifstofu hefur til
fallið. Á árinu 1978 voru skrifstof-
unni lögð 42,22% af fullnaðar
rekstrarfé skv. 85. gr. grunnskóla-
laga og á árinu 1979 44,44% svo
sem fyrr er frá greint. Ég leyfi mér
að fullyrða í þessu sambandi, að
framlög til fræðsluskrifstofu N.
eystra séu með þeim lægstu sem
þekkjast og ríkissjóður hefur ekki
haft þyngri byrðar af rekstri
fræðsluskrifstofunnar en annars
staðar, nema síður sé eins og ég
geri ráð fyrir_ að við fv. ijárm.rh.
vitum báðir. Ég hefði því í bama-
skap mínum talið það hrós, ef sagt
hefði verið við mig: Þakka þér fyr-
ir. Þetta var gott.
Mig varðar svo kannski ekkert
um það, þó næsta manni sé leyft
að fara fram úr þeim íjárveitingum,
sem Alþingi ætlar til hans eins og
honum dettur í hug eins og fv.
ijmrh. er vafalaust fullvel kunnugt
um.
Að lokum segir fv. ijmrh.: „Ég
ítreka það svo að lokum að allt það
sem ég hef sagt hér í sambandi við
skipti sveitarfélaga og ríkissjóðs,
hef ég beint eftir fjmm. og stofnun-
um í tengslum við jmm. og
menntamm., sem um þessi mál
fjalla. Ég held að það sé mjög vara-
samt að fullyrða sýnkt og heilagt,
að þær upplýsingar séu rangar, þær
séu ekki réttar og byggðar á rang-
indum, öðmvísi en að afla sér
haldbetri upplýsinga frá aðilum sem
vita betur."
Sé það nú svo, að fv. fjmrh. hafí
viljað leita réttra upplýsinga í þessu
máli, þá má það undarlegt heita,
að hann skuli þá ekki hafa leitað
þeirra frá fyrstu hendi, þ.e. hjá
53
,
þeim embættismönnum er skv.
reglugerð áætla og/eða úrskurða
greiðsluhluta ríkissjóðs (endur-
greiðslur til sveitarfélaga) í skóla-
kostnaði og em því þeir aðilar, sem
best þekkja til stöðu mála hveiju
sinni. Nei — í stað þess er á þá
ráðist og sá þeirra er staðfestir
fréttir úr umdæmi sínu er lagður í
einelti og yfír hann ausið ólíkleg-
asta óhróðri, ósannindum og dylgj-
um og þá aðallega stuðst við
upplýsingar úr menntamálaráðun.
Lái mér það svo hver sem vill, þó
ég uni því illa að liggja óbættur
eftir slíkar meðfarir, þar eð ég tel
mig ekkert hafa til saka unnið.
Hins vegar er það ljóst, að sam-v
særi þetta er af því komið að með
því að geta sannar og réttar upplýs-
ingar um ástand mála í umdæminu,
þá staðfesti ég það að fv. fjmrh.
hefur hlaupið of hratt í fjölmiðla**.
og „gleymt" að gefa um skuld við
sveitarfélög vegna skólakostnaðar
upp á 100—200 milljónir.
Mistök em mannleg og jafnvel
ráðhermm geta orðið á mistök en
það er fyrir neðan virðingu ráð-
herra að bregðast við, sem hér hefur
orðið, er leitast er við að fá sannleik-
ann fram. Það er ótrúlegt að í
siðmenntuðu þjóðfélagi skulu emb-
ættismenn eiga það á hættu að
vera ofsóttir fyrir það eitt að rækja
störf sín af skyldurækni og segja
satt.
Til glöggvunar má geta þess að
fjármálaráðherra 1980 og mennta-
málaráðherra 1987 byggðu mál-
flutning sinn og niðurstöður á"
upplýsingum frá sömu deild
menntamálaráðuneytisins í þing-
ræðum sínum.
Annar ráðherrann sat í þijá mán-
uði, hinn á annað ár, því ráðherrar
koma og fara, en sami deildarstjóri
situr enn í Qármáladeild mennta-
málaráðuneytisins.
Höfundur er fyrrverandi fræðslu■
stjóri i Norðurlandskjördæmi
eystra.
*♦**!»*. ARO?
<veml9 má M fólk tll mb
olla f starfi?
Haltu þér ungpm og u^Jýstum
Öiðskipta- og tölvublaðið er upplýsingarit fyrir
þá sem fylgjast með því nýjasta í viðskipta- og
tölvuheiminum. 5. tölublað er komið út.
Áskriftasíminn er: 91 -82300.
Sr áiokkur?
HUndrabami6u Blll Qafes
l«m stofnaðl Microsoft.
forrltun mo6
fptaskrám
clntosh $1
Frjálstframtak