Morgunblaðið - 25.10.1995, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 25. OKTÓBER 1995;
AÐSENDAR GREINAR
MORQUNBLAÐIÐ
Hvers eiga
Hafnfirðingar
aðgjalda?
MÁLEFNI Hafnar-
fjarðar hafa verið ofar-
lega í umræðunni að
undanförnu og sem
fyrr kemur það ekki til
af góðu. Tvær nýlegar
uppákomur innan bæj-
arins, annars vegar
málefni Miðbæjar
Hafnarfjarðar hf. og
hins vegar uppsagnir á
launakjörum bæjar-
starfsmanna, bera vott
um flaustursleg og lítt
ígrunduð vinnubrögð -
jafnvel annarleg vinnu-
brögð. Þá hefur mis-
munun bæjaryfirvalda
á milli fyrirtækja innan
bæjarins valdið réttmætri gremju
margra atvinnurekenda.
Sveitarstjómarlög hafa verið
þverbrotin og þeir sveitarstjómar-
menn sem reynt hafa að spyrna
við fótum og leita álits þess ráðu-
neytis sem fer með sveitarstjórnar-
málefni hafa engin viðhlítandi svör
fengið um ábyrgð sveitarstjórnar-
manna. Sveitarstjórnarmenn virð-
ast því geta tekið þær ákvarðanir
sem þeim sýnist og valsað með
skattpeninga almennings án þess
að bera þar nokkra ábyrgð.
Bæjarábyrgðir og
fyrirframgreiðslur
Bæjarsjóður Hafnarfjarðar hefur
á liðnum ámm gengist í ábyrgðir
fyrir nokkur fyrirtæki hér í bæ.
Þessar ábyrgðir hafa flestar fallið
á bæjarsjóð. Sú venja sem flest
hinna stærri sveitarfélaga hafa til-
einkað sér, sem er að láta banka-
stofnanir meta lánshæfni fyrir-
tækja, hefur því miður ekki verið
viðhöfð í þeim meirihlutum sem
Alþýðuflokkurinn í Hafnarfirði hef-
ur átt aðild að. Þær ábyrgðir sem
bæjarsjóður hefur nú þegar þurft
að gangast við eru m.a.:
1. Skerseyri hf., ábyrgðarveit-
ing þann 6. júni 1991 kr 20 milljón-
ir. Félagið varð gjaldþrota og tap
bæjarfélagsins um 29 milljónir
króna.
2. Byggðaverk hf., ábyrgðar-
veiting þann 4. mars 1993 kr. 70
milljónir. Bæjarsjóður yfirtók
ábyrgðimar sem voru komnar í um
98 milljónir króna. Til tryggingar
ábyrgðinni var bæjarsjóði afhent
tryggingarbréf, samtals að nafn-
verði 73 milljónir króna með veði
í fjórum fasteignum. Beint tap
bæjarsjóðs vegna þessara ábyrgð-
arveitinga verður líklega milli 40
og 50 milljónir króna.
3. Miðbær Hafnarijarðar hf.
Þann 13. nóvember 1992 sam-
þykkti bæjarráð að veita félaginu
einfalda bæjarábyrgð fyrir skulda-
bréfum að fjárhæð 120 milljónir til
17 ára með föstum 9,7% vöxtum,
sem tryggð voru með veði í hótel-
hluta fasteignarinnar Fjarðargötu
13-15, krónur 100 milljónir og með
veði í bílakjallara undir húsinu
krónur 20 milljónir. Einnig átti
eignarhaldsfélagið að veita viðbót-
arveð að fjárhæð 50 milljónir króna
í verslunar- og þjónusturými húss-
ins þegar það væri fokhelt. Núver-
andi meirihluti Alþýðuflokks og
Jóhanns G. Bergþórssonar hefur
nú ákveðið að leysa til sín hótel-
■ tuminn og bílakjallarann. Tap bæj-
arsjóðs vegna þessara ábyrgða mun
líklega nema milljónatugum.
4. Hagvirki-Klettur hf. fékk fyr-
irframgreiðslur hjá bæjarsjóði upp
á tugi milljóna króna. Fyrirtækið
er gjaldþrota og vegna viðskipta
við fyrirtækið tapar bæjarsjóður
um 50 milljónum króna.
Bæjarábyrgðir þessar voru veitt-
ar í tíð Alþýðuflokks-
ins með fulltingi
þeirra sem nú sitja í
meirihluta bæjar-
stjómar Hafnarfjarð-
ar. Reynsla okkar
Hafnfirðinga af
ábyrgðum sem fallið
hafa á bæjarfélagið
eiga því að vera öðr-
um sveitarfélögum
víti til varnaðar. Það
er skoðun mín að
banna eigi sveitarfé-
lögum að veita bæjar-
ábyrgðir. Þetta byggi
ég á töpuðum fjár-
munum hafnfirskra
skattgreiðenda í
stjórnartíð Alþýðuflokksins í Hafn-
arfirði svo og slælegri eftirlits-
skyldu ráðuneytis sveitarstjórn-
armála um málefni sveitarfélaga.
Alþýðuflokkurinn í
Hafnarfirði og skuldafenið •
Á liðnum árum hafa skuldir bæj-
arsjóðs stóraukist og er nú svo kom-
ið að skuldir bæjarsjóðs og stofnana
hans eru um fjórir milljarðar króna.
í skýrslu um fjármál sveitarfélaga,
sem út kom í janúar 1990 um fjár-
mál sveitarfélaga sem unnin var
Sveitarstjórnarmenn
virðast geta tekið þær
ákvarðanir sem þeim
sýnist, segir Magnús
Gunnarsson, og valsað
með skattpeninga al-
mennings án þess að
bera þar nokkra ábyrgð.
að tilstuðlan félagsmálaráðuneytis-
ins í þeim tilgangi að kanna fjár-
hagsstöðu verst stöddu sveitarfé-
laganna og orsakir bágborinnar
stöðu segir m.a. um orsakir versn-
andi fjáhagsstöðu sveitarfélaga.:
A) Of miklar fjárfestingar.
B) Mikill fjármagnskostnaður
vegna skuldasöfnunar síðustu ára.
C) Fyrirhyggjuleysi í fjármálastjóm
sumra sveitarfélaga.
Úrbætur
A) Rekstrargjöld verði dregin
saman þar sem þau eru of há.
B) Framkvæmdir sveitarfélaga
verði sem mest fjármagnaðar af sam-
tímatekjum.
C) Settar verði ákveðnar viðm-
iðunartölur um nettóskuldir og fram-
legð sveitarfélaga.
D) Aukin áhersla verði lögð á
menntun og þjálfun stjómenda sveit-
arfélaga.
Það hefði væntanlega farið betur
ef bæjarfulltrúar Alþýðuflokksins
hefðu í einhvetju tekið þessum ábend-
ingum, því í árslok 1989 voru skuld-
ir bæjarsjóðs Hafnafjarðar um 1
milljarður króna en voru um 4 millj-
arðar í árslok 1994. Ár eftir ár hafa
því skuldir bæjarsjóðs aukist, en þó
keyrði um þverbak á kosningaárinu
1994, en þá fór fjárhagsáætlun ársins
gjörsamlega úr böndum og umfram-
keyrsla ársins á annan milljarð króna
miðað við upphaflega áætlun. Meiri-
hluti Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
bandalags tókst því á við gríðarlegan
vanda bæjarsjóðs og og á haustdög-
um 1994, þremur mánuðum eftir að
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðubanda-
lag tóku upp meirihlutasamstarf í
bæjarstjóm, varð bæjarsjóður að taka
lán að upphæð 1,3 milljarða króna
Magnús
Gunnarsson
til að forða bæjarsjóði frá greiðslu-
þroti sem beint má rekja til ótrúlegr-
ar óstjórnar Alþýðuflokksins á fjár-
málum Hafnfirðinga um árabil.
Bæjarfulltrúar Alþýðuflokksins
hafa verið ótrúlega ósvífnir að ætla
meirihluta Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðubandalag að hafa stóraukið
skuldir bæjarsjóðs um hundruð millj-
óna, þrátt fyrir að sömu bæjarfulltrú-
ar haldi því jafnframt fram að meiri-
hlutinn hafi ekki ráðist í neinar fram-
kvæmdir á sama tíma. Slíkur mál-
flutningur dæmir sig sjálfur og Hafn-
fírðingar eru ekki svo skyni skroppn-
ir að þeir meðtaki slíkan þvætting.
Meira að segja fyrrverandi félags-
málaráðherra, Rannveig Guðmunds-
dóttir, skrifaði grein í Morgunblaðið
í sept. sl. og leyfir sér að taka undir
málflutning bæjarfulltrúa Alþýðu-
flokks í Hafnarflrði á þessari dóma-
dagsvitleysu. Nei, í Hafnarfírði hefur
krötum tekist með ótrúlegu fýrir-
hyggjuleysi og óstjórn að steypa
bæjarfélaginu í gífurlegt skuldafen.
Og enn er haldið áfram með ótrúlegu
fy rirhyggj uley si.
Miðbær Hafnarfjarðar hf.
Nú liggur fyrir að meirihlutinn í
bæjarstjórn Hafnarfjarðar hefur
ákveðið að bæjarsjóður yfírtaki hót-
elturninn í Miðbæ af Miðbæ Hafn-
arfjarðar hf. ásamt því að kaupa
bílakjallarann. Bæjarábyrgðir sem
þessi menn veittu Miðbæ Hafnar-
fjarðar hf. eru því fallnar á bæjar-
sjóð og meirihlutinn valdi þá leið
að ganga til samninga við Miðbæ
Hafnarfjarðar hf. um yfirtöku þess-
ara eigna. Fjallað hefur verið ýtar-
lega um málefni Miðbæjar Hafnar-
flarðar hf. og viðskipti bæjarsjóðs
við fýrirtækið og hef ég þar litlu
við að bæta. Það sem mig undrar
þó fhest þegar litið er á málið í
heild sinni að fýrirtæki sem stofnað
er með einnar milljónar króna hlut-
afé skuli hafa verið treyst til að
ráðast í byggingarframkvæmdir
sem kosta um 800 hundruð milljóna
króna. Rekstrarforsendur í fyrir-
tækjarekstri eru að stofnendur fyr-
irtækja leggi fram töluvert eigið fé
og axli ábyrgð á þeim skuldbinding-
um sem þeir takast á hendur.
Ábyrgðarveiting ofangreindra bæj-
arfulltrúa sem veitt var Miðbæ
Hafnarfjarðar hf. á árinu 1992 að
upphæð 120 milljónir króna var því
að mínu mati algjörlega út í hött.
Krafa Guðmundar Árna, þáverandi
bæjarstjóra, og félaga hans í Al-
þýðuflokknum á byggingu hótels
hefur einnig án nokkurs vafa, leitt
hlutafélagið Miðbæ Hafnarfjarðar
hf. í þá gjaldþrotastöðu sem blasti
við félaginu. Raunar er það furðu-
legt að hugmyndir um hótel í Mið-
bæjarbyggingu skuli hafa verið
haldið svo hátt á lofti í ljósi þess
að ný hótel í Reykjavík áttu við
verulegan rekstrarvanda að stríða
og hugmyndum fjársterkra aðila
um byggingu hótels í hjarta Reykja-
víkur var slegið á frest eftir ítarlega
könnun á rekstrarforsendum.
Það er líka furðulegt í máli sem
varðar hag allra bæjarbúa að bæj-
arfulltrúar skuli ekki hafa haft að-
gang að ársreikningum Miðbæjar
Hafnarfjarðar hf. Bæjarsjóður hef-
ur lagt fyrirtækinu ábyrgðir og
kemur síðan með beinum hætti til
bjargar fyrirtækinu en bæjarfull-
trúar hafa engan möguleika á að
kanna stöðu fyrirtækisins. Þá geta
Hafnfírðingar einnig velt því fyrir
sér hvort eðlilegt geti talist eftir
þessa björgun bæjarsjóðs upp á
tugi milljóna króna að félagið er
enn eigandi að eignarhlutum í hús-
inu.
Þá er það óskiljanlegt að meiri-
hlutinn skuli kaupa bílakjallara
byggingarinnar þar sem álit bæjar-
lögmanns liggur fyrir um að þing-
lýst kvöð á bílakjallara tryggir
óheftan afnotarétt bæjarbúa að
bílakjallaranum um ókomin ár.
Bæjarsjóður mun auk þess þurfa
að greiða töluverðan rekstrarkostn-
að vegna þessara kaupa. Það er því
ekki að tilefnislausu að spurt er
„Hvers eiga Hafnfirðingar að
gjalda?“
Höfundur er oddviti Sjálfstæðis-
flokksins í Hnfnarfirði.
Áhrif fjáriaga
á hag aldraðra
ÞAÐ ER venjan að
fjárlög ríkisins, sem
lögð eru fram í október
ár hvert, veki athygli
landsmanna. Þetta á
ekki síst við nú á tím-
um, þegar þau koma
svo víða við og hafa svo
víðtæk áhrif á afkomu
margra.
Þetta á ekki síður við
um aldraða þegna þjóð-
félagsins, sem lifa á líf-
eyrisbótum og uppsöfn-
uðum feng af langri
starfsævi.
Þar er eins og víða í
þjóðfélaginu-misjafnt á
komið og misskipt veraldarauðnum.
Allt sem hefur áhrif utan frá, svo
sem ákvörðun fjárlaga um breyting-
ar á lífeyri, hefur því oft djúptæk
áhrif, þó að þeim, sem hærri laun
hafa, finnist um litla upphæð að
ræða. Þá munar um þetta sérstak-
lega þegar margt stefnir að sömu
rýrnun teknanna, en útgjöld aukast.
Það má segja að áhrif fjárlaga
1996 flokkist í 3 aðalatriði:
• 1. Skert réttindi fólks milli 67 og
70 ára, svo og þeirra sem ekki hafa
greitt í lífeyrissjóði.
• 2. Áhrif fjármaghstekna á lífeyr-
isgreiðslur á sama hátt og aðrar
tekjur.
• 3. Aftenging á sambandi upp-
hæða lífeyris og launakjara í landinu
eins og nú er, en þess í stað sé upp-
hæð lífeyris ákveðin á Alþingi á for-
sendum fjárlaga hvert ár.
Þetta eru allt mjög mikilvægir
þættir, sem snerta afkomu lífeyris-
þega, þó að síðasti liðurinn veki
mestan ugg.
Skert réttindi lífeyrisþega
Þar er um tvennt að ræða:
• 1. Lífeyrisþegar 67-70 ára hafa
notið sömu réttinda og aðrir, en eiga
nú að greiða sömu gjöld og yngra
fólk fyrir notendagjöld. Þó að
ákvæðið sé ioðið um aukna aðstoð
við þá sem mest þurfa er þarna árás
á kjör þeirra, sem hafa orðið að
hætta störfum og tekjur þeirra rýrn-
að.
• 2. Þá er fyrirhuguð breyting á
almannatryggingarlögum, þannig
að þeim, sem ekki hafa sinnt skyldu
um greiðslu í lífeyrissjóði, skuli
reiknast tekjur eins og þeir hefðu
gert það og fengið aukinn lífeyri.
Þetta mun svo skerða lífeyri þeirra,
þó að tekjur séu ekki fyrir hendi á
móti. Innritunargjöld á spítala eru
fyrirhuguð og snerta aldraða meira
en aðra.
Fjármagnstekjur
Það hefur lengi legið í loftinu að
fjármagnstekjur yrðu skattlagðar.
Býst ég við að flestir — ekki síður
aldraðir — telji þetta ekki óeðlilegt
enda sé miðað við „rýmilega" upp-
hæð, sem menn mega geyma til elli-
áranna. Væntanlega kemur þetta til
framkvæmda á árinu 1997.
En nú bregður svo við að óbeint
á að leggja strax á ellilífeyrisþega
þennan skatt, með því að þessar
tekjur eigi að skerða tekjutryggingu
viðkomandi nú strax frá 1. janúar
1996.
Þar sem ekki eru komnar ákvarð-
anir um fjármagnsskatt í landinu
finnst sennilega flestum að þetta
hefði getað fylgst að, svo að sam-
ræmi væri í reglum og útfærslu, en
aldraðir ekki látnir greiða þetta 1-2
árum á undan öðrum þjóðfélags-
þegnum.
Samband launa í landinu
og ellilífeyris
Mér er sagt að allt frá 1946 hafi
tengsl ellilífeyrisgreiðslna og launa-
kjara í landinu fylgst að og viður-
kennt verið að slíkt sé eðlilegt, þar
sem þeir öldruðu hafi þegar greitt
til þjóðfélagsins öll sín gjöld og þar
á meðal til lífeyris- og sjúkratrygg-’
inga.
Þegar þeir eldast eigi
þeir að njóta þeirra rétt-
inda, sem þeir greiddu
fyrir á sínum starfs-
aldri. Hér er ekki um
ölmusu að ræða, heldur
áunnin réttindi. í fjár-
lagafrumvarpi stendur
að nú eigi að afnema
vísitöluviðmiðanir og
sjálfvirka tengingu við
verðlag og laun og því
eigi Alþingi að ákveða
við afgreiðslu íjárlaga
bótafjárhæðir almanna-
trygginga í hvert sinn
eins og önnur útgjöld.
Hér gleymist að Al-
þingi ákveður ekki launakjör á
vinnumarkaði (nema Alþingis) held-
ur hefur það verið gert á öðrum
vettvangi vinnumarkaðarins sem
Alþingi þarf að taka tillit til. Lífeyris;
greiðslur almannatrygginga eru
laun þessa fólks, sem nýtur þeirra
og þeirra lifibrauð. Það yrðu því
mesta kollsteypa ef alþingismenn
ættu í hvert sinn að ákveða þessi
„launakjör“ í öllu því basli, sem eðli-
lega er alltaf að koma saman fjárlög-
um.
Það er löng reynsla fyrir fyrra
kerfi um tengsl launa og lífeyrisbóta
Aldraðir hafa greitt til
samfélagsins, þar
á meðal til lífeyris- og
sjúkratrygginga,
langa starfsævi, segir
Páll Gíslason, og
eiga að njóta þeirra
réttinda sem þeir hafa
í raun greitt fyrir.
og breyting á þvi verður ekki fram-
kvæmd nema að vel athuguðu máli.
Verði þetta gert má búast við
hörðum viðbrögðum í þjóðfélaginu
vegna óvissu í framtíðinni. Fátt er
hægt að gera öldruðum verra, en
skapa óvissu og öryggisleysi.
Það má reikna út, að ekki er um
stórar upphæðir að ræða nú, en ég
tel að þetta sé versta ákvæðið í fjár-
lögunum til framtíðar.
Skerðing nú á lífeyrisgreiðslum
er samt reiknuð að vera um 2,2% á
grunnlífeyri og 2,5 til 3,4% á öðrum
tekjubótum, þeirra sem verst eru
settir.
Alls er talið í fjárlagafrumvarpinu
að útgjöld lífeyristrygginga lækki
um 1115 millj. kr. frá því sem orðið
hefði að óbreyttum lögum. Sé reikn-
að með 25.000 lífeyrisþegum er
þetta um 44.000 kr. á hvern mann
á ári. Flesta ellilífeyrisþega munar
verulega um þá peninga.
Sátt í þjóðfélaginu
Aldraðir hafa ekki verið kröfuhóp-
ur eða þrýstingshópur í þjóðfélaginu,
sem þeir hafa átt drýgstan þátt í
að byggja upp.
En ég býst við að þeim fínnist nú
á hlut sinn gengið með þeim atriðum
sem hér eru nefnd.
Ég held að við viljum Iáta sparnað
og ráðdeild vera ráðandi í fjármálum
þjóðarinnar eins og á heimilum okk-
ar. Við munum því flest styðja sparn-
aðaráform, sem fram koma, en
finnst að það eigi að vera samræmi
í því, að það komi sem jafnast niður
á landsmönnum.
Ég vil biðja alþingismenn og þá
sérstaklega fjárlaganefnd Alþingis
að taka þessi atriði til gaumgæfi-
legrar athugunar.
Höfundur er læknir og formaður
Félags eldri borgara í Reykjavík
og nágrenni.
Páll Gíslason