Morgunblaðið - 23.10.1997, Blaðsíða 42

MORGUNBLAÐIÐ
-^42 FIMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 1997________________________
AÐSEIMDAR GREINAR
Félagsmálaráðuneyti eða
andfélagsmálaráðuneyti
HVERT er hlutverk
félagsmálaráðuneytis?
Hinn almenni borgari
myndi trúlega ætla að
það væri að huga að
vinnuvernd, jafnrétti
til launa, réttindum og
velferð hinna ýmsu
minnihlutahópa og
önnur samfélagsleg
~ .verkefni. Ef við athug-
um málið, kemur í Ijós
að þetta er einmitt
hlutverk þess, en er
framkvæmdin í ein-
hverju samhengi við
tilgang og verkefni.
Hvað sjáum við ef litið
er á dæmi um fram-
kvæmdina? Við vitum að það er
launamunur milli kynja og svokall-
aðar kvennastéttir eru lægra laun-
aðar en karlastéttir. Þrátt fyrir
fögur fyrirheit, við hveijar kosning-
ar og milli þeirra, um að úr eigi
að bæta, virðist lítið gerast, ef svo
er skilar það sér ekki í launaumslög
þeirra, sem eru í störfum „kvenna-
- ;stétta“. Þær stéttir, sem starfa að
félagsmálum og með minnihluta-
hópum eru einmitt oftast „kvenna-
stéttir", nærtækt, skýrt dæmi eru
þroskaþjálfar, sem starfa við mál-
efni fatlaðra.
Þroskaþjálfar eru fagstétt, að
meirihluta skipuð konum og vinnur
með hópi fólks, sem eru skjólstæð-
ingar félagsmálaráðuneytisins.
Þroskaþjálfar hafa í byijunarlaun
74.770 krónur á mánuði. Það er
eftir þriggja ára sérhæft nám og
krefjast störf þeirra mikillar
ábyrgðar og skipulagðra, faglegra
vinnubragða. Starfsvettvangur er
með þvi víðtækara sem gerist og
eðli starfsins þannig að þroska-
þjálfar hafa aðlagað sig miklum,
róttækum breytingum í gegnum
tíðina og þurfa að endurskoða störf
sín og starfsaðferðir stöðugt.
Þroskaþjálfi er lögverndað starfs-
heiti og veitir heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytið starfsleyfi og
er fagráðuneyti þroskaþjálfa. Fé-
lagsmálaráðuneytið er stærsta fag-
lega yfirvald þessarar stéttar og
segja má að félagsmálaráðuneytið
sé fagráðuneyti málefna fatlaðra,
málaflokksins, sem þroskaþjálfar
-*"starfa við.
Þó undarlegt megi virðast hefur
þetta ráðuneyti ekki stutt þessa
stétt á neinn máta þrátt fyrir aug-
ljósa tengingu þess við stéttina.
Það hefur ekki stutt þroskaþjálfa
í launabaráttu, ekki hefur það held-
ur gert vinnuaðstæður þeirra sæmi-
legar. Starfsmannahaldi er á mörg-
um vinnustöðum í búsetu þannig
háttað að fólk þarf að ganga
óheyrilega langar
vaktir, algengar eru
13 klst. vaktir og
heyrst hefur um 20-24
klst. vaktir, einnig er
algengt að vaktir fari
niður í 3-4 klst., sem
þarf að bæta upp með
óeðlilega löngum helg-
arvöktum eða að fólk
mætir tvisvar á dag.
Flestar vinnurann-
sóknir benda á að
starfsmaður hafi eytt
mestu af orku sinni og
afkastagetu á 8 klst.,
hvers konar starfs-
mann erum við þá með
eftir þessar löngu
vaktir? Hver er þolandinn? Skjól-
stæðingar félagsmálaráðuneytis-
ins, hinir fötluðu, erum við þá að
tala um þroskaheft fólk, sem ekki
ber hönd fyrir höfuð sér. Treystir
ráðuneytið kannski á það? Helsti
kostnaður ríkisins við þessa þjón-
ustu við fatlaða er launakostnaður
og er það kostnaðurinn, sem horft
er í við skiptingu fjármuna. Niður-
skurður þýðir niðurskurður á þjón-
ustu og gæðum hennar. Við útdeil-
Þótt undarlegt megi
virðast hefur þetta
ráðuneyti, segir Hall-
dóra Traustadóttir,
ekki stutt þroskaþjálfa
á neinn máta þrátt fyrir
augljósa tengingu þess
við stéttina.
ingu fjármuna er helst ekki úthlut-
að meiru en þarf til lífsnauðsyn-
legrar aðstoðar og er þá ekki horft
til aukinna gæða í þjónustu eða
framkvæmd þeirra, hvað þá heldur
aukinna lífsgæða og þá enn síður
almennrar þátttöku í samfélaginu.
Þroskaþjálfum, sem vinna með
þessum hópi fatlaðra, þroskaheft-
um, er samt ætlað að vinna faglega
og skipulega, þeim ber það sam-
kvæmt lögum um þroskaþjálfa, en
með vægast sagt ónógu starfs-'
mannahaldi er ekki gert ráð fyrir
tíma til að vinna að þeim hluta
starfsins, það er skipulagningu,
leiðbeiningu ófaglærðra, samvinnu
við aðstandendur og svo framvegis,
verkefnum sem krefjast undirbún-
ings. Þó kveður á, í samningum,
að þroskaþjálfar eigi að fá undir-
búningstíma, 4 klst. á viku miðað
við fullt starf. Þessum tíma er ekki
gert ráð fyrir við úthlutun fjár-
magns til þjónustu við fatlaða. Því
má draga þá ályktun að fram-
kvæma eigi undirbúningsstörf á
sama tíma og framkvæmdaþátt
starfsins. Það er augljóst að sá
fatlaði ber hér skarðan hlut frá
borði og fær ekki að fullu þá þjón-
ustu sem hann á að fá. Þannig
getur það orðið spurning um hvaða
hluta daglegs lífs sé brýnast að
þjónusta og manneskjan fái þannig
ekki heildræna þjónustu heldur
skyndilausnir. Tækifæri hins fatl-
aða, til að víkka út reynsluheim
sinn og getu, eru takmörkuð veru-
lega og eru ekki í neinni líkingu
við það sem gerist með fólk al-
mennt. Þetta gerist af því að fag-
stéttinni, sem er sérhæfð til aðstoð-
ar við fatlaða, er ekki veittur tími
eða aðstæður til að sinna þjón-
ustunni við fatlaða til fullnustu.
Tækjum við í mál að börn í leik-
skóla væru eftirlitslaus á leikskóla-
deild af því að leikskólakennarinn
væri að vinna að undirbúningi
starfs deildarinnar, að ekki væri
hægt að kenna grundvallar náms-
greinar í skólum af því kennari
fengi ekki tíma til að undirbúa
kennslu, að læknir gæfi sjúkdóms-
greiningu og meðferð án undan-
genginnar rannsóknar eða skoðun-
ar. Við gætum ekki samþykkt slík
vinnubrögð, en þroskaþjálfi á helst
að komast yfir áþekkan undirbún-
ingshluta starfs síns á sama tíma
og hann sinnir framkvæmdahlutan-
um.
Þetta er bein óvirðing við fag-
stétt, þroskaþjálfa, að gera stétt-
inni það ókleift að vinna eins og
lög gera ráð fyrir. Auk þess gefur
það yfirvöldum röng skilaboð um
að hægt sé að veita þjónustuna
fyrir þá litlu fjármuni sem veittir
eru. Fyrst hægt er að sýna fag-
stétt sem vinnur með fötluðum,
þroskaheftum, slíka óvirðingu, hver
eru þá í raun viðhorfin til þeirra
fötluðu? Við sjáum það þegar skoð-
að er samhengi milli viðhorfa til
fatlaðra og viðhorfa/viðmóts við
þá sem starfa með þeim. Fatlaðir
virðast lítilvægir í þessu þjóðfélagi
og vera þyrnir í augum stjórn-
valda, helst á að greiða lítið fyrir
þá þjónustu, sem ekki verður kom-
ist hjá að veita. Niðurskurður
stefnir til þess að aðeins lífsnauð-
synlegustu þörfum sé mætt. Erum
við kannski komin á þann stað?
Ef litið er á aðstæður og fram-
kvæmdir þá er það deginum ljósara
að það virðist sáralítill vilji/áhugi
í félagsmálaráðuneytinu fyrir bætt-
um aðstæðum fatlaðra eða þeirra
sem vinna með þeim, þýði það auk-
inn kostnað. Helst eiga fatlaðir eða
aðstandendur þeirra að greiða
kostnaðinn sjálfir, með smánarlegu
bótunum sínum, sem eru enn smán-
arlegri en laun þroskaþjálfa. Við
erum því miður ekki komin langan
veg frá því er Ingjaldsfíflið var
tjóðrað við staur við túnfótinn, það
kostaði lítið, bara reipið og tréð í
staurinn. Er skrítið þótt velt sé
fyrir sér hvort félagsmálaráðuneyt-
ið sé í raun andfélagsmálaráðu-
neyti. Þessi málefni eru bara hluti
verkefna þess og hefur ekki sést
til betri vinnubragða við önnur
verkefni. Er ekki kominn tími til
að endurskoða gildismat í þessu
þjóðfélagi, minnka aðeins gildi
steinsteypunnar og auka gildi
manneskjunnar og lífsins? Það er
kominn tími til að fólk sem vinnur
að þessum málefnum, fái laun til
að lifa af, svo að ekki verði unnið
að þeim í sjálfboðavinnu með tilvilj-
anakenndum vinnubrögðum, sem
enginn ber ábyrgð á. Því það ger-
ist ef fagfólkið hefur flosnað upp
og farið annað.
Reykjayflc
•. i—..—. ■ t—
-mn i nsestu öld
Reykvíkingar!
Fundur um borgarmálefni verður á
Hótel Sögu í Súlnasal í dag kl. 16:45
með frambjóðendunum Guðlaugi Þór
Þórðarsyni, Ágústu Johnson, Eyþóri
® Arnalds og Baltasar Kormáki.
Allir velkomnir
Stuðningsmenn
Kosningamiðstöðin Austurstræti
Símar: 561 9599/561 9526/561 9527
Halldóra
Traustadóttir
Vinur, hví dregurðu
mig inní þetta
skelfilega hús?
ÞETTA andvarp
Snæfríðar íslandssólar,
úr íslandsklukku Hall-
dórs Laxness, er hún
steig ásamt fríðu föru-
neyti inn í moldarkofa
Jóns Hreggviðssonar,
þar sem við blöstu
holdsveikir aumingjar
og slefandi fífl ásamt
öllum þeim daun og
stækju sem voru fylgi-
fiskar alþýðufólks á 17.
og 18. öld, hefur nú
fengið undirtektir í nú-
tímanum frá banda-
rískum rannsóknarlög-
reglumanni sem hélt að
hann væri kominn í
notalega skoðunarferð til friðsællar
smáborgar í fyrirmyndarríkinu ís-
landi. I fréttum Sjónvarps fyrir
stuttu mátti sjá hinn grunlausa
rannsóknarlögreglumann á strætum
Reykjavíkur um miðja nótt horfa í
svimandi forundran, svo stappaði
nærri ótta, á borgarbúa skemmta
sér í miðborginni, og gat maðurinn
lítið gert annað en hrista höfuðið í
vantrú. Og hlýtur þá eitthvað að
hafa gengið á ef bandarískum rann-
sóknarlögreglumanni rennur kalt
vatn milli skinns og hörunds. Það
var engu líkara en hann liti á ís-
lenska kollega sína með særðu hjarta
og andvarpaði líkt og Snæfríður
forðum. Viðbrögð hans voru forsíðu-
efni DV næsta dag: „Við myndum
rýma svæðið" sagði hann blaða-
manni og var þá að lýsa aðgerðum
sem þættu sjálfsagðar ef svipað
ástand skapaðist í bandarískri smá-
borg. Viðbrögð íslenskra kollega
hans voru þó auðvitað á aðra lund
-enda orðnir vanir þessu harki. Best
þótti mér að sjá, einnig í frétt DV,
að íslenskur fylgdarmaður og koliegi
hins bandaríska sagði að hér á landi
væri ekki hættandi á slík vinnu-
brögð; yrði það þá ekki bara kallað
lögregluríki? spurði lögreglumaður-
inn, og hefur sjálfsagt yppt öxlum.
Mér þætti gaman að vita hvaða heil-
brigðum manni dytti í hug að kalla
það lögregluríki þar sem stjórnlaus-
um skríl, sem safnast kófdrukkinn
saman um miðja nótt, er dreift og
skipað heim að sofa. Ég myndi kalla
það fyrirmyndarvinnubrögð og ég
held satt að segja að ég sé hreint
ekki einn um þá skoðun. En ein-
hvern veginn finnst mönnum það
orðið sjálfsagt að 3~10.000 manna
sveitaböll séu haldin um hvetja helgi
í Reykjavík allt árið um kring, með
öllum þeim misheppilegu mannlegu
samskiptum, árekstrum, pústrum,
slysum, slagsmálum, blóðsúthelling-
um, örkumlum og manndrápum sem
slíku fylgir einsog dæmi hafa sann-
að. Alls staðar annars staðar í
heiminum heitir slíkt ástand óeirða-
ástand, og gildir þá einu hvort menn
eru ölvaðar af vímuefnum eða trúar:
hita, likt og morðingjarnir í Alsír. í
báðum tilfellum er um skríl að ræða
sem er til alls vís og venjulegum
borgurum stendur hætta af. En þar
liggur hundurinn máski grafinn: stór
hluti þessara ólátamanna er venju-
legir borgarar sem eru einungis að
lyfta sér örlítið upp svona í lok vik-
unnar. Frá mánudegi til fimmtudags
er þetta fólk ósýnilegt, og sinnir sín-
um störfum til sjávar og sveita, í
banka og búð, í skólum og ríkisstofn-
unum. En þegar helgin nálgast þurfa
þessir fullorðnu unglingar að viðra
unglinginn í sér, hleypa honum út
og leyfa honum að sletta úr klaufun-
um. Hver er hissa þó að börn þessa
fólks taki mynstrið upp eftir foreldr-
um sínum? Fyllibyttan á forsíðu DV,
sem meig svo ósköp pent á hurðir
Alþingishússins; er kannski á síðasta
á ári í lögfræði? Hver veit? Kannski
verður hann einhverntímann dóms-
málaráðherra? Hugsaðu þér það?
Mikið hljóta þá að fara um hann
hlýir straumar þegar hann gengur
í prósessíu þingmanna við setningu
Alþingis inn um þessar sömu dyr,
einhverntímann á
næstu öld. Ekki sýndist
mér hann svo fátæk-
lega til fara að hann,
eða einhver honum ná-
skyldur, ætti ekki í það
minnsta aðgang að kló-
setti einhvers staðar.
Nei, má ég þá frekar
biðja um lögregluríki,
ef það er lögregluríki
að reka menn eins og
þennan heim til sín að
sofa, í stað þess að
horfa þegjandi upp á
hann gera þarfir sínar
einhvers staðar í mið-
borginni eftir lokun
skemmtistaða. Já, ég
heimta lögregluríki, ef það er lög-
regluríki að tvístra fyllibyttum í stað
þess að bíða inni á löggustöð eftir
að þær komi þangað hlaupandi á
flótta hver undan annarri með hníf
í hjartastað og blóðugar upp að öxl-
um. Krafa dagsins er lögregluríki,
ef það er lögregluríki að reka skríl
Tala fórnarlamba mun
enn hækka, að mati
Friðriks Erlingssonar,
meðan „skríllinn“ sem
ræður ríkjum í miðborg-
inni um helgar er vemd-
aður með þögninni og
aðgerðarleysinu.
úr miðborginni eftir klukkan þijú
að nóttu, í stað þess að sitja inni í
lögreglubíl og bíða í notalegheitum
eftir því að einhveijum detti í hug
að tilkynna að það séu fjórar stelpur
að sparka í hausinn á þeirri fimmtu
sem liggur hreyfingarlaus í blóði
sínu. Ef lögregluþjónar á gangi í
miðborginni eru ögrun við fyllibytt-
ur; hvor á þá að láta í minni pok-
ann? Löggan eða fyllibyttan? Eins
og staðan er nú hefur lögreglan,
samkvæmt ákvörðun einhvers sem
óttast að vera sakaður um að koma
á fót lögregluríki, látið undan skríl-
slátunum þar til svo er komið að
skríllinn er orðinn hið viðurkennda,
allt að því hið verndaða form mann-
legrar hegðunar í borginni, og
reyndar víðar um land. Amma mín
heitin, sem sá þessa borg vaxa frá
litlu plássi upp í þá borg sem nú
blasir við augum, sagði að aldrei
hefði þurft neina löggæslu hér fyrr
en skríllinn utan af landi fór að
streyma á mölina. Þá fyrst þurfti
að fjölga í lögreglunni. Þetta var
hennar skoðun byggð á eigin
reynslu. Skríllinn sem nú ræður hér
ríkjum er ekkert frekar utan af landi
en úr borginni sjálfri enda skiptir
ekki máli hvaðan fólk er ef það er
skríll á annað borð. Og á meðan
hann er viðurkenndur og verndaður
með þögninni og aðgerðarleysinu, á
meðan enginn þorir eða vill taka af
skarið og gera eitthvað í málinu,
mun tala fórnarlambana enn hækka.
Ekki einungis þeirra sem munu
hljóta líkamleg örkuml eða dauða,
heldur ekki síður hinna sem í eðlileg-
um barnaskap sínum líta upp til
fullorðinna og reyna að líkja eftir
þeim í öllu tilliti.
En það skyldi þó aldrei vera að
nú þegar bandarískur rannsóknar-
lögreglumaður, með öðrum orðum:
útlendingur, hefur gefið í skyn að
honum finnist þetta ástand bara
hreint ekki sniðugt, að þetta sé að
bjóða hættunni heim, að svona lagað
gangi ekki í landi sem vill kallast
siðmenntað, þá loksins opnist augu
þeirra sem geta og eiga að gera eitt-
hvað í málinu?
Höfundur fæst við ritstörf.
Friðrik
Erlingsson
Höfundur er þroskaþjálfi.