Morgunblaðið - 23.10.1997, Blaðsíða 44

H4 FIMMTUDAGUR 23. OKTÓBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Rétttrúnaður
ÉG HEF oft furðað
mig á því hvað þeir
menn, sem kalla sig
rétttrúaða í kristninni,
virðast oft í miklu
ósamræmi við kjarna
kristindómsins, kær-
leiksboðskap kristninn-
ar eins og hann er sett-
ur fram af Páli kirkju-
föður. Páll talar um
gjafir heilags anda,
náðargjafir heilags
anda, sem eru vitsmun-
ir, þekking, hæfileikar
til andlegra lækninga,
spádómshæfileikar,
hæfíleikar til að tala
tungum og njóta leið-
sagnar Guðs. Hinir rétttrúuðu kalla
þetta allt á okkar dögum einhvers
konar nýaldarhyggju. Hvað sem
það nú er. Enn hef ég fátt séð í
þessari svokölluðu nýaldarhyggju,
sem ekki má lesa um í Gamla testa-
mentinu til dæmis. En það er önnur
saga og ekki mitt viðfangsefni. Það
sem ég er að velta fyrir mér er það
hvort rétttrúnaðurinn hafi upphaf-
lega skapast vegna andstæðinga
kristni og kristinnar kirkju.
, Ég skal reyna að skýra þetta
nánar. Eins og allir vita voru menn
ofsóttir í frumkristni, aðallega í
mið- og vesturhluta Rómaveldis. í
Róndalnum í Frakklandi árið 177
voru unnin ótrúlegustu grimmdar-
verk á kristnum mönnum. Astæðan
var ekki önnur en gamla slúðrið sem
gekk um kristna menn. Það var
sagt að þeir væru mannætur vegna
misskilnings á þeirri helgiathöfn að
ganga til altaris. Þeir voru ákærðir
fyrir galdra vegna þess siðar krist-
inna manna að gera fyrir sér kross-
mark við flestar athafnir daglegs
lífs. Og friðar- og vinakossinn á
samkomum þeirra var misskilinn
og túlkaður sem siðleysi. Jafnvel
hið ómerkilegasta slúður virðist búa
yfir ótrúlegum krafti til að ofsækja
fólk. í Róndalnum árið 177 voru
ofsóknirnar tiltölulega
mildar gagnvart þeim
mönnum sem höfðu
rómverskan ríkisborg-
ararétt. Þeir voru að-
eins hálshöggnir. Hin-
ir urðu að sæta ótrú-
legustu pyntingum og
skelfilegustu grimmd-
arverkum áður en þeir
létu lífið. En alverstu
grimmdarverkin voru
unnin á þeim sem töld-
ust hafa náðargáfur
heilags anda, spá-
dómsgáfu og hæfí-
leika til _ andlegra
lækninga. í þessum
hópi var kona ein sem
Blandína nefndist. Hún var verst
leikin af öllum. Hún var pínd lát-
laust frá dögun til sólseturs, þar til
kvalarar hennar voru orðnir ör-
magna og sagt er að þeir hafi undr-
ast það að hún skyldi enn draga
andann. Það var órækt vitni um
galdra. Þessu til viðbótar var hún
barin með svipum og að lokum
kastað fyrir naut. Svipaða meðferð
hlaut annar andlegur leiðtogi í þess-
um hópi, Sanctus að nafni. Hann
var brenndur með glóandi járnum
þar til hann gaf upp andann. Lík-
amsleifarnar voru hafðar til sýnis
í sex daga, áður en þeim var kastað
í fljótið Rón. Nú skyldu menn halda
að kristnir menn hefðu sýnt þessum
píslarvottum trúarinnar samstöðu,
samúð og virðingu. Það gerðist
ekki. Þessi skefjalausa grimmd
vakti ótta leiðtoganna í kristnum
söfnuðum og þeir brugðu á það ráð
að fordæma Blandínu, Sanctus og
alla hina sem höfðu látið lífíð með
þessum skelfílega hætti. Þeir lýstu
því yfír að þeir væru sammála níð-
ingunum. Þeir lýstu því yfir að þetta
fólk væri villutrúarfólk og upp frá
þessu var það fordæmt og útskúfað
úr söfnuðinum. Það var byijað að
kalla þetta fólk með þessar skoðan-
ir trúvillinga. Með þessum hætti
reyndu kristnir söfnuðir að komast
hjá frekari ofsóknum. Þannig urðu
öfl fjandsamleg kristinni kirkju til
þess að styrkja og efla svokallaðan
„rétttrúnað" innan kirkjunnar. Og
upp frá þessu hafa náðargáfur heii-
ags anda verið fordæmdar og eru
það enn á íslandi í lok annars árþús-
undsins eftir Krist.
Þetta kristna fólk sem varð að
þola þessi skelfilegu níðingsverk í
Róndalnum árið 177 hafði í háveg-
um það sem Páll kirkjufaðir kallar
náðargáfur heilags anda, en and-
stæðingar kristninnar kölluðu
Helgar kýr svonefnds
rétttrúnaðar ganga enn
um götur Reykjavíkur,
segir Gunnar Dal, og
spyr: Mega þær ekki
fara að hverfa?
galdra og fordæðuskap. Kristnir
menn breyta afstöðu sinni til þessa
kjarna kristninnar í frumkristni af
illri nauðsyn. Lífsnauðsyn í bókstaf-
legri merkingu. Það eru til margar
sögur af því, að menn hafí ekki
látið þessar grimmilegu pyntingar
hafa áhrif á trú sína og skoðanir.
En það er augljóst að hin dæmin
eru margfalt fleiri þar sem menn
reyna að bjarga sér frá þessum
ægilegu grimmdarverkum og reyna
að bjarga lífi sínu með því að sverja
það af sér sem andstæðingar kristn-
innar sögðu þá seka um: Kristnir
leiðtogar semja kennisetningar sem
ganga beint gegn Páli kirkjuföður,
sem ganga beint gegn eðli kristinn-
ar trúar og Kristi sjálfum. Þær
verða til af illri nauðsyn. Síðar verða
þær heilagar kýr, sem ekki má
hrófla við og þær verða grundvöllur
ótölulegra grimmdarverka innan
kristninnar. Það er augljóst sam-
Gunnar
Dal
band milli þessara nýju kennisetn-
inga og þeirra ofsókna sem kristnir
menn beita síðar gegn svokölluðum
trúvillingum. Galdrabrennumar
koma síðar í kjölfarið. Það má segja
að þessi óheillabraut rannsóknar-
réttanna, galdrabrenna og ofsókna
hafí í fyrstu skapast af öflum sem
voru fjandsamleg kristinni trú.
Það hefur aldrei verið sýnt fram
á að raunverulegar nornir hafi
nokkurn tíma verið til. Á miðöldum
voru þær líka að mestu látnar í
friði. Ofsóknirnar beindust fyrst og
fremst gegn fólki sem ekki var sam-
mála leiðtogum kirkjunnar í einu
og öllu. En þjónar kirkjunnar
bjuggu síðar til sérstök nornafræði,
með því að pynta fólk og fá það
til þess að játa fáránlegustu hluti.
Karlamagnús til dæmis samdi lög
sem bönnuðu nornaveiðar. Hann
taldi að rétt væri að líta á þessar
sögur alþýðunnar sem hindurvitni
trúgjarnra kvenna og gamlan heið-
inn arf. Þetta breyttist allt á 13.
öld með tilkomu rannsóknarréttar
dóminíkana. Og á 14. og 15. öld
urðu þær ábatasamur atvinnuveg-
ur, þar sem eigur sakborninganna
voru yfírleitt gerðar upptækar.
Þetta fé rann til rannsóknarréttar-
ins, svo hægt væri að launa fjöl-
mörgum starfsmönnum hans. En
þjóðbraut ofsóknanna á hendur
kristnum mönnum af hálfu kirkj-
unnar sjálfrar var þó trúvillan. Og
það var eins með trúvillingana, sem
voru líflátnir, að eigur þeirra runnu
alfarið og óskiptar til þessara heið-
ursmanna. í Þýskalandi voru helstu
forystumenn þessa rannsóknarrétt-
ar dóminíkana Heinrich Kramer og
Jakop Sprender. Þeir tóku að sér
að skrifa stórmerkilega bók sem
varð helsta metsölubók þessara
tíma. Hún var einhvers konar
norna-alfræðibók og nefndist Mall-
eus Maleficareum. Með því að lesa
þessa bók vandlega, urðu menn
sérfræðingar í nornaveiðum og í
þeirri list að fá menn til að játa á
sig galdra og skoðanir sem þeir
alls ekki höfðu. Þessir tveir höfð-
ingjar í Þýskalandi sömdu bókina á
þann hátt að pynta gamalmenni og
böm, konur og karla og fá þau til
að játa alls konar furðulegar sögur
og ótrúlegustu athafnir. Aðalað-
ferðin var sú að orð voru lögð í
munn fórnardýrsins og það var pínt
til að endurtaka þau. Þar með hafði
það játað. Brátt gátu lærðustu
menn sannfært sig um sannleiks-
gildi þessarar miklu bókar, Malleus
Malefícareum. Hún byggðist öll á
endurtekinni reynslu og staðreynd-
um að dómi lærðustu þjóna réttvís-
innar og kirkjunnar. Þessi göfuga
iðja var stunduð jafnt af kaþólsku
kirkjunni og mótmælendum. Lúter
taldi t.d. rétt að brenna nornir jafn-
vel þótt þær hefðu aldrei gert
nokkmm manni mein. Það var nóg
ef menn þóttust vita að þær hefðu
selt sig skrattanum. Og auðvitað
tókst þessum prelátum ævinlega
að fínna einhvern ritningarstað í
Biblíunni sem skipaði þeim að
fremja illvirkin.
Eftir að þijátíu ára stríðið hófst
1618 komst öll þessi vitleysa í al-
gleyming. Trúarbragðastríð milli
kaþólskra og mótmælenda hafði
það í för með sér að ásakanir um
trúvillu margfölduðust af skiljan-
legum ástæðum. Allir trúarlegir
andstæðingar voru villutrúarmenn
og meðferðin sömu ættar og með-
ferðin á Blandínu í Róndalnum í
Frakklandi árið 177. Á sínum tíma
lét kaþólska kirkjan strika heilagan
Kristófer út af lista sínum yfir dýrl-
inga. Ástæða til þess að heilagur
Kristófer var strikaður út var ein-
faldlega sú að fræðimenn Páfa-
garðs komust að raun um að hann
hefði aldrei verið til. Ennþá eru til
margar kenningar sem upphaflega
voru samþykktar af valdníðingum
á kirkjuþingum en síðar sagðar
sönn og upphafleg kristni. Ennþá
eru þessar illu samþykktir boðaðar
af þjónum kirkjunnar þó að þær
gangi í berhögg við allt sem Kristur
boðaði og Páll kirkjufaðir staðfesti.
Er ekki kominn tími til að íslenska
þjóðkirkjan striki þær út? Þessar
helgu kýr rétttrúnaðarins, sem enn-
þá ganga um götur Reykjavíkur,
mega þær ekki fara að hverfa?
Höfundur er rithöfundur.
Utanríkisstefna
o g umhverfismál
ÞAÐ ER á ábyrgð
stjórnvalda að skil-
greina hagsmuni ís-
lands á alþjóðavett-
vangi og kynna utan-
ríkisstefnu landsins á
trúverðugan hátt.
Allsheijarþing Sam-
einuðu þjððanna er
kjörinn vettvangur til
að kynna stefnu og
áherslur íslands.
Ræða Halldórs Ás-
grímssonar á allshetj-
arþingi Sameinuðu
þjóðanna þann 26.
. . september sl. er til
marks um hversu háan
sess umræða um um-
hverfismál skipar á alþjóðlegum
vettvangi. Margt kom fram í ræðu
utanríkisráðherra um þau mál og
ber þar hæst afdráttarlaus yfirlýs-
ing hans um að brýna nauðsyn
beri ti! að ná fram alþjóðlegu sam-
komulagi um takmörkun og bann
við losun þrávirkra lífrænna efna
í hafíð (Persistent Organic Pollut-
ants). Um er að ræða lífshagsmuni
fiskveiðiþjóða, enda hafa íslending-
ar verið í fararbroddi innan SÞ um
^ framgang málsins.
Grunntónn ræðunnar er alþjóða-
hyggja og kemur t.d. fram í ríkum
stuðningi við Sameinuðu þjóðimar.
Því ber að fagna. Utanríkisráðherra
fataðist þó flugið í umfjöllun sinni
um umhverfismál eins og fram kem-
ur í eftirfarandi orðum hans:
„Um leið og nauðsynlegt er að
ríkisstjórnir heims starfi með sjálf-
stæðum félagasamtök-
um er full þörf á að
láta ekki undan
óvönduðum þrýstingi
frá óábyrgum vernd-
unarsamtökum sem
vilja ijúfa hin mikil-
vægu tengsl milli um-
hverfisverndar og auð-
lindanýtingar.“ (Þýð-
ing Morgunblaðsins
27. sept. 1997.)
Með „sjálfstæðum
félagasamtökum" er
átt við frjáls félaga-
samtök (non-govern-
mental organizations).
Það eru félagasamtök
sem vinna óháð stjórn-
völdum að umhverfis- friðar-, kven-
réttinda-, barnaverndunar-, eða
þróunarmálum, svo dæmi séu
nefnd.
Þann 16. desember 1996 sam-
þykkti allshetjarþing SÞ að halda
sérstakt aukaþing um umhverfís-
og þróunarmál til að meta þann
árangur sem náðst hefur á þeim
fimm árum sem liðin eru síðan SÞ
héldu ráðstefnu um umhverfi og
þróun í Ríó de Janeiro árið 1992.
I samþykkt sinni undirstrikaði alls-
heijarþingið jafnframt nauðsyn
þess að efla þátttöku fijálsra fé-
lagasamtaka við undirbúning og
framkvæmd aukaþingsins. Þetta
var mikilsverð viðurkenning SÞ á
framlagi umhverfisverndarsam-
taka á borð við Greenpeace, World
Wide Fund for Nature (WWF), sem
og hundruða annarra smærri sam-
taka sem láta sig starf SÞ að um-
hverfísmálum skipta. Það kom og
í hlut dr. Thilo Bode, framkvæmda-
stjóra Greenpeace International, að
ávarpa aukaþingið fyrir hönd um-
hverfisverndarsamtaka.
Með öðrum orðum, kjósi Halldór
Ásgrímsson að gera starfsemi
fijálsra félagasamtaka að umræðu-
efni á allsheijarþinginu, kemst hann
illmögulega hjá því að viðurkenna
nauðsyn þess að ríkisstjórnir heims
vinni með slíkum samtökum. Það
telst jú ófínt að misvirða samþykkt-
ir allsheijarþingsins og slíkt gerir
ekki sá sem lýsir yfír jafn afdráttar-
lausum stuðningi við starfsemi SÞ
og Halldór gerði. Hann á hins vegar
um sárt að binda og vill minna SÞ
á að til séu „óábyrg verndunarsam-
tök“. Hugtak sem hann skilgreinir
ekki nánar.
Athugasemd Halldórs er afar
óheppileg þegar rýnt er í yfirlýs-
ingu hans um nauðsyn þess að
nýta næsta ár - sem Sameinuðu
þjóðirnar hafa helgað hafínu - til
að vekja almenning til vitundar um
nauðsyn þess að vernda vistkerfí
sjávar mengun af völdum þrávirkra
lífrænna efna.
Það er jú kunnara en frá þurfi
að segja að þau fijálsu félagasam-
tök sem ætla má að Halldór sé
mest í nöp við (varla á hann við
Rauða krossinn eða Amnesty Inter-
national), eru einmitt þau samtök
sem leggja hvað mest af mörkum
til að vekja athygli almennings á
þeirri ógn sem að lífríki sjávar staf-
ar af völdum þrávirkra lífrænna
Árni
Finnsson
efna. Þeir sem vilja sannreyna
þessa fullyrðingu geta kynnt sér
heimasíður Greenpeace Internat-
ional (http://www.greenpeace.org)
og WWF (http://www.panda.org).
Hið dapurlega og niðurdrepandi
við orðræðu sem þessa er að í
umfjöllun íslenskra fjölmiðla um
ræðu utanríkisráðherra á allsheij-
arþinginu - einni helstu kynningu
á utanríkis- og umhverfísmála-
stefnu íslands - verður umræða
um umhverfismál undir í áróðurs-
stríði Halldórs Ásgrímssonar.
Athugasemd Halldórs
er afar óheppileg, segir
Arni Finnsson, þegar
rýnt er í yfirlýsingu
hans um nauðsyn þess
að nýta næsta ár til að
vekja almenning til vit-
undar um nauðsyn þess
að vernda vistkerfi
sjávar.
Þannig var fyrirsögn Morgunblaðs-
ins þann 27. sept. sl.: „Ekki á að
láta undan þrýstingi óábyrgra
verndunarsamtaka." í litlu sem
engu gat blaðið þess sem utanríkis-
ráðherra sagði um mengun sjávar.
Blaðamaður Morgunblaðsins hefur
líklega ætlað sem svo að allir vissu
hvað við væri átt, en spyija má
hvort lesendur eigi ekki kröfu á
vandaðri umfjöllun um ræðu utan-
ríkisráðherra?
Yfirskrift fréttar sjónvarpsins
var á sömu leið. Fréttamaður sjón-
varps lét þó fylgja með ummæli
utanríkisráðherra um mengun sjáv-
ar, en það segir sína sögu að sjón-
varpið þýddi hugtakið „Persistent
Organic Pollutants" sem „skipu-
lega lífræna mengun“. Ég hygg
að ég geri engum bylt við þó ég
segi að umfjöllun fréttastofu sjón-
varps um hnattræn umhverfismál
hafí oftar en ekki einkennst af
upphrópunum af því tagi sem utan-
ríkisráðherra gerði sig sekan um.
I niðurlagi ræðu sinnar hvatti
utanríkisráðherra Sameinuðu þjóð-
irnar til að sóa ekki tíma sínum í
langdregnar gamalkunnar kapp-
ræður, heldur grípa þau tækifæri
sem nú gefast til endurbóta og efl-
ingar samtökunum. Náttúruvernd-
arsamtök íslands taka heilshugar
undir þetta, en benda jafnframt á
að hið sama má segja um stefnu
íslenskra stjórnvalda gagnvart al-
þjóðlegum náttúruverndarsamtök-
um. Það er löngu tímabært að utan-
ríkisráðherra grafi stríðsöxina og
hjálpi til við að brúa það bil sem
myndaðist milli íslendinga og slíkra
samtaka vegna hvalveiðideilunnar.
Sú deila hefur allt of lengi varpað
skugga á þá staðreynd að hags-
munir íslands fara um margt sam-
an við markmið þessara samtaka.
Því til staðfestingar má benda á
að í ræðu sinni hvatti Halldór Ás-
grímsson aðildarríkin til að full-
gilda Úthafsveiðisáttmála SÞ. Þann
4. september sl. gáfu samtökin
World Wide Fund for Nature
(WWF) út sams konar yfírlýsingu
ásamt upplýsingum um hvaða ríki
hefðu fullgilt sáttmálann, þ.m.t.
ísland. Árangur strangra aðhalds-
aðgerða við stjórnun fiskveiða hér
við land gefur íslenskum fyrirtækj-
um kjörið tækifæri til að styðjast
við baráttu alþjóðlegra náttúru-
verndarsamtaka í markaðssetningu
sinni á íslenskum sjávarafurðum.
Höfundur er talsmaður
Náttúruverndarsamtaka íslands.