Morgunblaðið - 11.11.1997, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 1997 27
Yann sig í hel
MENDELSSOHN leikur fyrir Viktoríu drottningu og mann hennar.
150 ár eru liðin frá því
að Felix Mendelssohn-
Bartholdy lést, aðeins
38 ára. Hann var ham-
ingjusamur maður og
átti velgengni að fagna
en tókst of mörg verk-
efni á hendur
SAGAN um Felix Mendelssohn
Bartholdy er hugljúf saga. Að
mestu leyti. Hann var íúkur, ham-
ingjusamur og gáfaðm-. Samtíma-
menn hans kunnu að meta hann.
Samt lést hann aðeins 38 ára, far-
inn á líkama og örmagna. 150 ár
ei'u liðin frá láti hans.
Sá sem segist ekki þekkja neitt
verk Mendelssohns ætti að vita
betur. Ófáir hafa gengið eftir
kirkjugólfí við brúðarmars hans,
sem er hluti tónlistarinnar við
Jónsmessunæturdraum Shakespe-
ares. En stefíð samdi Mendelssohn
hins vegar þegai' hann var aðeins
sautján ára, undrabarn frá Berlín.
Hann var fæddur með silfurskeið
í munninum, líklega hefur ekkert
tónskáld alist upp við eins góðar
aðstæður og Mendelssohn. Hann
var eitt af fjórum börnum Abra-
hams og Leu Mendelssohn, alinn
upp á miklu menningarheimili.
Börnin fóru á fætur fyrir sólarupp-
rás og námu tónlist, teikningu, lest-
ur, skrift, reikning og leikfími hjá
heimiliskennurum.
Tónlistarboð Mendelssohn-
hjónanna á sunnudagsmorgnum
voru víðfræg. Flestum nafn-
toguðum mönnum sem heimsóttu
Berlín, var boðið til þeirra og
hlýddu þeir á Felix stjórna lítilli
hljómsveit, leika á fiðlu og píanó.
Hann var aðeins tíu ára þegar hann
fékk inngöngu í hina þekktu Sing-
akademíu í Berlín. Fyrsta árið
samdi Felix Mendelssohn yfir
fímmtíu verk.
Er hann var tvítugur dustaði
hann rykið af Masseusarpassíu J.S.
Bachs, sem hafí legið óhreyfð í
tæpa öld. Stjórnaði Mendelssohn
flutningi passíunnar sem vakti svo
mikla hrifningu að fjölmörg verk
Bachs fylgdu í kjölfarið.
Næstu árin ferðaðist Mendels-
sohn vítt og breitt um Evrópu, sló í
gegn setti píanóleikari, stjórnandi
og tónskáld. Hann var aðalstjórn-
andi tónlistarhússins í Dusseldorf í
nokkur ár en árið 1835 var hann
ráðinn aðalstjórnandi Gewandt-
haus-hljómsveitarinnar í Leipzig.
Fékk hann fullt leyfi til að umbylta
tónlistarlífí borgarinnar og gerði
hana að tónlistarhöfuðstað Evrópu
á fáum árum.
Friðrik Vilhjálmur III konungur
vildi að Mendelssohn endurtæki
leikinn í Berlín og hann flutti til
borgarinnar sex árum síðar.
Mendelssohn tókst verkið hins
vegar ekki, tónlistarmennirnir
voru afleitir, skrifræðið þungt í
vöfum og eftir þrjú ár dró hann sig
í hlé.
Frumflutningi á síðasta stóra
verkinu, óratóriunni „Elíasi“
stjórnaði hann í Englandi árið
1847. Þegar hann hélt heim í maí
það ár var hann svo l^ngþreyttur
að hann gat ekki lyft handleggjun-
um. Margra ára krefjandi lífsstíll
samkvæmt einkunnarorðum
tjölskyldunnar „If I rest, I rust“
(Hvflist ég, ryðga ég) hafði sett
mark sitt á Mendelssohn.
Þegar hann var barn unni hann
sér ekki hvíldar, lék á hljóðfæri,
samdi, teiknaði, málaði, las,
skiifaði bréf, gaf út fjölskyldublað.
Þegar hann óx úr grasi ferðaðist
hann óhemju mikið. Tónskáldið var
einnig stjórnandi tónlistarhúsa og
hljómsveita, einleikari og
fjölskyldumaður. Hans nánustu
skiptu hann miklu máli, sérstak-
lega systir hans, Fanny. Er hún
lést, vorið 1847, varð það honum
mikið áfall og svo virtist sem hann
hefði misst lífslöngunina við lát
hennar. Hálfu ári síðar var hann
allur.
Tónlist Mendelssohns naut mik-
illa vinsælda meðan hann lifði.
Hann var vinsæll maður, þótti
heillandi og myndarlegur. „Konur
elskuðu hann, karlar dáðust að
honurn" sagði einn ævisagnaritari
hans. En eftir lát Mendelssohns lá
leiðin niður á við. Wagner réðst
harkalega á gyðingdóminn og það
hafði sín áhrif á mat margra á
verkum gyðingsins Mendelssohns.
Sumum þótti þau yfírborðsleg,
slétt og felld. Debussy kallaði hann
„glæsilegan og ódýi-an lögmann"
og niðurlægingin náði hámarki er '
nasistarnir bönnuðu verk Mendels-
sohns.
Astæða þess hversu létt mönn-
um reyndist að skipta um skoðun á
tónlist Mendelssohns kann að
liggja í þeh'ri staðreynd að hann
var enginn venjulegur rómantíker.
Hann var menntamaðurinn sem
synti á móti straumnum, verk hans
voru harmónísk, fylgdu forminu og
voru yfirveguð, hvergi gætti bylt-
ingaranda.
Hann fékk einstæða tónlistar-
gáfu í vöggugjöf. Ef til vill vantaði
mótlætið sem kalla á kraftinn og
framsóknina. En hann var róman-
tíker, hann vildi mála með tónlist-
inni, tjá tilfinningar og skynhrif,
ekki síst náttúrustemmningar. En
tónlist hans segir lítið um
ástríðurnar, baráttu og örvænt-
ingu. Verk hans áttu rætur í elsk-
andi, ekki blæðandi hjarta. Þau
voru hvorki yfirþyrmandi né
stórbrotin, heldur björt, hrein og
full af hamingju. Og þau sem lifað
hafa í hálfa aðra öld hafa fest hann
í sessi sem eitt af merkustu
tónskáldum síðustu aldar.
Byggt á Aftenposten.
Klippt og skorið
TOIVHST
Gerðuberg
KAMMERTÓNLEIKAR
Verk eftir Schubert og Brahms.
Sigríður Gröndal sópran, Helga
Bryndís Magnúsddttir og Kristinn
Örn Kristinsson, píanó, Ármann
Helgason, klarínett, Guðrún Þórar-
insdóttir, víóla. Gerðubergi, sunnu-
daginn 9. ndvember kl. 20:30.
SJALDAN er ein báran stök.
Daníel Þorsteinsson píanóieikari
forfallaðist skömmu fyrir 4. tónleika
Camerarcticu og Gerðubergs til
heiðurs Schubert og Brahms á
þessu hausti í Gerðubergi á sunnu-
daginn var, og annað framdekk
sjálfrennireiðar undirritaðs kom
fiatt upp á hann við brottför. Af
fyrrgreindum orsökum stýfðist því
dagskráin um 4 sönglög eftir
Schubert, og af síðargreindum
missti sá er hér ritar af 1. þætti pí-
anósónötu Schuberts í B-dúr D960 í
meðförum Valgerðar Andrésdóttur,
er jafnframt myndaði upphaf
tónleikanna. Má þvi segja að
óheilladísir hafí lagzt á eitt um að
klippa og skera af téðum
tónviðburði sem mest þær máttu.
Valgerður lék hina meistaralegu
síðustu píanósónötu Schuberts netti-
lega og sýndi ágæta tækni, enda
þótt mótunin væri stundum í það
vakrasta á kostnað breiddar. Eink-
um flögraði dýnamíkin eirðarlítið í
arabeskukafla lokaþáttar, og í
Scherzóinu hefði mátt tefla fram
aðeins meiri Schuhplattler-
sveifluþunga. Engu að síður var
margt vel gert og bar vott um bæði
smekkvísi og yfirlegu.
Sigríður Gröndal var auðheyran-
lega í fínu formi og lét afleitan söng-
hljómburð Gerðubergssalar ekki á
sig fá í Fjallahirtinum (Der Hirt auf
dem Felsen) Op. 129 fyrir sópran,
klarínett og píanó við ljóð eftir Miill-
er. Var því að sönnu bagalegt að fá
ekki að heyra hana í sönglögunum
fjögur eftir Schubert sem niður féllu
vegna forfalla (Fruhlingsglaube,
Auf dem Wasser zu singen, Suleika
I og Suleika II). Kristinn Orn Kiist-
insson stökk í Daníels stað með eng-
um fyrirvara og lék með rismiklum
söng Sigríðar af lýtalausri prýði, og
klarínettspil Ármanns Helgasonar
stóð einnig áreynslulaust fyi'ir sínu,
þrátt fyrir örlitlar inntónunarörður
undir lokin.
Hin ljóðræna Sónata Brahms í f-
moll Op. 120 nr. 1 - önnur af tveim
sem hann samdi fyrir píanó og klar-
ínett ossia víólu 1893 - var hér leik-
in af Guðrúnu Þórarinsdóttur
víóluleikara í samleik við Helgu
Bryndísi Magnúsdóttur á slaghörpu.
Flutningurinn vai- að mörgu leyti
hinn þokkalegasti hjá víóluleikaran-
um, sem sýndi einkum auðheyran-
legt næmi fyrir frösun. Þó verður að
segjast, að ekki var tæknilegt
jafnræði með þeim stöllum, því
meðan píanóleikurinn var nánast
öi-yggið uppmálað frá upphafi til
enda, ákveðinn en samt fágaður og
tillitssamur í hvívetna, var vlólan
aftur á móti fremur hikandi, eirðar-
laus og furðuvíða reikul í tónstöðu.
Hvort sem olli frekar taugaóstyrkur
eða skortur á nýlegri sviðsreynslu,
þá læddist að manni sá grunur, að
víóluleikarinn hefði vafalítið átt
betri augnablik en þetta og eigi ef-
laust önnur betri eftir.
Ríkarður O. Pálsson
Pakiston og vetrarleðurflíkur, ekto
borðstofuhúsgögn ó kr. 131.000.
Opift fró kl. 11-18 virko daga og kl. 11-16 laugardaga.
Víerið velkomin.
95 / 19 9/
Viðfögnum að
Steinar Waage
skóverslun
á 40 ára afmæli
um þessar mundir.
Af því tilefni gefum við
viðskiptavinum okkar
óvænta gjöf
í dag og næstu daga.
STEINAR WAAGE
S rOVEPUUM