Morgunblaðið - 11.11.1997, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 1997
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Brancusi
kominn heim
Á 20 ára afmæli Pompidou-safnsins í
París var í nýbygginffli enduropnað sér-
safn hins fræga myndhöggvara Brancusis
og þannig opnuð sýn til hluta af
formmótunarsögu þessarar aldar. Safnið
er í raun vinnustofur þessa fræga
myndhöggvara með verkum hans. Elín
Pálmadóttir fékk loks tækifæri til að sjá
eftirlátin verk Brancusis og hvetur þá sem
til Parísar koma og í Pompidou-safnið að
láta þau ekki fram hjá sér fara.
MADEMOISELLE Pogany III
frá 1933.
ÞEGAR rúmenski myndhöggv-
arinn Brancusi lést 1956 hafði
þessi heimsþekkti listamaður
og frumkvöðull um mótun högg-
myndalistar á fyrri hluta aldarinnar
arfleitt franska ríkið að vinnustofum
sínum með öllum þeim verkum sem
hann hafði þar safhað, áhöldum,
bókasafni, ljósmynda- og hljóm-
plötusafni o.s.frv. með þeim skilmál-
um að nýlistasafnið sýndi það eins og
hann hafði skilið við það á dán-
ardægri. Svo merkileg þótti þessi
stóra gjöf og svo eftirsótt verkin í
Evrópu og Ameríku að viðtakandinn
þóttist hafa himinin höndum tekið.
En allan þennan tíma hefur þvælst
fyrir að uppfylla skilmálana. Eftir að
hafa í fyrstu sýnt verkin í Palais de
Tokyo, var reist norðan við torg hins
nýja Pomidousafns eftirlíking af
vinnustofum Bracusis frá rue Ram-
buteau og rue Saint-Martin. í hverri
ferð til Parísar frá 1990 lagði þessi
skrifari leið sína þangað, en kom
ávallt að lokuðum dyrum. Brancusi-
safnið sagt lokað um sinn. En nú var
semsagt þetta litla sérhús rifið og
byggð á sama stað norðan við torgið
við Pompidou-safnið nýtt og fallegt
hús, sem inniheldur vinnustofumar
með höggmyndunum og verkfærun-
um sem honum fannst vera hluti af
listaverkunum. Þetta er hluti af aðal-
safhinu, þar sem maður kaupir
aðgöngumiða. Hægt að fá samtengd-
an miða. I þessu tilfelli var hag-
kvæmt að fá aðganginn að Brancusi-
safninu innifalinn í miða á stóra
sýningu á verkum Femards Legers í
Pompidou-safninu, sem biðraðir voru
að. Henni mun nýlokið en Brancusi-
vinnustofumar eru áfram fastasafn.
íslenski myndhöggvarinn Gerður
Helgadóttir kynntist og dáði mjög
Brancusi, enda voru þau nágrannar.
Skrifaði fóður sínum um andlát
hans:“ Ekki veit ég hvaða grautur er
í hausnum á myndhöggvurum í dag.
Öllum nema Lippold og Brancusi
gamla. Ég hefi alltaf ánægju af að
skoða myndir eftir þá. Sérstaklega
vegna hugmyndanna sem þeir hafa
barist fyrir. Þeir hafa ekki aðeins fal-
leg form, heldur eru hugmyndir
þeirra líka svo fagrar að ekki er hægt
að ganga fram hjá þeim án þess að
hrífast. Brancusi gamli dó fyrir
skömmu. Ég var einmitt ákveðin í að
heimsækja gamla manninn einn dag-
inn, en þá kom hellirigning. Um
kvöldið heyrði ég í útvai-pinu að hann
hefði dáið sama dag. Arfleiddi
Moderne-safnið í París að öllum sín-
um myndum. Vildi hvorki heyra né
sjá þá sem rúmönsk stjómvöld sendu
til hans til að kaupa af honum mynd-
ir. Það kom víst oft fyrir þegar hann
var búinn með nýja mynd að hann
leit upp og sagði: Guð minn, hvernig
líst þér á hana þessa? Svo beið hann
nokkra stund efth' svari og sagði svo:
Ja, ég gat ekki betur gert.“
Það reyndist orð að sönnu þegar
undinituð loks komst aftur í hið nýja
L’Atelíer Brancusi, að hugmyndirnar
og formin eru svo fógur að ekki er
hægt að ganga fram hjá þeim án þess
að hrífast, sem er merkilegt jafn
brönot osr er um bær. En Brancusi
BRANCUSI um 1933. Ljósmyndin er upprunaleg sjálfsmynd þar sem
hann að venju leggur áherslu á Ijósflæðið í vinnustofunni.
var öll seinustu ár sín einmitt að
vinna að innsetningu, eins og það
heitir nú, þ.e. setja verkin inn í þetta
samhengi í vinnustofunum og þá með
tilliti til afstöðu þeirra hvers til ann-
ars og rýmisins milli þeiiTa. En hann
var alla ævi mjög upptekinn af sam-
bandi höggmynda sinna og rýmisins
umhverfis þær. Því setti hann svo
sterk skilyrði fyrir þvf að einmitt
þannig skyldu þær vera til sýnis í
framtíðinni.
Upprunalegu vinnustofurnar
Constantin Brancusi vai- fæddur í
Rúmeníu 1876 og hlaut þar
hefðbundna menntun í Beaux-Arts
skólanum í Búkarest. Hann kom til
Parísar 1904 og settist að á númer 8
og síðan 11 við Rosin-stíginn í 15.
hverfí, þar sem hann færði svo út
kvíarnar. Þar skapaði hann upp frá
því obbann af verkum sínum fram í
andlátið 1956. Þarna á Mont-
parnasse voru vinnustofurnar um-
kringdar vinnustofum annarra
myndlistarmanna við þröngar götur,
sem gerði andrúmið svo náið og
persónulegt. Þar tók hann glaður á
móti vinum sínum, Leeer, Satie.
Duchamp, Tzara, Esra Pound,
James Joyce og fleirum. Þótt arki-
■tektinn Renzo Piano hafi ekki reynt
að ná þeim þrengslum, þá hefur hon-
um tekist að skapa vinnustofurnar
innan í nýbyggingunni þannig að
skoðandinn er einagraður frá trufl-
unum á götunni og á torginu. Hann
gengur kringum vinnustofurnar og
horfir inn í þær um gler með tilvís-
unum í hvert verk. En birtan frá
lýsingunni miðar einmitt að því að
vekja hughrifin úr vinnustofum
Brancusis. Hann bjó eins og lista-
menn þess tíma á vinnustaðnum.
Verkin hafa eflaust smáþrengt að
honum, svo hann hafði svefnhorn á
litlum svölum í einni vinnustofunni
með lítilli eldhúskytru undir, lítt
aðskilið frá vinnustað þar sem
verkfærum er raðað í reglu og eru
hluti af sýningunni.
Innsetning í samhengi
Brancusi vann í fjölmörg efni, stór
verk og smá, í gifs, marmara, tré,
brons o.s.frv. Hann vann sig úr
efniviðnum í formið. Fannst að efnið
hefði eigið líf, séreiginleika sem leita
ætti og skilia til að ná samræmi við
SÉÐ inn í vinnustofu 1 og 2, þar sem m.a. má sjá marmaraselinn í
bakgrunni, bronsmyndina Nýfæddan og nær er Leda, en
Stóru hanana til hægri.
VINNUSTOFAN var hans heimili, þar sem hann svaf á svölum með
litið eldhús undir, og rennur saman við verkin og verkfærin sem hann
taldi hluta af verkunum. Fremst er myndin Fuglinn í geimnum.
—
formið. Leit á vissan hátt svo á að
höggmyndin væri þegar fólgin í efn-
inu sem valið væri og hans væri að
leiða það fram í dagsljósið. Þegar
hann vann í brons var það ekki til að
koma verkinu í varanlegt efni heldur
er það kjami verksins sem hann leit-
ar, þessi stórkostlegi hæfileiki þess
til fágunar, þar til hann nær þessum
skínandi gullna lit, sem máir sveigj-
urnai- út í sífellda hreyfingu. Sama
með hina frægu mynd af Selnum,
þar sem valið á marmara hefur leitt
til fullkominnar fágunar á yfir-
borðinu, sem veitir tilfinningu fyrir
óstöðugleikanum og fljótandi hreyf-
ingunni sem einkennir þessa skepnu.
Og athyglisvert er að gifsið, sem
hefðum samkvæmt er undirbúnings-
efni í höggmyndalist, verður jafn
sterkt og marmarinn í innsetning-
unni þarna í vinnustofunni. Hann
umbreytti efniviðnum.
Frá því um aldamót notaði
Brancusi ljósmyndina sem hjálp-
artæki við umsköpun verka sinna.
Og eftir 1920 með tækniráðgjöf
ljósmyndarans fræga Man Ray. Hef-
ur hann m.a. látið eftir sig 1.500 film-
ur. Einnig mikið bókasafn með verk-
um um listir og bókmenntir, sem allt
er þarna. Þá eiga verkfærin sinn
mikilvæga sess, enda leit hann svo á
að með því að tálga og skera fram
formin væru þau bein framlenging af
hans eigin hendi, fylgdu fram
minnstu sveigju í ábendingu hans.
Auðvitað eru verk Brancusis ekki
öll í vinnustofunum. Upp úr 1910
áttu verk hans sess á helstu sýning-
um Pan'sar og síðan víðar um heim-
inn, í Evrópulöndum og á stór-
sýningum í Bandai'íkjunum eftir
1920. Og þau voru eftirsótt í helstu
söfn og á torg. Flestir listunnendur
þekkja fræg verk svo sem Haninn,
Leda, Kossinn, Fuglarnir, Enda-
lausa súlan, Svanurinn og margar
fleiri, sem hér verða ekki tíundaðar,
enda utan við efni þessarar greinar.
Síðustu ferð sína til New York fór
Brancusi sjálfur 1939 með sýninguna
„Listin á okkai' tímum“ í tilefni af 10
ára afmæli Moderne-safnsins í New
York. Lagði í sömu ferð leið sína til
Fíladelfíu, Washington og Chicago,
en sneri aftur heim í stríðsbyrjun.
1950 sótti hann um og fékk franskan
ríkisborgararétt. Hann hvílir í Mont-
parnasse-kú'kjugarði.