Morgunblaðið - 19.02.1998, Qupperneq 45

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 1998 45"
AÐSENDAR GREINAR
Níðhöggur
þjóðfélagsins
Mörkin vakir
í GYLFAGINNINGU Snorra-
Eddu segir frá hinu mikla tré jarð-
arinnar, aski Yggdrasils. Þrjár
rætur þess standa afar
breytt og halda því
uppi. Eru þær í guða-
heimi, mannheimi og
yfir niflheimi en Níð-
höggur nagar neðan
rótina með óteljandi
fjölda orma í Hverg-
elmi. Sótt er að trénu
úr öllum áttum eins og
fram kemur í eftirfar-
andi vísu sem Hárr er
látinn fara með fyrir
Ganglera:
Askur Yggdrasils
drýgir erfiði
meira en menn viti;
hjörtur bítur ofan
en á hliðu fúnar
skerðir Níðhöggur neðan.
Askur hins íslenska samfélags
er smávaxnari en askur Yggdras-
ils, en segja má að hann hafi einnig
I sjávarbyggðum
víða um land má
_______fínna, segir_____
Magnús Jónsson,
________hvernig_________
_______Níðhöggur________
hefur nagað_______
fjölskyldubönd og
_______höggvið á________
vinatengsl.
þrjár meginrætur í mannauði
þjóðarinnar, auðlindum landsins
og loks í verðmætum sjávar. Saga
þjóðfélagstrjáa um allan heim sýn-
ir, að þau verða fyrir stöðugri
ásókn ytri afla sem geta styi'kt
þau, veikt eða jafnvel deytt. Hinn
íslenski samfélagsaskur er þar
engin undantekning. Gæfa okkar
sem nú byggjum þetta samfélag
er, að tré það sem vaxið hefur hér
á landi alla þessa öld hefur styrkst
og stækkað á flestum sviðum og
rótarormar þess hafa ekki verið
teljandi skaðvaldar. En á síðasta
áratug eða rúmlega það hefur Níð-
höggur nokkur færst í
aukana. Út um allt
land má sjá blaðfáar,
illa haldnar eða deyj-
andi greinar á þjóðfé-
lagsaski okkar. Smáar
greinar sem stórar,
greinar fjölskyldna og
ætta, greinar smárra
samfélaga og jafnvel
gildar greinar stærri
byggða og heilla
landshluta eru að
trénast upp. Og Níð-
höggurinn er heimatil-
búinn óskapnaður,
kvótinn í sjávarútvegi
okkar.
Sundrun fjölskyldna
og samfélaga
I sjávarbyggðum víða um land
má finna hvernig Níðhöggur hefur
nagað fjölskyldubönd og höggvið á
vinatengsl. Lífæðar samfélagsins
sem flytur súrefnið og lífsorkuna
út í hinar gildari greinar og meg-
instofn trésins. Hver kannast ekki
við skilnaðardeilur um kvóta eða
kvótapappíra, systkinaátök um
verðmæti óveiddra fiska eða vin-
slit samverkamanna um áratugi
þar sem einn var í útgerð en annar
í fiskvinnslu eða fiskveiðum? Virt-
ir athafnamenn og burðarásar
samfélaga um allt land, sem vilja
eða þurfa að hætta útgerð og selja
frá sér skipin, sitja nú undir ásök-
unum um glæpi. Finna fyrir fyrir-
litningu sveitunga sinna og fyrr-
um vina og aðdáenda. Asakaðir
um að bregðast heimabyggð sinni,
koma öllu á vonarvöl en velta sér
upp úr fjármunum sem þjóðin öll
á. Þeim verður ekki vært, fara í
felur eða flýja, án þess að hafa
gert nokkuð af sér, annað en fara
að þeim leikreglum sem þeim voru
settar. Oánægja, óöryggi og von-
leysi lamar mörg af okkar smáu
sjávarþorpssamfélagum. Enginn
vill byi’ja á neinu nýju af ótta við,
að einn góðan veðurdag hafi „eig-
andi“ fjöreggsins á staðnum ekki
lengur vilja eða getu til að unga
fleiri eggjum út; muni loka og
fara. Á meðan tala guðfeður Níð-
höggsins, sem sitja á Alþingi, um
samgöngur, félagslega þjónustu
og skort á menningu og listum
sem helsta vanda sem steðjar að
hinum dreifðu byggðum. Blinda er
fötlun en sjálfsblekking og fals á
staðreyndum er hegðan heiguls-
ins.
Brenglað siðgæði
í nærri fimmtán ár hafa físk-
veiðar verið stundaðar eftir leik-
reglum kvótakerfis. Jafnlengi hef-
ur verið stundaður feluleikur við
fiskveiðarnar; magnið falsað, teg-
undum breytt, milljörðum hent.
Heil kynslóð sjómanna hefur alist
upp við að veiðar fari fram á for-
sendum svindls, sóunar, eyðilegg-
ingar og brota á lögum, sem ekki
er hægt að fara eftir. Fólk í landi,
sem hefur fyrir sér og sínum að
sjá, tekur þátt í þessum niður-
brotsleik siðferðis; á ekki annaiTa
kosta völ til að lifa af þá tilveru
sem skapari Níðhöggsins hefur
búið þeim. Sjálf löggjafarsamkoma
þjóðarinnar. Allt er þetta gert í
nafni verndar, meintrar uppbygg-
ingar fiskistofna og hagræðingar í
rekstri. Hugtök sem flestir þeir,
sem eru á valdi Níðhöggsins, vita
að er ein allsherjar blekking.
Blekking sem verndar ekkert
nema hagsmuni þeirra sem fóðra
alla ormagi-yfjuna, ríki Níðhöggs í
Hvergelmi. Eg álasa engum, ásaka
engan nema fyi-rnefnda guðfeður.
Ábyi-gðin er öll þeirra og þeÚTa er
skömmin.
Tveir kostir
Þjóðin stendur frammi fyrir
tveimur kostum. Lífið er áhætta
og því hefur alltaf fylgt áhætta að
búa á Islandi. Á meðan Níðhöggur
leikur lausum hala er hættan sú,
að það þjóðfélag sem við höfum
byggt hér upp líði undir lok. Léns-
veldið, siðleysið og kúgunin taki öll
völd og jafnrétti, lýðræði og skoð-
'anafrelsi verði menn að sækja til
annarra landa. Þetta er annar
kosturinn. Hinum kostinum fylgir
líka áhætta. Eg met hana litla en
margir telja að með því að koma
Níðhöggi fyrir kattarnef sé hætta
á að of hart verði gengið að fiski-
stofnum. Ofveiðisgrýlan hræðir
meira en forsendur eru fyrir. Eng-
ar sannanir, aðeins getgátur og
spár sem sjaldnast hafa reynst
réttar. Eigi ég að velja, tek ég hik-
laust seinni kostinn. Þjóðfélagið er
meira virði en þorskurinn.
Höfundur er veðurfræðingvr og
félagi í Snmtökum um þjóðareign.
BÓKIN „Þórsmörk - Land og
saga“ eftir Þórð Tómasson (útg.
Mál og mynd. Rvík 1996) hefur leg-
ið á borðinu hjá mér frá því í haust
og svo oft hef ég í hana gripið „þá
þreyttur ég á öðru er
og um mig stundin
hljóð" að nú ætla ég
mig að hafa lesið meg-
inmálið tvisvar og sumt
oftar. Ekki er sú bók
gerð til þess að læra,
en vel er hún til þess
fallin að læra af, og fyr-
ir þann sem eitthvað
dundar við að færa eitt
eða annað í letur má
hún vera skóli í því að á
einfaldan, skýran og
hógværan hátt flétta
saman náttúrudýrkun,
sagnir og sögu og setja
fram fyrir lesendur.
Land og saga er undir-
titill þessarar bókar.
Sögusviðið er Þórsmörk og fram á
það stíga kynslóðimar og lífshættir
þeima allt frá landnámi til vorra
daga. Þórður Tómasson leiðir þær
fram svo úr verður „sýning skugga-
Frásögnin er slík, segir
Jón Jónsson, að
ósjálfrátt verður maður
með á göngunni.
mynda á tjaldi“. Hann er glögg-
skyggn og nákvæmur leikstjóri,
sem engu virðist gleyma. Átök við
miskunnarlaus náttúruöfl, stundum
með sigri en stundum með tapi, tog-
streita manna milli, yfirgangur,
auðsveipni, ljóðræn voifegurð og
kolsvart skammdegismyrkur, skin
og skuggar, allt svífur um sviðið.
Náttúrulýsingar Þórðar eru ekki
fyrirferðarmiklar né settar fram í
hástigsmælgi, þeim er laumað inn í
textann og eins og hálfgert faldar
en þær eru oft hnitmiðaðar og tjáð-
ar í þeirri hjartans einlægni sem sá
einn getur sem hefur fullkomið vald
á málinu. Að mínu mati nær Þórður
lengst í sinni frásagnarlist, sem
ósjaldan minnir mig á Selmu La-
gerlöf, þegai- hann lýsir atburðum
og umhverfi þar sem hann sjálfur er
virkur þátttakandi eða glöggskyggn
áhorfandi. Það má fylgja honum á
göngu um blásinn berangur, sem
andar sögu og öræfakyrrð, og frá-
sögnin er slík að ósjálfrátt verður
maður með á göngunni og lifir bæði
land og sögu. Fáum er gefið að
skrifa svo.
Enda þótt margir hafi, í seinni
tíð, í Þórsmörk komið og þekki
svæðið vel, hygg ég að með þessari
bók hafi Þórður í
margra augum á ný
„Mörkina vakið af
dvala“ svo að þeir sjái
hana betur en áður.
Þórður hefur, heima
hjá sér í Skógum, reist
sér óbrotgjaman minn-
isvarða. Með þessari
bók hefur hann gefið
þjóð sinni og þeim sem
hana skoða og skilja
vilja, lykil einnig að
þeirri undraveröld og
hulduheimum sem
handan Fjallanna eru,
og með því séð til þess
að Mörkin vakir.
í bókinni eru enn
þrír kaflar, sem Þórður
á engan hlut að eða ber ábyrgð á.
Þeir fjalla um gróður og dýralíf
Merkurinnar og standa, hver um
sig fyrir sínu, en einhvem veginn
kann ég ekki við ,,-ríki“ í þessu sam-
bandi, en það kann að vera mín sér-
viska. Þriðji kaflinn, Steinaríkið
stendur engan veginn undir nafni ■4*
og er beinlínis misvísandi, því þar
er ekki um bergtegundir eða steind-
ir (minerala) fjallað. Að öðm er sá
kafli svo sundurleitur að undrun
vekur og lítið er þar um Þórsmörk
fjallað. Mætti margt um segja, en
skal ósagt látið. Kafli sá er lítil val-
brá á vanga prinsessunnar og vekur
helst þá tilfinningu að hafa, hálfveg-
is óviljandi, fokið þama inn í ein-
hverjum norðangama eða þá lomp-
ast það í algerri áttaleysu.
Bókin er alls 304 blaðsíður. Aft.,
þeim telst mér 30 vera án mynda,
margar eru með 2 og nokkrar með
3. Verður þá nokkur spurning hvort
ávinningur sé að. Stóru myndirnar
gefa landslaginu þann svip sem ekk-
ert kort getur gefið. Þær eru því
mjög verðmætar sem viðbót við
kortin. Yfirleitt eru myndirnar góð-
ar, margar ágætar, en nokkrar
hefðu mátt missa sig.
Kortin em afar verðmæt í svona
bók. Hæðarmunur er sýndur með
litum og er það, útaf fyrir sig, í lagi,
en gjaman hefði ég séð hæðartölur
t.d. þar sem hæst er og um leið þess
getið hver hæðarmunur sé milli
lína, en það hef ég ekki fundið. Ytra
útlit bókarinnar er gott og ber út- ^
gefanda þakkir fyrir.
Höfundur erjarðfræðingur.
Magnús
Jónsson
Jónsson
Olögmæt álagning á
sumarbústaðaeigendur
NOKKUR umræða
hefur verið um sorp-
hh-ðugjald sem lagt
hefur verið á sumar-
húsaeigendur víða um
land af sveitarfélögum.
Komið hefur í ljós að
víða er pottur brotinn í
álagningu þeima og
innheimtu. Sum sveit-
arfélög innheimta ekki
sérstaklega sorphirðu-
gjald heldur líta svo á
að þau séu innifalin í
fasteignagjöldum sem
séu í eðli sínu ekkert
annað en þjónustu-
gjöld. Önnur sveitarfé-
lög hafa farið þá leið-
ina að leggja á sérstaklega sorp-
hirðugjald og gera grein fyrir því á
álagningarseðli.
Staðreyndin er sú að mörg sveit-
arfélög virðast hafa innheimt sorp-
hirðugjöld án þess að fyrir liggi
staðfest gjaldskrá frá umhverfis-
ráðuneytinu sem heimilar slíka
gjaldtöku.
Eitt af verkefnum
sveitarfélaga skv. 6.
grein sveitarstjórnar-
laga er sorphreinsun
og sorpeyðing. Jafn-
framt segir í sveitar-
stjórnai-lögum að
sveitarfélög skuli hafa
sjálfstæða tekjustofna
og sjálfsforræði á
gjaldski'á eigin fyrir-
tækja og stofnana til
að mæta kostnaði við
framkvæmd þeirra
verkefna sem þau ann-
ast.
Samkvæmt framan-
sögðu geta sveitarfé-
lög gert samþykktir
um söfnun og eyðingu sorps og þá
jafnframt gert ráð fyrir gjaldtöku
fyi'ir veitta þjónustu. Upphæð
slíkra gjalda skulu ákveðin í sér-
stakri gjaldskrá sem ráðherra um-
hverfísmála staðfestir. Gjaldskrána
á síðan að birta í Stjórnartíðindum
og öðlast þá fyrst gildi.
Framkvæmdin er sú að um-
Sumarbústaðaeigendur
athugi, segir Sveinn
Guðmundsson,
hvernig staðið hefur
verið að athugun sorp-
hirðugjalds.
hverfisráðuneytið kallar eftir út-
reikningum sem liggja til grund-
vallar um ákvörðun gjalda er fram
koma í gjaldskrá um sorphirðu.
Sveitarfélög þurfa að leggja fram
Gail flísar
Yl
tll \ri [ÍC* H
II- iit:
StórhöfSa 17, vift Gullinbrú,
sími 567 4844
Sveinn
Guðmundsson
með gjaldskránni rekstraráætlun
ásamt rökstuddri greinargerð þar
sem öll atriði sem ákvörðun gjald-
skrár byggir á, þ.e. kostnaður við
hlutaðeigandi eftirlit og þjónustu.
Meginatriðið er að sýna fram á að
upphæð gjalda sé ekki hærra en
sem r.emur sannanlegum kostnaði
við veitta þjónustu eða eftirlit.
Ef þetta liggur ekki fyrir synjar
ráðuneytið um staðfestingu og í
framhaldi er samþykktin endur-
send til sveitarfélagsins með leið-
beiningum um hvað þurfi að koma
til svo staðfesting verði veitt.
Þannig að ljóst er ef ekki hefur
verið staðið með lögformlegum
hætti á álagningu sorphirðugjalda
og ekki liggur fyi'ir staðfest gjald-
skrá af umhverfisráðuneytinu, er
ólöglegt að leggja sorphirðugjald á
sumarhúsaeigendur.
Sem fyrr segir liggur fyrir að
sveitarfélög hafa lagt á sorphirðu-
gjald án lögformlegra heimilda.
Rétt er að sumarhúsaeigendur
kanni hvemig staðið hefúr verið að
álagningu sorphirðugjalds í því
sveitarfélagi sem þeir hafa sumar-
hús. Ef ágreiningur kemur upp
milli aðila um réttmæti sorphirðu-
gjalds er hægt að fá nánari upplýs-
ingar hjá umhverfisráðuneytinu.
Stjórn Landssambands sumar-
húsaeigenda hvetur alla sumar-
húsaeigendur til að hafa þetta í
huga.
Höfundur er lögfræðingur Lands-
sambands sumarhúsaeigenda.
Klæðningin
sem þolir
íslenska
veðráttu
Leitið tilboða
ÁVALLT TIL Á LAGER
ÞORGRINSSON &CÖj
553 8640/568 6IOO,fax 58(1 8755.
ic