Morgunblaðið - 20.03.1998, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
FÖSTUDAGUR 20. MARZ 1998 23
fyrir Evrópu og Bandaríkin og hef-
ur síðustu mánuði flutt fyrirlestra,
haldið ræður og skrifað gi-einar til
að fá almenning og þingmenn á sína
skoðun. Hann virðist ekki ætla að
uppskera laun erfiðisins, bjóst
raunar ekki við því er Morgunblað-
ið ræddi við hann, nokkru áður en
málið var tekið fyrir á þingi.
Elander telur að stækkun
NATO verði líklega samþykkt og
segir ástæðuna þá að hvorki al-
menningur né margir þingmenn
átti sig á því hvað felist í stækkun
NATO. „Spyrji maður fólk hvað
því finnist segjast margir fylgjandi
stækkun en þegar kemur að afleið-
ingum hennar, svo sem auknum
kostnaði og þeirri staðreynd að við
skuldbindum okkur til að verja
nýju ríkin, verði á þau ráðist, kem-
ur annað hljóð í strokkinn," segir
Eland.
Andstaða CATO byggist aðallega
á þessum tveimur atriðum, svo og
því að með henni styggi Vesturlönd
Rússa sem aftur kunni að stefna af-
vopnunarsamningum í hættu.
„Kostnaðurinn verður án nokkurs
vafa mun meiri en fylgismenn
stækkunar, stjórnvöld, halda fram.
Eg starfaði fyrii- nokkru fyrir þing-
nefnd um málið og gerði þá kostn-
aðaráætlun sem hljóðaði upp á 65-
125 milljarða dala. Var þá varlega
reiknað, gert ráð fyrir grunnbúnaði
og að nýta eins mikið af eldri vopn-
um og hægt er. Nú segjast stjórn-
völd telja að kostnaðurinn verði
ekki nema um hálfur annar millj-
arður dala. Það hlýtur hver maður
að sjá hversu óraunhæft það er.
Eitt dæmi er t.d. Pólland, stórt og
flatt land og herinn í vondu ásig-
komulagi. Þjóðverjar og Frakkar
vilja ekki borga og hverjir sitja
uppi með reikninginn? Bandarík-
in.“
Elander telur að fólk átti sig ekki
á skuldbindingunni sem felst í
stækkun, þeirri staðreynd að
NATO og þar með Bandaríkin
muni verja Pólland, Tékkland og
Ungverjaland ef á þau verður ráð-
ist. „Eg tala nú ekki um hvað kann
að gerast ef NATO verður stækkað
enn frekar. Ríkin þrjú, sem boðin
Morgunblaðið/Golli
Dr. Istvan Mohacsi.
Að vísu eru viðskiptatengsl ís-
lands og Ungverjaiands lítil, og
segir sendiherrann mjög æski-
legt að þau væru meiri. Islend-
ingar flytja h'tillega meira inn frá
Ungverjaiandi en þeir flylja
þangað út. Hann telur þó ýmis-
legt benda til að viðskiptatengsl
landanna muni aukast á næstu
árum. Spáð er töluverðum hag-
vexti í Ungverjaiandi og íslenzk-
ur útflutningsiðnaður er einnig
að vaxa og að leita nýrra mark-
aða. Mesti hvatinn til aukinna
viðskiptatengsla kann þó að
koma til þegar Ungverjaland
gengur til liðs við Evrópusam-
bandið, því þar með verður það
hluti af innri markaði Evrópu,
sem Island er einnig hluti af í
gegnum samuinginn um Evr-
ópskt efnahagssvæði. „Við gerum
okkur vonir um að við getum
gengið í ESB árið 2002 eða 2003.
Það er metnaðarfullt markmið,
ég veit það, en við erum bjartsýn-
ir,“ sagði Mohacsi að lokum.
Hættan ekki liðin
hjá í Evrópu
ANDSTÆÐINGAR stækkunar
hafa fullyrt að rökin fyrir henni
séu eingöngu tilfinningaleg, en
það taka fylgismenn hennar ekki
undir. Háttsettur embættismað-
ur, sem hefur unnið í tengslum
við umræðuna um stækkun
NATO, tekur ekki undir það.
„Fólk er allt of gjarnt á að taka
öryggi og stöðugleika sem gefinn
hlut. En hvað segir stríðið í Bosn-
íu okkur? Það er bamalegt að
halda að ekkert geti farið úr-
skeiðis í Evrópu,“ segir embættis-
maðurinn en kveðst þó ekki úti-
loka að eftir tuttugu ár verði
stjórnarfar í Rússlandi svo lýð-
ræðislegt að landið verði ekki
lengur sú ógn sem það sé nú.
Hann vísar á bug fullyrðingum
andstæðinga stækkunar um að
kostnaðurinn fari úr böndum og
heldur fast við fullyrðingar um
að hann fari ekki yfir 1,5 millj-
arða Bandaríkjadala. Þótt búnað-
ur herja væntanlegra aðildar-
landa sé ekki upp á marga fiska,
séu mannvirki og grunnskipulag í
lagi. „Þá minni ég á fímmtu grein
sáttmála NATO sem svo oft hefur
verið vitnað til, um að bandalagið
skuldbindi sig til að veija aðildar-
ríki verði á það ráðist. Hún segir
ekki til um að gripið verði til
vopna, heldur til þeirra aðgerða
sem nauðsynlegar geti talist. En
segjum sem svo að Rússar réðust
á Pólland, hvort sem landið er í
NATO eður ei. Dettur einhverj-
um í hug að við myndum ekki
koma Pólverjum til aðstoðar?"
Embættismaðurinn viðurkenn-
ir fúslega að þrátt fyrir að hann
sé fylgjandi stækkun, sé niður-
staðan sem fékkst í Madríd í
fyrrasumar fjarri því að vera full-
nægjandi. „Við hefðum átt að
bjóða Slóveníu aðild, Slóvenar
eru vel undir aðild búnir og með
því að bjóða hana hefðum við
sýnt ríkjum á borð við Króatíu
hvernig þeir geta styrkt stöðu
sína gagnvart vestrænum sam-
tökum. Munurinn á þessum ná-
grannarikjum er geysilegur. Það
kom hins vegar ekki til greina að
veita fimm ríkjum aðild, Rúmenía
kemur enn ekki til greina og með
fímm ríkjum hefðum við útilokað
frekari stækkun."
hefur verið aðild, er tiltölulega ein-
falt að verja miðað við ríki á borð
við Rúmeníu, sem er stór og langt
frá NATO-ríkjum, og svo Eystra-
saltsríkin, sem eru á áhrifasvæði
Rússa, og þau yrði að vernda með
kjarnorkuvopnum. Yrði þessum
ríkjum boðin aðild myndi það reita
Rússa enn frekar til reiði og það
kann að verða til þess að þeir stað-
festi ekki alla afvopnunarsamninga
auk þess sem það kynni að ýta und-
ir sölu, löglega eða ólöglega, á
vopnum, svo sem kjarna- og efna-
vopnum.“
Sama ruglið og í Bosniu
En málið snýst ekki aðeins um
stækkun NATO, heldur bandalagið
sjálft og stöðu Bandaríkjanna
gagnvart Evrópu. Eland telur
hagsmuni aðildarríkjanna það ólíka
að þeir muni gera NATO æ erfið-
ara fyrir. Þá telur hann bandalagið
úr sér gengið, það þarfnist ekki
endurnýjunar, heldur eigi að leggja
það niður. „Ógnin er ekki lengur til
staðar. Þetta verður sama niglið og
í Bosníu, en NATO er hreint ekki á
leiðinni þaðan.“
Eland tekur ekki undh' það að
Bandaríkjamönnum sé einum að
þakka lok stríðsins í Bosníu, ýmis
atriði hafi verið leyst áður en
NATO greip til sinna ráða. Þá séu
hagsmunir aðildan-íkja NATO afar
ólíkir og ríkin skipti sífellt um skoð-
un. „Sjáðu bara hugmyndina um
stækkun. Bandaríkin lögðu hana
fyrst fram og mættu andstöðu
hinna aðildarríkjanna. Skyndilega
snerist þetta allt við, Bandaríkin
vildu fara varlega í stækkun og að-
eins hleypa þremur ríkjum inn en
Evrópuríki á borð við Frakka
kröfðust þess skyndilega að nýju
ríkin yrðu fimm.“
Eland segir vanda NATO vera
þann að það sé enn hernaðarbanda-
lag og því sé enn beint að Rússum.
Þurfi Evrópuríkin á hernaðar-
tengslum og -samráði að halda sé
hægt að breyta Vestur-Evi'ópu-
sambandinu eða Öryggis- og sam-
vinriustofnun Evrópu. „Það er ekki
þörf á þessu hemaðarbandalagi,
það mætti setja mun meira fé í upp-
byggingu í þessum löndum og þá á
ég fyrst og fremst við Austur-Evr-
ópuríkin. En Evrópuþjóðirnar vilja
vemd Bandaríkjanna og munu
eyða meira fé í hernaðaruppbygg-
ingu en annars til að viðhalda
NATO. Þjóðirnar ættu að nota pen-
ingana til að koma á stöðugleika í
efnahagnum, það myndi auka ör-
yggi þeÚTa. Bandaríkin styðja enn
öryggi Evrópu. Það var full ástæða
til þess þegar allt var í rúst í kjölfar
heimsstyrjaldarinnar síðari, en við
hefðum átt að draga okkur út
smám saman eftir því sem ástandið
batnaði í Evrópu.“
íslendingar vel færir
um að stofna her
Eland segist þeirrar skoðunar að
draga eigi úr umsvifum hersins
heima og heiman. Loka eigi fjölda
bandarískra herstöðva, þar á með-
al á íslandi. „Þið þyrftuð ekki stór-
an her, mér sýnist þið vel fær um
að stofna her. Það má vel vera að
öryggi íslands hafi verið ógnað á
tímum kalda stríðsins, en sú tíð er
liðin. Öll NATO-ríkin em efnuð og
fullfær um að tryggja eigið ör-
yggi-“
Eland er ekki þeirrar skoðunar
að samskipti Evrópu og Bandaríkj-
anna myndu líða fyrir minni hern-
aðarsamvinnu, viðskipti á milli
heimsálfanna hafi aukist og slík
samskipti séu mun æskilegri en á
hernaðarsviðinu. Þá sé auðvitað
hægt að grípa í taumana ef raun-
veruleg ógn steðji að Evrópu. „Ég
held að ríkjum í Mið- og Austur-
Evrópu yrði miklu meiri greiði
gerður ef þau fengju aðstoð við að
skipuleggja efnahag sinn og gætu
notað til þess það fé sem annars
rennur til hemaðarappbyggingar
til að mæta kröfum NATO vegna
stækkunar. Rökin fyrir stækkun
era að mörgu leyti tilfinningaleg og
sífellt verið að vísa í Yalta-fundinn
(þar sem samið var um skiptingu
Þýskalands' og Evrópu niður í
áhrifasvæði austurs og vesturs). Ég
þjáist ekki af sektarkennd vegna
þessa, við hefðum ekkert getað gert
fyrir Austur-Evrópu á dögum kalda
stríðsins."
Allt um mat
ÍSLENSKUR
LANDBUNAÐUR
/*\
Matvælasýningin Matur '98 er haldin í íþróttahúsinu
Smáranum og Hótel- og matvælaskólanum við Digranesveg
í Kópavogi dagana 20. - 22. mars. Sýningin er stærsta sýning
sinnar tegundar á íslandi og á henni er að finna nánast allt
sem tengist mat og drykk, auk þess sem haldnar eru keppnir
á vegum fagfélaga í matvælaiðnum.
Barnapössun á staðnum.
Verð aðgöngumiða 500 kr.