Morgunblaðið - 09.04.1998, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 9. APRÍL 1998 2 7
ERLENT
Forsetaslagurinn að
hefjast í Finnlandi
Uosukainen Rehn Ahtisaari.
Finnsku forsetakosn-
ingarnar árið 2000
munu reyna á lýðræðið,
skrifar Lars Lundsten,
fréttaritari Morgun-
blaðsins í Finnlandi, en
kosningabaráttan er
að hefjast.
FORSETAEMBÆTTI Finna
er ótvírætt valdamesta emb-
ætti þjóðarinnar. Martti Aht-
isaari forseti á eftii- tæp tvö ár af
fyrsta sex ára kjörtímabili sínu. Lík-
lega reynir hann að ná kjöri aftur í
ársbyrjun árið 2000 en að minnsta
kosti tvær sterkar konur eru taldar
líklegar til að velgja honum undir
uggum.
Ef treysta má skoðanakönnunum
yrðu þær Elisabeth Rehn og Riitta
Uosukainen jafnvinsælar og Ahtisa-
ari, færi önnur þeirra fram gegn
honum í lokaumferð kosninganna.
Rehn tapaði naumlega fyrir Ahtisa-
ari árið 1994 en Riitta Uosukainen
þingforseti hefur notið vaxandi fylg-
is undanfarin ár. I nýlegri skoðana-
könnun sem gerð var á vegum
einkasjónvarpstöðvarinnar MTV3
hefði Rehn sigrað Ahtisaari með 51
prósenti gegn 49. Hins vegar hefði
Uosukainen tapað fyrir Ahtisaari
með sama atkvæðamun.
Þykir það sæta tíðindum að starf-
andi forseti njóti ekki meiri vin-
sælda. Ekkert þessara þriggja hefur
enn gefið endanlega tilkynningu um
framboð. Ahtisaari er þó önnum kaf-
inn við að ferðast um heiminn og
heimsækja „venjulegt fólk heima í
héraði".
Rehn starfar sem fulltrúi fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna
í Bosníu. Riitta Uosukainen þingfor-
seti er formlega önnur á tignarskrá
lýðveldisins en starf hennar er ekki
jafnmikið í fréttum og ferðir Ahtisa-
aris og íriðarstarf Rehn.
Ahtisaari fyrstur til að verða
þjóðkjörinn forseti
Þegar Martti Ahtisaari var kjör-
inn tíundi forseti Finna 1994 þóttu
það mikil tíðindi af ýmsum ástæðum.
Hann var óreyndur í pólitík og lítt
þekktur meðal landsmanna þegar
forsetaslagurinn hófst fyrir alvöru.
Hann var einnig fyrsti forsetinn sem
þjóðin gat kosið beinni kosningu.
Hlutverk Finnlandsforseta hefur
tekið stakkaskiptum í forsetatíð
Ahtisaaris. Annars vegar stafar það
af því að alþjóðleg staða Finna hefur
breyst með aðildinni að ESB árið
1995. Hins vegar hefur Ahtisaari
tekið sér alþýðlegra hlutverk en
íyrri forsetar. Innan ESB hefur for-
sætisráðherrann og aðrir ráðherrar
fengið umboð til að sjá um mörg
málefni sem áður flokkuðust undir
utanríkismál. Ahtisaari hefur engu
að síður tekið þá stefnu að mæta á
leiðtogafundum ESB til að gefa
þátttöku Finna meiri þyngd. Af
þjóðhöfðingjum ESB-ríkja sækja
aðeins Frakklandsforseti og Finn-
landsforseti þessa fundi.
Heima fyrir reynir Ahtisaari að
sýna fram á að hann sé forseti þjóð-
arinnar en ekki fulltníi yfirstéttar-
innar einvörðungu. Fyrirrennari
Ahtisaaris, Mauno Koivisto, var
þekktur fyrir að draga sig í hlé og
hugsa málin einn síns liðs. Ahtisaari
spjallar við venjulegt fólk heima í
héraði enda ferðast hann um landið í
hverjum mánuði.
Frá lýðveldisstofnun 1919 til for-
setatíðar Maunos Koivistos, sem
lauk 1994, voru forsetar kjömir af
sérstökum þjóðkjörnum kjörmönn-
um sem venjulega fundu gamal-
reyndan stjómmálamann til að setja
í forsetastól. Þannig voru allir for-
setar eftirstríðsáranna fyrrverandi
forsætisráðherrar þar til Ahtisaari
kom til sögunnar.
Ahtisaari var stjómarerindreki,
fyrrverandi fulltrúi SÞ í Namibíu og
loks ráðuneytisstjóri utanríkisráðu-
neytisins. I kosningabaráttunni
lagði hann hins vegar mikla áherslu
á innanríkismál. Einkum þá málefni
þeirra sem minna máttu sín. Þetta
reyndist vel þegar veiða þurfti at-
kvæði, því mikil óánægja var vegna
þeirrar efnahagskreppu sem þá
ríkti. En þegar Ahtisaari tók við
sem forseti kom í Ijós að hann skorti
jafnt þekkingu og embættismenn til
þess að stjóma innanríkismálum.
Smám saman hættu menn að tala
um atvinnustefnu forsetans. Hann
einbeitti sér hins vegar að utanríkis-
málum sem hefur verið sérsvið
Finnlandsforseta til þessa.
Kvenforseti gæti ýtt undir
afnám forsetavalds
Sumir stjórnmálaskýrendur telja
að verði kona kjörin forseti muni
það flýta fyrir þróun stjómkerfisins
í lýðræðisátt. I forsetatíð Koivistos
vom tekin nokkur mikilvæg skref í
átt að auknu þingræði. Koivisto lét
ríkisstjómina að mestu leyti af-
skiptalausa á meðan hún átti meiri-
hluta á þinginu.
I drögum að nýrri stjórnarskrá
sem vom til umræðu í þó nokkur ár
var reynt að minnka afskipti forseta
af daglegu stjórnmálavafstri. Ahtisa-
ari hefur reynst tregur til að sam-
þykkja þess konar nýjungar. Skilaði
stjómarskrámefndin að lokum áliti
sem lagði minni áherslu á völd þings-
ins en margir höfðu vonað.
Forsetavaldið í Finnlandi er líkast
því sem tíðkast í Frakklandi. For-
setinn er sá sem tekur endanlega af-
stöðu í flestum málum en forsætis-
ráðherra sér um daglegan rekstur.
Finniandsforseti hefur víðtækt vald
til að útnefna menn í æðstu emb-
ætti, þar á meðal biskupa og pró-
fessora. Hann er einnig yfirmaður
heraflans og hefur samkvæmt gild-
andi lögum beint samband við æðstu
herforingja án milligöngu ríkis-
stjórnar og varnarmálaráðuneytis-
ins.
Það hefur löngum þótt erfitt fyrir
konu að verða forseti vegna þess að
konur gegndu ekki herskyldu. Elisa-
bet Rehn tók hins vegar að sér emb-
ætti vamarmálaráðherra og þótti
herskárri en flestir karlmenn er
gegnt höfðu embættinu. Væntan-
lega hefur þetta styrkt stöðu hennar
í forsetakosningunum 1994.
Áhrif stjórnmálaflokka
fara minnkandi
Forsetaefnin væntanlegu em
dæmi um það hversu mikið hefur
dregið úr áhrifum stjómmálaflokka.
Ahtisaari varð á sínum tíma forseta-
frambjóðandi jafnaðarmanna gegn
vilja flokksforystunnar. Sigur hans í
prófkjöri flokksmanna varð þess
valdandi að forystan hætti við að
bjóða fram Kalevi Sorsa seðla-
bankastjóra og fyrrverandi forsæt-
isráðherra. Samt var Sorsa talinn
reyndasti stjómmálamaðurinn úr
röðum jafnaðarmanna.
Árangur Elisabetar Rehn kom
ekki síður á óvart. Hún var að vísu
varnarmálaráðherra en flokkur
hennar, sænski þjóðarflokkurinn,
hefur ekki nema um 6% fylgi á land-
inu öllu. Tókst Rehn að gerast kost-
ur þeirra sem vildu binda enda á
valdatíð karlmanna og jafnaðar-
manna.
Riitta Uosukainen er þingmaður
Hægriflokksins en varð fræg sem
menntamálaráðherra. Enginn úr
röðum hægri manna þorir að leggja
til annan frambjóðanda. Vandamálið
er hins vegar að fylgi flokksins er
ekki nægjanlegt tO að hún geti
vænst þess að komast sjálfkrafa í
síðari umferð kosninganna þar sem
kosið er á milli tveggja efstu. Starf
Elisabetar Rehn á vegum Samein-
uðu þjóðanna í Bosníu getur skorið
úr um hennar framtíð í finnskum
stjómmálum. Hún hefur nýlega lýst
því yfir að núverandi ástand þar
syðra sé svo slæmt að henni hafi
ekki gefist tækifæri til að íhuga
framboð.
Martti Ahtisaari á við líkamlega
erfiðleika að etja sem geta haft áhrif
á framboð hans. Vegna offitu eru
hnjáliðir forsetans að gefa sig og
þyrfti hann að komast í aðgerð vegna
þessa. Margir Finnar skammast sín
er þeir sjá forsetann í opinberum er-
indagjörðum, einkum í útlöndum.
Þær Rehn og Uosukainen þykja hins
vegar báðar glæsilegar í framkomu.
London. Reutcrs og Daily Telegraph.
FJÖLMIÐLARISINN Rupert
Murdoch gagnrýndi harðlega í
fyrradag þá miklu vernd í breska
sljórnkerfinu sem breska ríkis-
sjónvarpið BBC nyti. Hann sagði
„vini og vandamenn" stofnunar-
innar í breskum stjórnmálum og
bresku sijórnkerfi hygla BBC á
kostnað einkastöðva.
Murdoch, sem er aðaleigandi
Fox-kvikmyndasamsteypunnar og
á íjölda breskra dagblaða og sjón-
varpsstöðva, sagði jafnframt að
andstæðingar sínir sæju ofsjónum
Murdoch
gagnrýnir
BBC
yfir áhrifum News Corporntion,
fyrirtækis Murdochs. I þessu efni
réðst Murdoch sérstaklega að BBC
og taldi réttara að segja að einok-
un ríkti hjá ríkisreknu stöðvunum.
„Það er stundum erfitt að heyra
hugsanir sínar fyrir hávaðanum í
þeim keppinautum okkar sem
heimta markaðsvernd og sérstaka
aðstoð í nafni almannalieilla.“
Við þetta tækifæri ítrekaði
Murdoch samt sem áður stuðning
sinn við breska forsætisráðherr-
ann, Tony Blair, en samband
þeirra var nýlega gagnrýnt á op-
inberum vettvangi. Blair er sak-
aður um að hafa veitt Murdoch
óeðlilega mikla aðstoð við að
meta hversu fýsilegur kostur það
væri fyrir Murdoch að færa sig
inn á ítalskan fjölmiðlamarkað.
EYKJAVIK
MENNINGARBORG
EVRÓPU ÁRIÐ 2000
Avignon
Bergen
Bologna
Brussel
Krakow
Helsinki
Reykjavík
Santiago de
Compostela
loft
Reykjavík var tilnefnd á fundi Menningar-
málaráðherraráðs Evrópusambandsins árið 1995
sem ein af níu menningarborgum Evrópu árið
2000. Hafinn er undirbúningur að verkefnum og
viðburðum ársins í hverri borg. Stofnuð hafa verið
samtök borganna níu, AECC, .Association of
European Cities of Culture in the Year 2000" og
er skrifstofa þeirra í Brussel. Fjöldamörg verkefni
verða unnin sameiginlega af borgunum, en einnig
verður lögð áhersla á fjölbreytta dagskrá I hverju
landi fyrir sig, sem byggir á framlagi og þátttöku
einstaklinga, stofnana og félagasamtaka.
„Náttúra og menning" er yfirskrift „Reykjavíkur-
menningarborgar Evrópu árið 2000" og verða
náttúruöflin fjögur „eldur, vatn, jörð og loft" tákn
dagskrárinnar, sem nú er í mótun.
Skrifstofa „Reykjavíkur - menningar-
borgar Evrópu árið 2000" auglýsir
hér með eftir hugmyndum að
verkefnum og viðburðum fyrir árið
2000. Lokafrestur er 1. júlí, en
erindum verður svarað fyrir
1. október 1998. Allir geta lagt inn
erindi hvar á landinu sem þeir bua
og nær verkefnið bæði til Reykjavikur
og landsbyggðarinnar.
Öll verkefni og viðburðir sem valin verða inn á
dagskrána fá mikla kynningu hérlendis og erlendis
undir hinu alþjóðlega merki menningarborganna
níu. Valin verða sérstök verkefni menningarborgar-
innar og veittur fjárhagsstuðningur eða annar
stuðningur til þeirra. Sérstaklega er óskað eftir
samstarfi við ýmsa þá aðila sem halda upp á
stórafmæli á árinu 2000.
Vakin er athylgi á því að verkefnin eiga að
vera fjölbreytt og ná til sem flestra þátta
menningar, lista, visinda, íþrótta, félagslífs,
fræðslu, útivistar, umhverfís - og atvinnumála.
Erindi óskast send
Reykjavik - menningarborg Evrópu árið 2000.
Pósthólf 1430,
121 Reykjavik
Sími 575 2000.
Simbréf 575 2099.
Skrifstofan er nú I Kirkjuhvoli, Kirkjutorgi 4.
Síðar I vor mun skrifstofan flytja ( Aðalstæti 6, þar sem
hún verður til húsa með Kristnihátíðarnefnd og
Landafundanefnd á sameiginlegri skrifstofu undir heitinu
„ísiand 2000", sama pósthólf og símanúmer og að ofan.