Morgunblaðið - 05.05.1998, Blaðsíða 38

Morgunblaðið - 05.05.1998, Blaðsíða 38
38 ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ 1998 MORGUNBLAÐIÐ AÐSENDAR GREINAR ÞAÐ VÆRI synd að segja að ekki væri áhugi á Bertolt Brecht á íslandi á hundrað ára afinæli hans. Þrír menn, hvorki meira né minna, hafa skipst á skoðunum um hann að undanfömu í Morgunblaðinu og nú hefur sá fjórði bæst í hópinn. Þorsteinn Thorarensen rithöfund- ur og bókaútgefandi (og eiginmað- ur Sigurlaugar Bjarnadóttur, míns ágæta kollega um árabil sem komið hefur mörgum á bragðið með frönskuna) ritar 19. apríl grein í Mbl. sem hann nefnir „Olæsir menningarvitar". Með því heiti á hann við okkur þremenningana sem höfum verið að skrifa um Brecht, einkum þó Þorstein Gylfa- son og undirritaðan. Hann vandar okkur tveimur ekki kveðjumar og ástæðan er sú að honum þykir við ekki tala af tilhlýðilegri virðingu um bók sem hann ætlar (eða ætlaði a.m.k.) að gefa út. Bókin er Brecht og kompaní eftir John Fuegi sem í Englandi kom út undir heitinu Líf og lygar Bertolts Brechts. Þorsteinn Thorarensen tekur sér Fuegi dyggilega til fyrirmynd- ar, er djarfur í ályktunum, hiklaus í staðhæfíngum. Hann segir t.a.m. um okkur nafna sína að „ljóst sé að [við höfum] aldrei lesið“ bók Fueg- is þó við höfum einmitt verið að ræða efni hennar í greinum þeim sem hann vísar til. Það er í fljótu bragði ekki auðvelt að sjá hvaða til- gangi skrif sem þessi þjóna, og þau gætu raunar virst óskiljanleg með öllu ef ekki kæmi fram í lok grein- ar Þorsteins að hann á hugsanlega nokkurra hagsmuna að gæta. Ólæsi okkar reynist sumsé vera það að lesa bókina með öðmm gler- augum en bókaútgefandinn Þor- steinn Thorarensen. Þorsteinn seg- ir um okkur Þorstein Gylfason að við dýrkum Brecht „einsog múslímskh’ ofsatrúarmenn, bhndir á persónulega van- kanta Múhameðs". Ég finn sattaðsegja ekk- ert í greinum okkar sem gæti gefíð tilefni til slíkrar ályktunar. Um bók Fuegis hefur Þorsteinn Thoraren- sen hinsvegar það að segja að hún sé „hafin upp yfir allt sem áður hefur um Brecht verið skrifað", enda sé Fu- egi „viðurkenndur fremsti Brechtfræð- ingur heims“. Mikil er trú þín, nafni! Ég hef í fyrri greinum mínum í Morgunblaðinu (4. og 26. mars) lýst öðru áliti á umræddri bók og leitt til vitnis jafn dómbæra menn og John Willett og James K. Lyon. (Það er reyndar alrangt hjá Þor- steini að þessir menn hafi fyrst og fremst fengist við ljóð Brechts; John Willett skrifaði 1959 braut- ryðjandaverk um leikrit Brechts en er líka einn helsti þýðandi hans á ensku og umsjónarmaður með heildarútgáfu verka hans í Bret- landi; James K. Lyon hefur rann- sakað Ameríkuár Brechts meira en aðrir og ritað grundvallarrit um þann hluta ævisögu hans.) Ég hefði getað leitt fram fjölda annarra vitna, því ólæsið sem Þorsteinn kvartar undan er mun víðtækara en ætla mætti af grein hans. Það er nefnilega samdóma álit Brecht- fræðinga að Brecht og kompaní sé afar ómerkileg bók, og á ég þá við ensk-amerísku útgáfuna sem hér hefur verið til umræðu. Bæði er henni mjög ábótavant fræðilega, kenningar hennar og niðurstöður eru um of reistar á getgátum, en aðalgalli hennar er að mínum dómi eiginleiki sem Þorsteinn víkur að í grein sinni þó í öðru samhengi sé, en það er hin sterka hneigð sem setur mark sitt á nánast hverja blaðsíðu í bók Fuegis. Hneigðin er svo römm að bókmenntategundin verður undarlegt sam- bland af ævisögu og níðriti (með vænum slurk af æsifrétta- blaði). Þorsteinn hefur eftir Guðmundi Andra Thorssyni eftirfarandi lýsingu á góðum ævi- sagnahöfundi: „Mestu varðar að höfundur er laus við alla hneigð. Hann dregur ekkert undan um það sem orka kann tvímælis í hátterni sögupersóna, án þess að velta sér upp úr því.“ Ég er sammála því að þetta eru mjög æskilegir eiginleik- ar, en bæta má við að svo nauðsyn- legt sem það er að ævisagnahöf- undur dragi ekkert undan „sem orka kann tvímælis í háttemi sögu- persóna", jafn nauðsynlegt er að hann láti sögupersónur sínar njóta sannmælis. Það er hinsvegar víðs- fjarri Fuegi. Þorsteinn hefur víða fjálgleg orð um hvílíkur aðdáandi Brechts Fuegi sé. Ef ekki lægi fyr- ir vitneskjan um lesgleraugu Þor- steins mætti ætla að hann hefði aldrei lesið bókina. I hinni þýsku gerð bókarinnar hafa verið dregn- ar út ýmsar firrur og falsanir ensk- amerísku útgáfunnar. Sömuleiðis sumar sóðalegustu lýsingamar sem útgefandi hefur greinilega talið að ekki þýddi að bjóða Þjóð- verjum. Reyndar er bókin að nokkru leyti endursamin af þýska þýðandanum, enda mun útgefandi hafa gert að skilyrði að bókin yrði þannig úr garði gerð að lögfræðing- ar gætu ekki gengið í hana (einsog lögfræðingar Barböm Brecht gerðu við frönsku útgáfuna vegna þeirrar aðdróttunar Fuegis (sem er endurtekin 19 sinnum í bókinni) að Barbara sé ekki dóttir Helenu Weigel heldur ráðskonu á heimil- inu). Mér sýnist á formála þýsku útgáfunnar og ýmsu sem Fuegi hefur látið eftir sér hafa eftir út- komu bókarinnar í Þýskalandi að honum sé fullljóst að hann hafi far- ið offari. Bókin hefur tvímælalaust batnað og getur nú kallast ævisaga. Eiginleikar á borð við yfirvegun eða óhlutdrægni virðast þó enn fjan’i Fuegi. Hann er enn fjarri því að vera „laus við alla hneigð“. Um kenningar hans um höfundskap verkanna gildir sömuleiðis að þær eru engu traustari en fyrr. Að sjálfsögðu hefur höfundur Olæsi okkar er sum sé það, segir Þorsteinn Þorsteinsson, að lesa bók Fuegis með öðrum gleraugum en bókaút- gefandinn. leyfi til að skrifa vondar bækur. Þegar farið er að telja mönnum trú um að vond bók sé góð bók hljóta þeir hinsvegar að snúast til vamar. Ég þykist vita að til lítils sé að ætla að sannfæra tilvonandi útgefanda bókar Fuegis um að hún sé vond. Ég legg því til að við verðum sam- mála um að vera ósammála hvað hana varðar. Þorsteinn víkur í grein sinni að ýmsum atriðum sem bera vott um áhuga hans á efninu. Hér gefst þó ekki tóm til að drepa á nema fátt eitt. Mér finnst hann vantreysta dómgreind sinni um of þegar hann lýsir því hvernig mat hans á kvæð- inu „Minningin um Maríu A.“ hafi Lesgleraugu bókaútgefanda Þorsteinn Þorsteinsson Barneignaþj ónusta í íslensku samfélagi ÞEGAR litið er á ár- angur heilbrigðisþjón- ustu á alþjóðavett- vangi eru tölur sem segja til um burðar- máls- og mæðradauða gjaman metnar. Þess- ar tölur era með lægsta móti hérlendis og því má ætla að heil- brigðisþjónustan hér sé mjög góð. Burðar- málsdauði mælir and- vana fæðingar og börn dáin á 1. viku sem hlutfall af 1.000 fæð- ingum. A áranum 1950 til 1995 hefur orðið stöðug lækkun á burð- armálsdauða á Islandi eða frá um Hildur Guðrún Björg Sigurðardóttir Sigurbjörnsdóttir 26 árið 1950 í 5,2 1995, en breyting- in er hlutfallslega mest á áranum 1970-1985. Mæðradauði er mælikvarði á dauðsföll kvenna tengd barneign. Um 90% mæðradauða í dag má rekja til vanþróaðra landa Asíu og Afríku en um 600.000 kvenna deyja árlega í heiminum vegna alvar- legra fylgikvilla er upp koma í barneignarferli. Hérlendis má rekja dauðsföll 4 kvenna sl. 20 ár til meðgöngu eða barneigna. Þegar litið er til lengra tímabils má sjá að mæðradauði er á undanhaldi og í raun mjög lítill samanborið við aðr- ar þjóðir. Hina jákvæðu þróun er varðar lækkun á tíðni burðarmáls- og mæðradauða hér á landi má ef- laust rekja til margra þátta en aukið og bætt eftirlit á meðgöngu, í kringum fæðingu og á sviði ný- burafræðinnar á hér líklega stærstan þátt. Einnig ber að þakka aukinni þekkingu heilbrigð- isstarfsfólks og almennings, til- komu sýklalyfja og auknum mögu- leikum á greiningu og meðhöndl- un á heilsufarsvandamálum al- mennt. Ennfremur má ætla að barnshafandi konur séu hraustari í dag en áður og að bættur aðbún- aður og lífskjör fólks hafi gert sitt til að bæta útkomu fæðinga. I samanburði við margar aðrar þjóðir vegur þungt að allar ís- lenskar konur eiga kost á skipu- lagðri barneignaþjónustu óháð stöðu og lífskjörum ólíkt því sem tíðkast víða erlendis. Ör þróun þekkingar samfara tækniþróun hefur valdið byltingu í læknisfræði og óneitanlega bjargað mörgum mannslífum. Fyrir um 20- 30 áram var tæknimenningin leið- andi við eftirlit og umönnun kvenna á meðgöngu og í fæðingu og ekki laust við að oftrú ríkti varð- andi gildi læknisfræðilegra inn- gripa. Umhverfi fæðingarstofnana varð fremur kuldalegt og óper- sónulegt. Litið var á fæðinguna sem sjúkdóm og álitið að engin fæðing gæti talist eðlileg fyrr en hún væri yfirstaðin. Til mótvægis við þessa þróun hefur sjónarmið ljósmóðurfræðinnar orðið sífellt meira áberandi í umræðu um barn- eignaþjónustu en það gengur út frá því að meðganga, fæðing og sæng- urlega sé eðlilegt ferli þar til annað kemur í ljós. Það er almennt við- horf Ijósmæðra í dag að mikilvægt sé að láta tæknina vinna með okk- ur og nýta hana þegar eitthvað bregður út af, en jafnframt að standa vörð um hið eðlilega barn- eignarferli. Ef traust er lagt á tækja- og tæknivæðingu í eftirliti á meðgöngu og í fæðingu er algert skilyrði að heilbrigðisstarfsfólk sem nýtir sér hana sé sérstaklega þjálfað og menntað til þess, noti tækin rétt og sé fært um að greina niðurstöður rannsókna með þeim. Að öðra jöfnu getur tæknin gefið okkur falskt öryggi. Forræðis- hyggja heilbrigðisstarfsmanna er á undanhaldi, en samráð við skjól- stæðinga um umönnun og meðferð hefur komið í staðinn. Lögð er auk- in áhersla á að vilji kvenna og for- eldra svo og réttur þeirra á upplýs- ingum um valkosti í barneigna- þjónstu sé ávallt virtur. Barnsfæð- ing er einstakur atburður í lífi for- eldra og íjölskyldna sem ber að virða sem slíkan. Aukin þekking og skilningur á mann- og sálfélagsfræði hefur haft áhrif á þróun barneignaþjónustu og sífellt orðið meira áberandi í umræðunni um árangur heilbrigð- isþjónustunnar. í dag látum við okkur ekki nægja að meta árangur þjónustunnar út frá tölum um líf og dauða heldur viljum við grennslast fyrir um líðan fólks, væntingar þess og óskir um þjón- ustuna svo og reynslu þess og við- horf til veittrar þjónustu. Konur og fjölskyldur leggja ríkari áherslu á að kynnast vel þeirri ljósmóður eða heilbrigðisstarfs- fólki sem annast þær og að þeim Forræðishyggja heilbrigðisstarfsmanna er á undanhaldi, segja Hildur Sigurðardóttir og Guðriín Björg Sigurbjörnsdóttir, en samráð við skjólstæðinga um umönnun og meðferð hefur komið í staðinn. sé veitt samfelld þjónustu af sömu aðilunum á meðgöngu, í fæðingu og í sængurlegu. Með nánum kynnum lærir ljósmóðirin að lesa þarfir og vilja konunnar og fjöl- skyldunnar, þjónustan verður per- sónulegri og markvissari. Þegar konan finnur að hún hefur stjórn á aðstæðum, geti hlustað á eigið inn- sæi, eigin líkama og þannig komið á móts við eigin þarfir ýtir fæðing- arreynslan undir sjálfsöryggi móð- urinnar, styi'kir ímynd hennar sem konu og móður. Heimilislegt og notalegt umhverfi hefur áhrif á ör- yggiskennd og vellíðan fólks al- breyst þegar hann frétti að Brecht kallaði það fyrst „Ljóðræna vellu nr. 1004“ í virðingarskyni við Don Giovanni hjá Mozart sem átti 1003 ástkonur á Spáni einum saman. Gildi kvæðisins getur ekki rýrnað við þá vitneskju heldur miklu frem- ur aukist. Ekkert kvæði er til eftir Brecht sem heitir Mahagonnysöngurinn en Benares- og Alabamasöngurinn teljast til flokks sem heitir Ma- hagonnysöngvar. A einu handriti Alabamasöngsins stendur: Eng- lisch von Hauptmann. í nýju Brecht-útgáfunni er því gengið út- frá því að Elísabet Hauptmann hafi þýtt báða þessa söngva á „ensk- una“ sem á þeim er. Benaressöng- urinn er einnig til á þýsku en Ala- bamasöngurinn ekki. Orð Þorsteins um „hinar afbök- uðu þýðingar á ljóðum Kiplings í Túskildingsóperunni" era á mis- skilningi byggð; í því leikriti eru einungis átta ljóðlínur sem telja má þýðingu á Kipling. Meðan leikritið var í smíðum stóð til að þar yrðu tvö heil Kiplingkvæði en hætt var við þau bæði. Sagan um að Ul- bricht hafi haldið sérstakri vernd- arhendi yfir Brecht er fremur neyðarleg í ljósi síðustu vitneskju um þau efni. Ljóst er nú að framtil 1954 unnu valdamiklir menn mark- víst að því að steypa undan Brecht, og vorið 1951 fékk Ulbricht þáver- andi ritstjóri Neues Deutschland það sérstaka verkefni að njósna um og „framkvæma stöðuga pólitíska vinnu“ með Brecht einsog það var orðað á skollaþýsku flokksins. Bar- bara Brecht er löngu hætt að geta meinað nokkrum manni aðgang að handritum Brechts því hún seldi þau Listaakademíunni í Berlín fyr- ir mörgum árum. Reyndar er það mjög orðum aukið að torsótt hafi verið að fá slíkan aðgang, en hitt er rétt að erfingjamir voru lengi vel tregir til að veita rétt til að birta óútgefið efni. Slíkt má reyndar heita venja um óbirt efni höfunda. Að lokum óska ég nafna mínum velfarnaðar í bókaútgáfunni. Höfundur er þýðandi. mennt og það hefur sýnt sig að fæðandi konur finna sig öruggari í hlýlegu og kunnuglegu umhverfi og þá skiptir miklu máli að þær geti haft val um það hverjir eru viðstaddir barnsfæðinguna. Ná- lægð og þátttaka bamsföður og fjölskyldu í fæðingarreynslunni sem verður sjálfsagðari í hinni samfelldu og heildrænu þjónustu veitir konum svo og feðrum aukið öryggi. Aukin öryggiskennd kon- unnar virðist hafa jákvæð áhrif á gang fæðingar og er því æskilegt að reyna að skapa aðstæður í kringum fæðingarreynsluna sem veita henni slíka tilfinningu. Að undanfömu hafa verið gerðar ýmsar áherslubreytingar í barn- eignaþjónustu bæði í nágranna- löndum okkar og hérlendis. Víða hefur verið unnið að því að fækka skoðunum í mæðraeftirliti, sæng- urlega á sjúkrahúsum hefur styst og aukin áhersla verið lögð á heimaþjónustu ljósmæðra í kjölfar snemmútskrifta eftir fæðingu. Bar- neignaþjónusta sem býður upp á samfellt eftirlit af sömu aðilunum á meðgöngu, í fæðingu og í sængur- legu er víða orðinn sjálfsagður val- kostur. Eins og fram hefur komið skilar barneignaþjónustan á ís- landi góðum árangri þegar tekið er mið af burðarmáls- og mæðra- dauða. En betur má ef duga skal. Meta þarf heilbrigðiskerfið út frá fleiri þáttum, m.a. út frá sálfélags- legum þáttum og viðhorfum skjól- stæðinga til þjónustunnar. Víða mætti gera endurbætur á barn- eignaþjónustunni til að gera hana persónulegri og fjölskylduvænni. Það er von okkar og trú að framtíð- in bjóði upp á enn meiri framfarir á barneignaþjónustu á landinu öllu. Hildur Sigiirðardóttir er fjósmóðir og lektor < hjúkrunarfræði. Guðrún Björg Sigurbjörnsdóttir er yfírljósmóðir kvenna deildar.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.