Morgunblaðið - 05.05.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ 1998 39
Lífeyrissparnaður
- vandasamt val
EFTIR að hömlum á
flutningi fjármagns til
og frá landinu var
aflétt og sameiginlegur
evrópskur líftrygging-
armarkaður komst á
hefur valkostum lands-
manna í sparnaðar- og
tryggingarmálum
fjölgað. Sem dæmi um
nýjungar eru svokall-
aðar söfnunarlíftrygg-
ingar þar sem vátrygg-
ingartaki greiðir mán-
aðarlegt gjald til trygg-
ingarfélags sem ávaxt-
ar fjármunina og greið-
ir tryggingartaka út
höfuðstól að viðbættri
ávöxtun í lok samningstíma. Þessar
tryggingar eru því nokkurs konar
sambland af reglulegum sparnaði til
elliáranna og líftryggingu en líf-
tryggingin fellur yfirleitt út þegar
sparnaðurinn er kominn upp fyrir
þá fjárhæð sem samið var um.
Sparnaður heimilanna á Islandi
er afar lítill i alþjóðlegu samhengi
og full ástæða er til að hvetja fólk til
reglulegs spamaðar. Að fjárfesta í
söfnunarlíftryggingu til fjölda ára
er hins vegar mikilvæg ákvörðun
sem felur í sér samspil ávöxtunar og
áhættu. Því miður virðist í sumum
tilfellum sem sölumenn slíkra
tiygginga hrífíst um of af ágætum
söluvöru sinnar. Slegið er upp
glæstri mynd af ávöxtun sparifjár
tiyggingartaka á þann hátt að telj-
ast má villandi sé fólk ekki þeim
mun betur upplýst um starfsemi
fjármagnsmarkaða.
Nafnávöxtun eða raunávöxtun?
Tökum dæmi: í kynningarefni
bresks tryggingarfélags er gert ráð
fyrir 12% árlegri meðalávöxtun
verðbréfasjóða en ekki er alltaf tek-
ið fram hvort um er að ræða nafn-
ávöxtun eða raunávöxtun. Þessi tala
er miðuð við sögulega meðalávöxtun
sjóða viðkomandi félags, en nafn-
ávöxtun breskra verðbréfasjóða
hefur verið afar há. Hins vegar
gleymist að taka fram að verðbólga
í Bretlandi hefur einnig verið í
hærri kantinum á því
tímabili sem miðað er
við (sem er yfirleitt frá
stofnun sjóðanna). Sem
dæmi má nefna að vísi-
tala neysluverðs í Bret-
landi hefur hækkað um
u.þ.b. 6% að meðaltali
sl. 20 ár og er því með-
altals raunávöxtun á
þessu tímabili 6% (m.v.
12% nafnávöxtun). Það
skiptir því verulegu
máh hvort notuð er
raunávöxtun eða nafn-
ávöxtun þegar eign í
lok samningstímabils
er reiknuð. Ef miðað er
við 10 þús. kr. iðgjöld á
mánuði í 30 ár munar u.þ.b. 19 millj.
kr. á lokaeign eftir því hvor ávöxt-
unarkrafan er notuð.
í kynningarefni sama félags er
einnig rætt um hagstæða gengis-
þróun punds gagnvart ki’ónu sl. 16
Sýna þarf ýtrustu var-
kárni við ráðstöfun
sparnaðar, segir Þór-
hildur Hauksdóttir
Jetzec, og gjalda var-
hug við talnaleikjum.
ár en eingreiðsla í lok samningstíma
er í breskum pundum. Pundið hefur
vissulega styrkst gagnvart ki-ónu en
það er að miklu leyti vegna tíðra
gengisfellinga krónunnar á þessu
tímabili. Mikil verðbólga í Bretlandi
hefur hins vegar valdið því að gengi
pundsins hefur fallið gagnvart öðr-
um gjaldmiðlum. Til að mynda hef-
ur gengi punds lækkað um 40%
gagnvart þýsku marki sl. 16 ár.
Þannig hefði verið mun hagstæðara
að fjárfesta í mörkum fyrir 16 árum
m.v. sömu nafnávöxtun ef gengis;
þróun er tekin með í reikninginn. I
raun er þarna um að ræða tvær
hliðar á sama peningi: meiri verð-
bólga og hærri nafnávöxtun leiðir til
gengislækkunar. Það sem máli
skiptir er raunávöxtun og það er
hún sem bera skal saman.
Ekki er þó alltaf nóg að líta á
ávöxtun fjárfestinga viðkomandi
tryggingarfélags, því tryggingar-
taki verður einnig að láta út fyrir
umtalsverðum kostnaði sem er
dreginn af iðgjaldinu. Raunveruleg
ávöxtun sparifjárins er því oft lægi'i
en ávöxtun verðbréfasjóða félags-
ins og ætti sú tala einnig að koma
fram.
Ávöxtun og áhætta
Annað sem fólk þarf að hafa i
huga þegar fjárfest er til langs tíma
er áhætta sjóðanna. Hærri ávöxtun
þýðir yfirleitt meiri áhættu. T.d.
eru verðbréfasjóðir þar sem fjár-
fest er að verulegu leyti í hlutabréf-
um mun áhættumeiri en þeir sem
fjárfesta í ríkistryggðum skulda-
bréfum. Hver txyggingartaki
stendur því frammi fyrir vali milli
ávöxtunar og áhættu. I þessu sam-
bandi ber að geta að í tilfelli ákveð-
ins bresks tryggingarfélags er
starfar hér á landi er fjárfestingar-
áhætta öll tiyggingartaka en ekki
tryggingarfélags. Hvort sem horft
er til ávöxtunar síðustu 12 mánaða
eða sögulegrar meðalávöxtunar
gefur það engin fyrii'heit um ávöxt-
un framtíðar. Mikilvægt er að fólk
geri sér grein fyrir þessari áhættu.
Þrátt fyrir að breska ríkið ábyrgist
í því tilfelli 90% af inneign sjóðsfé-
laga komi til ónógs gjaldþols trygg-
ingarfélags er þar ekki um að ræða
ábyrgð á lágmarksávöxtun. Inn-
eignin getur því rýrnað verulega án
þess að félagið sjálft tapi neinu.
Að lokum vil ég taka fram að ætl-
un mín er engan veginn að draga úr
vilja landsmanna til að auka spam-
að sinn og öryggi heldur einungis að
hvetja fólk til að sýna ýtrustu var-
kámi þegar það ráðstafar sparnaði
sínum og láta ekki blekkjast af
talnaleikjum. Þá vil ég hvetja öll
tryggingai'félög til að vanda kynn-
ingarefni sitt og leitast við að gefa
fólki i'aunhæfa mynd af þvi hvemig
sparnaði þess er varið.
Höfundur er hagfræðingur.
Þórhildur
Hauksdóttir Jetzek
Baráttan við lang-
varandi verki
Unnur Þröstur Jón
Þormóðsdóttir Sigurðsson
HJÁ Heilsustofnun
NLFÍ í Hveragerði er
starfræktur verkjahóp-
ur sem sérhæft
verkjateymi hefur um-
sjón með. í starfsteym-
inu era læknir, hjúkr-
unarfræðingur, sjúkra-
nuddari og sjúkraþjálf-
ari. Starfsteymið vinn-
ur í náinni samvinnu
við einstaklingana í
hópnum. Fundir með
hópnum ei'u haldnir
tvisvar í viku; annars-
vegar með hjúkrunar-
fræðingi og hinsvegar
með meðferðarteyminu
öllu þar sem hver og
einn hefur tækifæri til að tjá sig um
eigin líðan og segja skoðun sína á
ái-angri meðferðarinnar. í dagskrá
hópsins er aðaláherslan lögð á
fræðslu, þjálfun og hugarleikfimi,
einnig er hefðbundin meðferð, s.s.
sjúkraþjálfun, sjúkranudd, heilsu-
böð og leirböð notuð samhliða ef
teymið telur það nauðsynlegt. Með
fræðslu og þjálfun er markmiðið að
virkja einstaklinginn til þátttöku í
eigin baráttu við verki.
Það hefur sýnt sig, að með góðri
þjálfun eykst líkamlegt þol sem
kemur svefnmynstri oft í betri
skorður. Með bættum svefni og
góði'i hvíld ná einstaklingar frekar
árangri í að draga úr verkjum.
Fi'æðslan er víðfeðm og ættu flestir
að finna eitthvað við sitt hæfi. Sér-
stakir fræðslufyrirlestrar fyrir
verkjahóp eru tvisvar í viku. Heilsu-
stofnun býður jafnframt upp á al-
menna fyi'irlestra sem öllum era
opnir.
Stofnunin hefur sálfræðing á sín-
um vegum sem heldur fyrirlestra
fyrir hópinn og dvalargestum gefst
einnig kostur á að fá einstaklings-
viðtöl hjá honum. Slökun er daglega
í boði en þetta foi'm hugarleikfimi
hefur reynst nytsamlegt til að ná
tökum á og vinna með sársauka. Oft
gleymist að til eru fleiri aðferðir en
þær hefðbundnu leiðir sem flestir
aðhyllast og finnst þægilegastar.
Það hefur sýnt sig, að
með góðri þjálfun,
segja Unnur Þormóðs-
dóttir og Þröstur Jón
Sigurðsson, eykst lík-
amlegt þol sem kemur
svefnmynstri oft í betri
skorður.
Mikilvægt er því að hafa í huga að
einstaklingurinn sjálfur þarf að
bera ábyrgð á eigin heilsu og verður
að hafa vilja til að bi'eyta og bæta
lífsstfl sinn. Fyrsta ski'efið getur
reynst mörgum erfitt, en dagskrá
verkjahóps Heilsustofnunar er
einmitt til þess gerð að hjálpa fólki
af stað. Að þekkja og vera meðvit-
aður um eigin líkama, ásamt því að
kunna að bregðast við mismunandi
boðum hans, er stór þáttur í bættri
líðan. Hjá Heilsustofnun er lögð
áhersla á að bæta lífsstíl til lang-
frama en ekki einungis meðan á
dvöl stendur. Bætt heilsa, betri líð-
an!
Vnnur er hjúkninnrfræðingur á
HNLFÍ, Þröstur Jón er yfirmaður
göngudeiidar HNLFÍ, lögg. sjúkra-
nuddari.
Hverjum þjónar
gagnrýnandinn?
ALLTAF öðra
hverju er listgagnrýni
í fjölmiðlum til um-
ræðu, síðast nú á dög-
unum á ráðstefnu sem
félag gagnrýnenda
efndi til sumardaginn
fyrsta. I framhaldi af
því ritar Hávar Sigui’-
jónsson grein um
þetta efni í Morgun-
blaðið 29. apríl sem ég
vil gera nokkrar at-
hugasemdir við. Aug-
ljóst er að Hávar hefur
fyrst og fremst leik-
gagni'ýni í huga enda
hefur hún vakið mesta
athygli - og viðbrögð - í seinni tíð.
Mai'gt er satt og rétt - og sjálf-
sagt - í hugleiðingum Hávars, en
orð hans um það hverju eða hverj-
um gagnrýnendur telji sig þjóna
era undarleg. Hávar hefur sjálfur
stundað leiklistargagnrýni ef ég
man í'étt, og ég vænti þess að hann
hafi í því starfi haft sömu viðmiðan-
ir og aðrir í þeim efnum, en þær
liggja raunar í augum uppi: Gagn-
rýnandi í fjölmiðli þjónar sama
Vísasti vegur fyrir
gagnrýnanda að gera
sjálfan sig ómerkan,
að mati Gunnars
Stefánssonar, er ef
hann ímyndar sér að
hann eigi eitthvert
æðra hlutverk en
þjóna áhugasömum
almenningi.
hópi og aðrir sem tala og skrifa í
fjölmiðla, það er lesendum og
áheyrendum. Ég hygg að það sé
vísasti vegur fyrir gagnrýnanda að
gera sjálfan sig ómerkan ef hann
ímyndar sér að hann eigi eitthvert
æðra hlutverk en þjóna áhugasöm-
um almenningi. Listastarfsemi fell-
ur undir þjóðfélagslegar athafnir
og slíkar athafnir kalla á opinbera
umræðu ef þær skipta einhverju
máli. Gagnrýnendur enx ráðnir til
þess af fjölmiðlum að hafa nokki'a
forastu í þeirri umræðu eftir að að-
standendur sjálfir, listamenn, út-
gefendur, leikhússtjórar, hafa skil-
að sínu verki.
Hafa þá gagnrýnendur engin
áhrif á listamenn eða listi’æna
stjómendur og forustumenn? Það
mátti skilja af orðum Hávars á
þinginu og líka í greininni að svo
væri ekki. Til að fá slíka útkomu
vei'ður Hávar raunar að skram-
skæla „einstaka gagnrýnendur“,
segja að til sé að gagnrýnandi telji
sig þjóna lykilhlutverki í framgangi
listgi'einarinnar, líti svo á að án
hans sé listin marklaust fálm út í
loftið, kuldi og tóm ríki, hann setji
saman formúlur og forski'iftir
handa listamönnum, enda gefi
hann sér að til sé eitthvað sem heiti
fullkomin list!
Mér þykir leitt að jafnglöggur
maður og Hávar Sigurjónsson
skuli setja þess háttar firrar á
prent. Ég veit ekki til að nokkur
gagnrýnandi gangi með þær í-ang-
hugmyndir sem hann lýsir hér.
Hins vegar er jafnfjarri sannleik-
anum að halda því fram að gagn-
rýnandi hafi engin áhrif á leikhús-
ið, eins og Hávar hefur gert. Öll
umræða hefur áhrif - á almenn-
ingsálit og þar með listamenn - og
snjall gagnrýnandi getur vissulega
verið nokkuð mótandi um sinn,
jafnvel enn á voram dögum, þótt
tími Brandesar sé að vísu löngu lið-
inn.
Ef sérstaklega er litið til leiklist-
argagnxýninnar sem
ég hef átt hlut að all-
mörg síðustu ár, þá
kemst maður ekki hjá
því að sjá hve mót-
sagnakennd viðbrögð
leiklistarhehnsins við
henni eru. I öðra orð-
inu segja leiklistar-
frömuðir að ekkert
mark sé takandi á
gagnrýnendum enda
hafi þeir ekkei-t vit á
leiklist né þekkingu á
innra starfi leikhúsa. í
annan stað bregðast
menn oft við umsögn-
um af furðumikilli van-
stillingu, eins og þegar Þjóðleik-
húsið vildi láta hindra að tiltekinn
gagnrýnandi fjallaði um sýningar
þess af því að skoðanir hans og
framsetning hugnuðust ekki leik-
hússtjórninni. Þá era áhrifin allt í
einu orðin ískyggilega mikil! Góður
gagnrýnandi lætur umfram allt
stjórnast af umhyggju íyi’ir leik-
húsinu, jafnvel ást á því, og einmitt
þess vegna gerir hann kröfur til
þess, hann vill geta lifað í leikhús-
inu stundir yndis og listrænnar
nautnar.
Sumir leikgagnrýnendur í okkar
litla þjóðfélagi hafa fyrr og síðar
tekið þann pól í hæðina að hæla
flestöllu sem upp á er boðið,
ímynda sér víst að með því tolli
þeir best í tískunni. Þetta er sjálf-
sagt þægilegast í bili, en varla
gagnast slík lítilþægni áhorfendun-
um eða leikhúsunum til lengdar.
Ég er ekki í vafa um að harð-
neskjuleg - en réttmæt - skrif um
starfsemi Borgarleikhússins fyrir
skömmu hafi haft sín áhrif, enda er
nú allt annað yfirbragð á sýningum
þar en var fyrir fáum misseram.
Kannski hafa sti’aumhvörfin orðið í
vetur með hinni afburðafögra sýn-
ingu, Feður og synir. Það segir svo
sína sögu um hið „póstmódemíska“
andrámsloft sem ríkir að þessi sýn-
ing vakti mun minni athygli en sú
afkáralega Hamletsýning sem
Þjóðleikhúsið stóð að.
Að lokum segir Hávar að hinn
póstmóderníski gagnrýnandi gegni
hlutverki upplýsts sérfræðings
gagnvart upplýsingaþyrstum al-
menningi. Ég segi á móti að í fyrsta
lagi þarf póstmódemisminn ekki á
neinum sérfræðingum eða mats-
mönnum að halda því að samkvæmt
þeim „fijálslynda" hugsunarhætti
era víst engir mælikvarðar til, ekk-
ert öðra betra eða verra og hvaða
afskræming sem er leyfileg. I öðra
lagi kann ég betur við að líta á hlut-
verk gagnrýnandans í því Ijósi sem
fremstu íyrirrennarar mínir hafa
gert. Á seinni helmingi aldarinnai-
ber tvo leikdómara dagblaða hér-
lendis einna hæst, bæði að færni og
ástundun. Þetta vora þeir Ásgeir
Hjartarson og Ólafur Jónsson. Olaf-
ur gaf 1980 út úrval úr leikdómum
Ásgeirs sem nefnist Leiknum er
lokið og segir þar I eftirmála:
„Leikdómari í dagblöð talar úr hópi
annarra áhugasamra leikgesta og
íyrir þeirra munn, en mælir ekki á
máli neinnar sérfræði við aðra sér-
fróða leikhúsmenn. í leikdómum á
að vísu leikhúsfólldð á hverjum tíma
að geta numið viðbi’ögð velviljaðra
áhorfenda sem þekkja manna best
til leikhússins og kunna að meta það
sem þar er unrúð af þvi að þeir vita
vel til hvei’s ætlast má af því. Hafi
leikarar og aðrir leikhúsmenn eitt-
hvert gagn af leikdómum hygg ég
að það sé þetta.“
Ég tel að þessi orð Ólafs Jóns-
sonar séu enn í fullu gildi og vert
að rifja þau upp sem holla ábend-
ingu til þeirra sem fást við leik-
gagnrýni - eins og raunar aðra um-
fjöllun um listir í fjölmiðlum.
Höfundur er leiklistargagnrýnandi
Dags.
Gunnar Stefánsson