Morgunblaðið - 05.05.1998, Blaðsíða 44

44 ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Um nýlist
og safn
„Að minni hyggju er hreinlega ekki
hægt að ganga út frá því sem gefnu að
almenningur - og reyndar heldur ekki
málararnir gömlu - hafi allar forsend-
ur til að kunna að meta samtímalist. “
Segjum að ég væri píp-
andi freudisti eins og
Woody Allen og
Dagný Krístjánsdótt-
ir, sem halda áfram að
láta sem ekkert sé á meðan
flestir keppast við að lýsa yfir
dauða sálgreiningarinnar, þá
myndi ég heimfæra samband ís-
lenskra málara (módemista) af
eldri kynslóðinni og nýlista-
manna upp á Ödipusarlíkanið.
Þið sjáið þetta fyrir ykkur; mál-
arana sveiflandi voldugum
penslunum í yfirlætisfullri
andakt yfir heilagleika listagyðj-
unnar og nýlistamennina með öll
tiltæk vopn á
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
lofti við að
reyna að ganga
frá þessum föð-
urímyndum -
hálfgetulausum
að eigin mati - og komast svo yf-
ir gyðjuna sjálfir. Málararnir
líta á þessa aðför sem tilraun til
vanhelgunar á listinni en ný-
listamenn sjá hana sem náttúru-
legt ferli þar sem nýtt og
frjósamt afl ryður hinu veika og
úrsérgengna úr vegi.
Þetta er alls ekki fjarstæðu-
kennd lýsing á því hlægilega
ástandi sem ríkir í myndlistar-
málum hér á landi. Samtímalist
hefur átt nokkuð undir högg að
sækja á Islandi, einkum vegna
skilnings- og áhugaleysis eldri
listamanna og almennings.
Það sem einkum fer í taug-
arnar á málurunum er að sam-
tímalistin skuli voga sér að leita
annarra leiða við að tjá sig um
heiminn en með penslum og lit-
um. Þeir kalla samtímalist hug-
myndalist og telja sig vera að
svívirða hana, - það er eins og
málarar hafi aldrei fengið hug-
mynd. Þeir segja að ef hugmynd
er ekki útfærð með einhverju
tiOærðu handverki þá geti ekki
orðið myndlist úr henni. Þetta
er svipað og að halda því fram
að hugmynd geti ekki orðið að
ljóði nema það sé í bundnu
formi, lúti föstum reglum um
skipan bragliða, erinda, stuðla
og ríms. Málarar átta sig ekki á
því að samtímalistin hefur ein-
ungis verið að sinna þeirri
skyldu sinni að leita nýrra leiða
við að lýsa og fjalla um nýjan og
breyttan heim, rétt eins og þeir
sjálfir og fyrirrennarar þeirra
hafa ætíð leitað nýrra leiða í
formi málverksins.
Allt eru þetta sjálfsagðir hlut-
ir og við ættum ekki að þurfa að
eyða dýrmætum tíma og tak-
mörkuðu rými í fjölmiðlum í
þessa innihaldslausu umræðu.
Við ættum miklu frekar að huga
að því sem samtímalistin er að
gera, við ættum að huga að upp-
broti hennar og hugmyndum,
við ættum að vera í samræðum
við hana á hennar eigin forsend-
um því það er aðeins þannig sem
við getum síðan dæmt hana.
Þeir sem ekki eru tilbúnir til að
nálgast samtímalistina fordóma-
laust setja sjálfa sig einfaldlega
úr leik í samræðunni um hana,
þeir eru ekki marktækir frekar
en aðrir slíkir.
En það var ekki þessi barna-
legi metingur gömlu málaranna
sem ég ætlaði að gera að aðalat-
riði þessa pistils heldur skiln-
ings- og áhugaleysi almennings
gagnvart samtímalistinni sem
er, að mínu viti, öllu alvarlegra
mál. Auðvitað hangir þetta að
einhverju leyti saman, á meðan
málararnir halda áfram að naga
vanþroska stilkana undan frjó-
hnöppum nýlistarinnar fær al-
menningur vitanlega ekki tæki-
færi til að líta hana réttum aug-
um. En hér kemur líka til fálæti
íslenskra samtímalistamanna
gagnvart almennum listnjótend-
um sem Halldór Bjöm Runólfs-
son, myndlistargagnrýnandi
Morgunblaðsins, gerði að um-
talsefni í gagnrýni sinni um af-
mælissýningu Nýlistasafnsins í
liðinni viku.
Halldór Bjöm sakar Nýlista-
safnið um heimóttarskap þar
sem ekkert er gert til þess að
gera listina sem safnið er með á
boðstólum aðgengilega almenn-
ingi; frekar er villt um fyrir al-
menningi með óvönduðum og
ómarkvissum vinnubrögðum en
að koma honum á sporið um
þróun samtímalistar. Segir Hall-
dór Bjöm þetta ólíkt vinnu-
brögðum erlendra samtímalista-
safna þar sem mikil rækt sé lögð
við hvers konar upplýsinga-
streymi til almennings. „Sú sér-
íslenska hefð að fylgja engri list
eftir, hvorki í ræðu né riti, en
sveipa hana þess í stað tilgerð-
arlegri dulúð, ruglar margan
landann í ríminu. Af upplýsinga-
skortinum dregur almenningur
þá villandi ályktun að þar fari
afar róttækur félagsskapur sem
iðki mjög sértæka og fram-
sækna neðanjarðarlist,“ segir
Halldór Björn.
Það má vera að Halldór Bjöm
sé hér að andmæla þeim við-
horfum sem fram komu í viðtöl-
um við forráðamenn Nýlista-
safnsins í Lesbók Morgunblaðs-
ins fyrir rúmri viku en þar lýsti
framkvæmdastjóri safnsins yfir
andúð sinni á sýningarstjórum
og mikið var gert úr því að í
safninu ríkti andi stjórnleysis.
Mætti ekki varpa fram þeirri
spumingu hvort tvítugt safnið
ætti ekki að vera vaxið upp úr
þessu beraska andófi sínu gegn
skipulagðri stjóm og skipulögð-
um vinnubrögðum? Er það ekki
einmitt eitt af mikilvægustu
hlutverkum Nýlistasafnsins að
miðla upplýsingum og þekkingu
til almennings um þá list sem
það stendur fyrir? Þarf það ekki
að taka hlutverk sitt alvarlega
sem almennilega opið upplýs-
ingasetur, eins og Halldór
Bjöm bendir á? Myndi það ekki
skila sér í auknum áhuga og
skilningi almennings á samtíma-
list?
Að minni hyggju er hreinlega
ekki hægt að ganga út frá því
sem gefnu að almenningur - og
reyndar heldur ekki málararnir
gömlu - hafi allar forsendur til
að kunna að meta það sem
myndlistarmenn í dag hafa fram
að færa. Hvort hér fer fram vit-
ræn umræða um samtímalist er
því að miklu leyti undir því kom-
ið að listamennirnir sjálfir og
samtök eins og Nýlistasafnið
séu tilbúin til að segja frá því
sem þau eru að gera.
Svívirðingafrelsi
Stefán Birgir
Jón Hafstein Guðmundsson
HR. RITSTJÓRI
Matthías Johannessen,
hr. ritstjóri Styrmir
Gunnarsson.
Þess er óskað að eft-
irfarandi bréf birtist hið
fyrsta í Morgunblaðinu:
í blaði ykkar fóstu-
daginn 1. maí birtist
grein eftir Sverri Her-
mannsson fyrrverandi
menntamálaráðherra,
þingmann og banka-
stjóra. Þar er vegið að
ýmsum þeim sem fjallað
hafa um svonefnt
„Landsbankamál“, þar á
meðal okkur undirrituð-
um. Við látum þau orð
sem að okkur snúa liggja á milli hluta.
{ sömu grein er vegið að tveimur
einstaklingum, sem hvergi hafa kom-
ið nærri, með ógeðfelldri svívirðingu
sem tæpast á sér hliðstæðu í opin-
berri umræðu á íslandi hin síðari ár.
Til að árétta sérstaklega skammir
um okkur starfsmenn Dags klykkir
Sverrir Hermannsson út með því að
kalla okkur „tíkarsvni".
„Tíkarsonur" er ekki venjulegt
skammaryrði íslenskrar tungu. Sví-
virðing af þessu tagi er fjarri ís-
lenskum hugsunarhætti. Fyrrver-
andi menntamálaráðherra sækir
fong í níð sitt í mestu eymdarbæli
manna hér á jörð.
Ekki þarf að fjölyrða um hvað
dómstólar segðu um þessi ummæli. I
Islendingasögunum kölluðu þau á
blóðhefnd.
Velkist einhver í vafa um hve gróf
þessi ái’ás er skal vísað í Samheita-
orðabókina til upplýsingar.
Það níð sem Morgun-
blaðið birtir um mæður
okkar, segja Stefán Jón
Hafstein og Birgir
Guðmundsson, sætir
tíðindum í íslenskum
fjölmiðlaheimi.
í ritstjórnargrein í Morgunblaðinu
sunnudaginn 3. maí er þetta sagt í
tilefni greinar fyrrv. menntamála-
ráðherra: „Meginregla Morgun-
blaðsins er sú að birta ekki greinar,
þar sem um er að ræða ærumeiðandi
ummæli um nafngreinda einstak-
linga.“ Jafnframt segir blaðið að
bankastjórar sem hafa verið bornh
þungum sökum verði að fá að verja
hendur sínar. Flokkast það undir
málsvörn að svívirða einstaklinga
sem hvergi hafa nærri komið, bara
ef fullt nafn og kennitala fylgja ekki
með?
Mæður okkar, þær Aslaug Brynj-
ólfsdóttir og Sigrún Stefánsdóttir
Hafstein, eru valinkunnar sómakon-
ur sem hvergi hafa nærri komið
þeim málum sem um er fjallað í
nefndri grein. Við virðum ekki höf-
und greinai'innar svars. En af þessu
tilefni viljum við spyrja ritstjóra
Morgunblaðsins:
1) Er svívirðingin „tíkarsonur"
birt í Morgunblaðinu með vitund og
vilja þeirra Matthíasar Johann-
essens og Styrmis Gunnarssonar og
með samþykki þeirra?
2) Ef ekki, mun Morgunblaðið
biðjast afsökunar á því að hafa birt
svo ósæmileg orð um einstaklinga
sem hvergi hafa nærri komið?
3) Hafi orðið „tíkarsonur" verið
bht í samræmi við ritstjórnarstefnu
Morgunblaðsins leyfum við okkur að
spyrja: eru engin takmörk fyrh því
hvaða fúkyrði Morgunblaðið birth
um saklaust fólk?
Það níð sem Morgunblaðið birth
um mæður okkar sætir tíðindum í ís-
lenskum fjölmiðlaheimi.
Þess er krafist að þið hr. ritstjór-
ar, Matthías Johannessen og Styrm-
h Gunnarsson, biðjið þær Aslaugu
Brynjólfsdóttur og Sigrúnu Stefáns-
dóttur Hafstein afsökunar á því að
blaðið skuli hafa gert þeim þessa
vansæmd.
Stefán Jón Hafstein, ritstjórí Dags.
Birgir Guðmundsson,
aðstoðíirritstjórí Dags.
„Poltergeist“
ORÐABÓKIN segir
húsálfur eða hávaða-
maður. Alla vegana er
„poltergeist“ fyrhbæri,
sem er komið í aðra til-
veru og er ekki til friðs.
Jafnvel einhver sem var
erfiður dauðinn.
Þeh sem hafa haldið,
að það væri nóg að ryðja
Sverri Hermannssyni
brott af bankastjórastóli
til að hann gæfi frið eru
nú að komast að hinu
gagnstæða. Þeh sem
sáðu fyrir vindi eru nú
væntanlega að uppskera
storm. Ef að líkum lætur
er Sverrh rétt að byrja.
Gjörspilltur hrokafullur dekurkarl,
sem fyrir löngu er búinn að missa
sjónar á hófi í meðferð fjármuna.
Þetta er lýsingin, sem landinn á að
kaupa af Sverri. Ávirðingarnar eru
nokkrar og vissulega úr takt við það
sem almenningur á að venjast eða
hefur yfn-leitt tækifæri til að venjast.
Laxveiðileyfin
staðan hlýtur því að vera
sú, að það var engin
ástæða fyrh Landsbank-
ann að sniðganga Hrúta-
fjarðará eða að skamma
Sverri íyrh að eiga hlut í
henni.
Veiðileyfagjaldið
Kostnaður við lax-
veiðar bankans var vel
yfir 40 milljónum króna
á fimm áram. Við þetta
setur okkur meðaljóna
auðvitað hljóða. Nú fer
ég að skilja hvers vegna
okkur krötum gengur
svona illa að koma á
veiðileyfagjaldi, ef þetta
era upphæðhnar sem menn hugsa í,
umreiknað á hvern sporð. Sverrh
fær auðvitað á baukinn fyrh þetta.
En einnig í þessu sambandi er nauð-
Ef að líkum lætur er
Sverrir rétt að byrja.
Jón Sæmundur Sigur-
Jón Sæmundur
Sigurjónsson
Hann lét bankann kaupa af sér lax-
veiðileyfi í Hrútafjarðará, sem hann
eða fjölskylda hans hafði yfirráð yfir.
Þá vakna spumingar. Keypti Lands-
bankinn einungis laxveiðileyfi úr
Hrúfiifjarðará? Svarið er nei. Lands-
bankinn keypti laxveiðileyfi úr fjölda
annarra áa. Vora laxveiðileyfin úr
Hrútafjarðará dýrari en úr öðram
ám? Svarið er einnig nei. Sverrir
nýtti ekki aðstöðu sína til að okra á
bankanum. Er þá Hrútafjarðará verri
laxveiðiá en aðrar þær ár sem leyfi
vora keypt úr? Enn er svarið nei.
Hrútafjarðará er ágætis laxveiðiá.
Byijaði Sverrh þessa laxveiðiáráttu
bankans? Svarið er aftur nei, hún var
byrjuð löngu fyrh tíð hans og efth-
litsaðilum, bankaráðinu og ráðherr-
anum, var kunnugt um þetta fyrh-
bæri fyrir langa lifandis löngu. Eiga
bankar og stórfyrirtæki að stunda
laxveiðar? Nú er svarið já, ef það
þjónar viðskiptahagsmunum þeirra.
Annað er braðl og vitleysa eins og
þegar starfsbróðh Sverris bauð
óbreyttum þingmanni með sér í lax-
veiðiferð á kostnað bankans. Niður-
jónsson skrifar um
„Landsbankamálið“.
synlegt að setja þessa upphæð í sam-
hengi við það sem annars er að ger-
ast. Sverrir sagði frá því þegar hann
rifti lóðasamningi upp á 30 milljónh
króna og seldi síðan sömu lóð
skömmu síðar fyrir 70 milljónir til
hagsbóta fyrh Landsbankann. Fyrh
atgervi Sverris hafði hann náð inn
laxveiðikostnaðinum til fimm ára
með því að snúa við blaði á skrifborð-
inu hjá sér. Einhverjh eru Sverri
gramh einnig fyrh þetta. En enginn
hældi honum.
Sús og brús
Risna Sverris var óheyrileg bæði í
áfengi og ferðalögum. Þessu verður
öllu saman gjörbreytt á næstunni.
Alþjóðlegir viðskiptasamningar
bankans verða því ekki gerðh af
bankastjóra hans, heldui' af undhsát-
um. Þannig verður komið í veg fyrh
að nauðsynleg ferðalög í þágu bank-
ans skrifist á risnureikning banka-
stjórans. Og þá munu útskriftarár-
gangar skólanna ekki lengur þiggja
boð í nafni bankastjórans heldur af
sérstakri risnudeild bankans eða þá
bara alls ekki. Nú verða sem sagt
settar nýjar reglur í þessu sambandi.
Sverrir fór efth gömlu reglunum.
Það hefur enginn haldið því fram að
Sverrh hefði ekki líka farið efth nýju
reglunum, ef bankaráðið hefði haft
döngun í sér til að setja þær fyrr.
Klúðrið
Sverrh tók á sig ábyrgð fyrir
klúður í upplýsingagjöf til ráðherr-
ans, þótt hann hefði ekki skrifað
undir viðkomandi bréf, þótt það
skipti ekki öllu. Fyrrverandi flokks-
félagar hans halda því fram að efth
það brölti reiður maður og bitur um í
postulinsbúðinni og brjóti allt sem
fyrh er. Þá vaknar spurningin hvers
vegna Djúpmaðurinn er bitur. Það
skyldi þó ekki vera vegna þess að
enginn gömlu flokksfélaganna tekur
upp hanskann fyrir hann. Og hvað
má þá Björgvin Vilmundarson segja.
Nýr liðsmaður
Nú byrjar nýr tími fyrir Sverri
Hermannsson, sem margir vænta
sér mikils af. Þá á ég ekki við þann
áhugaverða þátt, að hann lyfti hul-
unni frekar af gjörspilltu makki sam-
tíðarinnar eins og hann hefur nú
þegar gert í nokkrum greinum þar
sem stóryrðin og orðkyngin bera
vestfirskum upprunanum vitni. Ég á
fyrst og fremst við væntanlega lið-
veislu hans í kvótamálinu sem ekki
verður af verri endanum. Hann hef-
ur þegar fengið þá Emil Zola og séra
Sigvalda í lið með sér. Kjartan
Gunnarsson passaði hvort eð er ekki
inn í þá mynd. Mér býður í gran, að
ef Sverrir á efth að fara jafn mikinn
á því sviði sem annars staðar þar
sem hann héfur tekið til hendi, að þá
þurfi fleiri að biðja Guð að hjálpa sér
en bankaráðsformaðurinn.
Ein ádrepa í lokin svo menn haldi
ekki að Sverrh hafi pantað þessa
grein hjá mér. Auðvitað stend ég
með Sverri. Ég stend með honum
líkt og ég stóð með Sturlu fræðslu-
stjóra forðum daga þegar einhverj-
um menntamálaráðherra þeirra tíma
datt í hug að honum bæri að taka
pokann sinn út af tittlingaskít.
Höfundur er hagfræðingur og fyrr-
vcrandi alþingismaður.