Morgunblaðið - 05.05.1998, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ
,*■
ÞRIÐJUDAGUR 5. MAÍ 1998 49
AÐSENDAR GREINAR
„Bláa hættan“
„SKÓGURINN féll
af jarðeldi, ormi, kali,
skeljaskara, skriðum,
snjóflóðum, snjó-
þyngslum, kolagjörð
og fjárbeit."
Þannig skrifaði
fnjóskdælskur bóndi,
sem uppi var á síðustu
öld og átti kollgátuna.
Ekkert eitt eyddi
skógum landsins. Þar
hefur margt hjálpast
að, og eins og einhvers
staðar var skrifað, fólk
lifði en skógurinn dó.
Hér sitjum við eftir
með sárin og þau
stækka. Margar sagnir eru til um
raftskóga í Fnjóskadal og víðar
um aldamótin 1800 þar sem nú eru
örfoka melar kringdir rofabörðum.
Fólk fyrr á öldum átti fárra kosta
völ, en við höfum burði til að bæta.
Nú eru menn loksins að vakna
til vitundar um allan húsdýra-
áburðinn, er fellur til á þéttbýlis-
stöðum um land allt, en hefur fram
undir þetta verið urðaður engum
til gagns. Það var ægileg sóun á
verðmætum. Eins þarf að fara að
gera seyru nýtanlega til land-
græðslu alls staðar. En þetta segir
lítið í baráttunni við uppblástur.
Það er áreiðanlegt að úlfabaunir
(lúpína) eru langsterkasta vopnið í
þeirri baráttu. í blóma litar hún
landið blátt og breiðist hratt út um
ógróin svæði. Þess vegna sætir
hún ofsóknum sem minna svolítið
á galdrafár hinna myrku miðalda.
Ofsóknum sem hugsanlega eru
sprottnar af sömu rót, vanþekk-
•ingu. Að minnsta kosti heyrðist
borgarfulltrúi í Reykjavík segja
við sjónvarpsfréttamann í Öskju-
hlíð að það næði náttúrlega engri
átt að vera með lúpínu þar, því hún
eyddi hinum íslenska melagróðri
sem fyrir væri og prýddi svæðið.
Svo gæti birkið ekki sáð sér út fyr-
ir henni. Hefði borgarfulltrúi þessi
verið búinn að kynna sér málið
hefði hann vitað að birki sáir sér
mjög auðveldlega í úlfabaunastóð,
enda myndar það ekki eins þéttan
svörð og grasið. Viðkvæmur ís-
lenskur melagróður víkur hins
vegar fyrir allr uppgræðslu og
þrífst aðeins á harðbýlum stöðum
þar sem ekki er samkeppni við
annan gróður. Menn verða því að
ákveða hvort þeir viija hafa ákveð-
in svæði nakin að mestu með
strjálingi af lambagrasþúfum,
blóðbergi, holtasóley, ljósbera
o.þ.u.l. eða algróin. Seint um síðir
vex það upp ef það fær frið. Ekki
er nokkur hætta á að melagróðri
verði útrýmt af landinu í bráð.
Uppgræðslunni geta menn flýtt
með birkiræktun og enn miklu
meira með úlfabaunum. Ulfa-
baunastóð verður grasi- og skógi-
vaxið að lokum, því grasið kemur
alltaf í kjölfar landvinningajurta.
Mér fmnst líka nokkuð ljóst að
menn muni einbeita sér að fok-
svæðum, eða stórum ógrónum
svæðum, eins og t.d. Hólasandi.
Upphaf úlfabaunahræðslu er
e.t.v. hægt að rekja til
þess atburðar er farið
var að eyða jurtinni í
Skaftafelli. En ástæð-
an til þeirra aðgerða
var sú að þjóðgarður-
inn fékk ekki alþjó-
lega viðurkenningu
með inníluttar plöntur
innan sinna marka.
Hugsanlega er and-
staðan við úlfabaunir
vegna þess að þær eru
hingað komnar af
mannavöldum og eigi
þess vegna illa heima í
íslenskiá náttúru.
Samkvæmt því sjónar-
miði ætti að eyða öllum spendýr-
um á Islandi að undanskildum
refnum, þar með töldum mannin-
um sem er eina skepnan, sem spill-
ir náttúrunni varanlega, rýfur
jafnvægi hennar. Eins hafa þær
raddir heyrst að ekki eigi að
planta innfluttum trjátegundum á
Islandi, því þær eigi þar ekki
heima. Þá getum við farið að velta
fyrir okkur hve langt aftur í tím-
ann við eigum að líta, því að veru-
legur hluti íslensku flórunnar hef-
ur borist hingað með manninum
og í eina tíð uxu hér trjátegundir,
sem finnast nú aðeins á miklu heit-
ari svæðum. Sú kenning hefur ver-
ið sett fram að nái tré eða jurt að
vaxa hér og að sá sér út eigi hún
rétt á sér - sé orðin íslensk. Undir
þessa kenningu get ég tekið.
Fyrir tæpum fjörutíu áram voru
fáeinar úlfabaunaplöntur gróður-
settar í melkoll í rúmlega 200 m
hæð yfir sjó innst í Fnjóskadal í S-
Þingeyjarsýslu. Land þetta var
friðað 1945. Er úlfabaunirnar voru
gróðursettar, var þétt gi’óðurþekja
úr grastegundum, lyngi, fjalldrapa
og víði umhverfis melinn. Þessi
melkollur er í bratta og lítt gróinn
taumur eftir leysingavatn niður
frá honum. Við athugun nú í haust
kom í ljós, að úlfabaunirnar hafa
farið yfir allan melinn fyrir löngu,
en vikið svo og er bara stöku
planta eftir hér og þar. I kjölfarið
hefur annar gróður komið, kyrk-
ingslegur að vísu, en myndar þó
gróðurþekju sem veldur því að
jarðvegur rótast ekki. Þegar utar í
melinn dregur fer úlfabaunastóðið
að þéttast og verður gróskumeira.
I gömlu rofabörðunum umhverfis
er hún allsráðandi. Þar ber mikið á
sjálfsánu, gróskulegu birki sem
vaxið hefur upp í skjóli úlfabaun-
anna. Birki er víða um melinn en
gengur hægar þar sem úlfabaun-
anna nýtur ekki við en jarðvegur
þar er ekki eins myldinn. Úlfa-
baunirnar hafa sótt u.þ.b. 2 m út
frá melkollinum út í gróðurinn sem
fyrir var og hefur sú staða verið
yfir 20 ár. Stöku planta hefur
borist lengra en þær virðast ekki
ná að sá sér út. Leysingataumur-
inn niður frá melkollinum er
einnig þakinn gi'óskulegum úlfa-
baunum.
Ótti við að nota úlfabaunir á
Norðuriandi er örugglega alveg
ástæðulaus og raunar sjálfsagt að
græða sem mest upp með þeim.
Það virðist nefnilega ekkert kom-
ast í hálfkvisti við þessa jurt til
uppgræðslu. Að ætla að græða ör-
foka land með sáningu grasfræs er
því miður vindmyllubarátta, því
óhemju fjármagn fer í að halda
grasinu lifandi með áburðargjöf og
loks þegar menn gefast upp á því,
deyr gi-asið og landið blæs upp. Þá
eru fjármunimir sem búið er að
ausa í uppgræðsluna roknir út í
veður og vind og eftir standa menn
í sömu sporum.
Staðreynd er að úlfabaunir
munu alltaf ryðja íslenskum mela-
gróðri, er bara þrífst á berangri,
úr vegi, en það mun grasið og birk-
ið líka gera, þar sem það verður
ræktað upp. Melagróður vex ekki í
samkeppni við annan og er þess
vegna aðallega á berangri. Hann
þolir nefnilega skjólleysi og magr-
an jarðveg. En sú gífurlega bar-
Sú barátta sem Islend-
ingar eiga í vændum
við landeyðingu með
uppgræðslu, segir Þór
Sigurðsson, mun tæp-
ast ganga vel nema
með liðsinni þessara
stórkostlegu úlfabauna.
átta sem við íslendingar eigum í
vændum við landeyðingu með upp-
græðslu mun tæpast ganga vel
nema með liðsinni þessara stór-
kostlegu úlfabauna. Eg tel að
hentast sé að sá úlfabaunum í stór
svæði örfoka lands og fá upp mikil
stóð og sá síðan birki þar í. Þá mun
landið fríkka fljótt.
Birki vex a.m.k. upp í 400 m
h.y.s. og Hólasandur er undir þeim
mörkum, svo bjart gæti framhald-
ið verið þar. Úlfabaunir vaxa hratt
upp í svo sem 50 cm á vorin og
standa fram á haust, eða þann
tíma sem litlar trjáplöntur era að
vaxa yfir sumartímann og þurfa
sem mest á skjóli að halda. Það er
því stórkostlegt að sjá litlar plönt-
ur sem gróðursettar hafa verið í
örfoka mela og hafa beðið lægri
hlut fyrir vindgjólunni ár eftir ár
og þurft að byrja upp á nýtt frá rót
á hverju vori, fara skyndilega að
vaxa eins og í gróðurhúsi þegar
úlfabaunir hafa numið land í kring-
um plöntuna og jafnvel þétt upp
við hana. Betra fóstur með skjóli
og náttúralegum áburði fæst varia
fyrir hin ungu tré.
A því er enginn vafi að úlfabaun-
ir era komnar hingað til frambúð-
ar. Þær munu verða áberandi og
allsráðandi á lítt grónum svæðum
en einstaklingar og smástóð innan
um í gi'óðurþekju landsins, líkt og
aðrar blómjurtir og alls staðar
prýðir hinn blái litur.
Höfundur er prentsmiður og áhuga-
maður um skógrækt og land-
græðslu.
Þór Sigurðsson
Þegar minni-
hluti stjórnar
meirihluta
ALLA þessa öld hefur
meirihluti íslendinga
búið við það óréttlæti
þegar kosið er til Al-
þingis, að minnihluti
þjóðarinnar hefur kosið
meirihluta þingmanna.
Þetta gerist með þeim
hætti að íbúar fámenn-
ustu kjördæmanna kjósa
hlutfallslega flesta þing-
menn, þannig að í dag
hefur kjósandi á Vest-
fjörðum fjórfalt vægi at-
kvæðis miðað við kjós-
anda í Reykjavík.
Nýjar tillögur
framundan
Fyrir nokkrum mán-
uðum skipaði forsætisráðherra
nefnd sem gera á tillögur til Alþingis
um lausn á kjördæmamálinu. For-
maður nefndarinnar er Friðrik
Sophusson alþingismaður. Vonir
standa til að nefndin skili tillögum
næsta haust. Það yrði ánægjulegt að
eitt af síðustu stóru málum Friðriks
Sophussonar á Alþingi væri að hafa
forustu um að afnema það óréttlæti
sem viðgengist hefur við kosningu á
fulltrúum til AJþingis íslendinga. En
um leið og þetta er að gerast virðist
annað „kjördæmamál" vera að sigla í
gegnum Alþingi.
Stjórnun miðhálendis íslands
Forsætisráðherra hefur lagt fram
á Alþingi frumvarp um þjóðlendur.
Það fiumvarp er talið eitt það
merkasta sem fram hefur komið á
síðari árum. Það byggist meðal ann-
ars á því grundvallarsjónarmiði að
einstaklingar og lögaðilar verða að
færa sönnur á eignarrétt sinn á því
svæði sem um ræðir. Að öðrum kosti
verður það sameign þjóðarinnar. En
böggull fylgir skammrifi. Á sama
tíma kemur félagsmálaráðherra, Páll
Pétursson, fram með annað frum-
varp til breytinga á sveitarstjórnar-
lögum, þar sem meðal annars er
ákvæði til bráðabirgða, sem gerir
ráð fyrir að um 40 sveitarfélög með
um 4% landsmanna eigi að stjóma
þeirri sameiginlegu eign og auðlind
Islendinga sem er miðhálendið. Hér
er sem sagt verið að fara gömlu
„framsóknar“-kjördæmaleiðina, það
er að láta minnihlutann stjóma
meirihlutanum. Til viðbótar stjóm-
uninni er þessum sömu sveitarfélög-
inn heimilt að færa staðarmörk sín
frá því sem er, inn á miðju landsins
og þannig taka yfir um 40% Islands,
landsvæðis sem á að vera í eigu allra
landsmanna. Hvað þýðir þetta þegar
fram líða stundir?
Þjóðareign og kvótinn
Fyrir um 15 árum var stjómun
fiskveiða breytt og kvótakerfið hóf
innreið sína í íslenskan sjávarútveg.
Kvótakerfið byggðist á lögum um
stjómun fiskveiða þar sem meðal
annars kemur fram að auðlindir
sjávar eru sameign þjóðarinnar. All-
an þennan tíma hefur
verið deilt um kvótann,
en aldrei meira en nú.
Fyrst og fremst snýst
deilan um það að kvóta-
kóngarnir hafa komist
upp með að meðhöndla
þessa þjóðareign sem
sína einkaeign þannig að
stærstum hluta þjóðar-
innar blöskrar aðferð-
imar og misnotkun á
þjóðareigninni. Hefur
jafnvel gengið svo langt
að kvóti er orðinn bit-
bein við hjónaskilnaði.
Þetta sáu menn ekki
fyrir. En núna 15 árum
síðar ættu ráðamenn að
geta lært af reynslunni.
Hvað verður um þá þjóðareign sem
hálendið er, þegar 4% þjóðarinnar
eru að fullu búin að marka bása sína
Kjördæmamálið, kvót-
inn og stjórnun hálend-
isins eiga það sam-
merkt, að mati Júlíusar
Hafstein, að minnihluti
á að fara með stjórnun
og ráða yfír sameigin-
legum verðmætum.
á svæðinu, koma sjálfum sér og sín-
um fyrir þar og skipuleggja og
stjórna því með hagsmuni lítils
minnihluta þjóðarinnar að leiðarljósi.
Reynslan sýnir og sannar að þetta
mun gerast. Hvað þurfa skattgreið-
endur eftir 15 ár að greiða fyrir það?
Er kvótakerfið ekki víti til varnaðar?
Vanda þarf verkin
Kjördæmamálið, kvótinn og
stjómun hálendisins eiga það sam-
merkt að minnihluti, misjafnlega lít-
ill, eigi að fara með stjórnun og ráða
yfir sameiginlegum verðmætum
þjóðarinnar. Þessi stjómunarstíll er’
tímaskekkja og hefur í raun alla tíð
verið tímaskekkja. Eins og þjóð-
lendufrumvarp forsætisráðherra er
vel unnið og markar spor fram á við,
þá er ákvæðið um stjórnun hálendis-
ins skref marga áratugi afturábak.
„Kynningai-frumvarp" umhverfis-
ráðherra, Guðmundar Bjarnasonar,
sem nú síðast var lagt fram á Al-
þingi, er engin lausn á málinu.
I þessu vandmeðfama máli þarf að
finna lausn þar sem hagsmunir heild-
arinnar ráða ferðinni en ekki úrelt
miðalda fámennissjónarmið. Ríkis-
stjórnin hefur áður tekið þannig á
málum eins og með lífeyrissjóða-
fiumvarpinu. Þar tóku menn sér
nægilegan tíma, vönduðu verkið og*"
náðu árangri sem þjóðin er sátt við.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Július
Hafstein
Leitin að réttu eigninni
hefst hjá okkur
www.mbl.is/fasteignir
Gæludýradagar í Lyfju
dagana 5. - 9. maí
20% afsl. af gæludýravörum- og fóðri
10% afsl. af dýralyfjum
Dýralaeknir verður til ráðgjafar í Lyfju
Lágmúla þriðjudaginn 5. maí og
fimmtudaginn 7. maí kl. 18:00-20:00.
IVFJA
Lágmúla 5
Sími 533 2300