Morgunblaðið - 08.05.1999, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 8. MAÍ 1999 35
ERLENT
AP
DONALD Dewar, leiðtogi Verkamannaflokksins, verður lfldega for-
sætisráðherra í heimastjörn Skota.
Reuters
ALEX Salmond, leiðtogi SNP,
bar sig vel í gær.
reyna að nota frammistöðu sína
núna sem stökkpall til frekari
sigra. Er því ekki ólíklegt að sjálf-
stæði muni áfram verða á dagskrá
í skoskum stjórnmálum.
Vonbrigði fyrir SNP
Þótt Salmond hafi borið sig vel
í gær hljóta úrslit kosninganna að
vera SNP-mönnum nokkur von-
brigði, enda ekki ýkja langt síðan
flokkurinn hafði jafn mikið fylgi
og Verkamannaflokkurinn, a.m.k.
samkvæmt skoðanakönnunum.
Upp á síðkastið höfðu menn rætt
um að fjörutíu þingsæti væri það
mark sem SNP stefndi að, og að
Alex Salmond þyrfti helst á slík-
um fjölda þingsæta að halda til að
styrkja stöðu sína sem leiðtogi
flokksins.
Salmond tókst ekki að skila
flokknum fjörutíu þingsætum en
hitt er þó ekki víst að honum verði
velt úr sessi sem leiðtoga SNP.
Öllu sennilegra er að hann muni
starfa áfram, og verða skeleggur
leiðtogi stjórnarandstöðu í nýju
skosku heimastjórnarþingi.
Útilokað er að SNP verði í
heimastjórninni, enginn hinna
stjórnmálaflokkanna tekur undir
sjálfstæðiskröfur SNP og sá
möguleiki, að SNP og frjálslyndir
taki upp stjórnarsamstarf, er ekki
inni í myndinni lengur enda hafa
flokkarnir aðeins 52 þingsæti
samanlagt.
Frjálslyndir og íhaldsmenn
áttu í harðri baráttu um það hvor-
um flokknum tækist að verða
þriðji stærsti þingflokkurinn.
Ihaldsmenn höfðu betur á endan-
um og fögnuðu árangri sínum
innilega í gær en átján þingsæti
urðu hlutskipti þeirra. Þeir geta
verið ánægðir með þennan árang-
ur enda þurrkaðist flokkurinn út í
Skotlandi fyrir síðustu þingkosn-
ingar í Bretlandi, og koma engir
fulltrúar Skota á breska þinginu
úr íhaldsflokknum. Uppbygging-
arstarfið heldur því áfram en
íhaldsmenn í Skotlandi verða þó
aðstoðarmönnum hans, þ.á m.
Sebastian Coe, starfsmannastjóra,
fyrir slælega ráðgjöf og Peter
Lilley, varaformanni, íyrir frum-
kvæði hans í „afneituninni á
Thatcherismanum“. En Hague tók
undir málflutning hans og studdi
hann, þegar hitna fór í kolunum,
þótt talið væri, að honum yrði ekki
stætt á því til lengdar, ef allt snérist
á versta veg. Það má því vera, að
kosningaúrslitin nú hafi líka bjargað
Lilley fyir horn. Það er ljóst, að
þeir Michael Howard og Norman
Fowler, sem fara með utanríkis- og
innanríkismál í skuggaráðuneytinu,
munu hverfa þaðan við fyrsta tæki-
færi og að Ann Widdecombe, sem
fer með heilbrigðismálin og hefur
komið út úr hremmingum síðustu
vikna sem vaxandi stjórnmálamað-
ur, muni þá væntanlega fá innanrík-
ismálin. Líklegur arftaki hennar er
sagður Tim Yeo.
Óvænt úrslit í Wales
En með harðari Evrópustefnu
gæti Hague opnað aðra gjá í íhalds-
flokknum. I flokknum eru harðir
Evrópusinnar og menn fylgjandi
evrunni. Sumir hafa sagt sig úr
flokknum og stofnað Evrópuvænan
Ihaldsflokk, en samkomulag var
gert við aðra, þ.á m. Kenneth Clar-
ke, fyrrum fjármálaráðhen'a, og
Michael Heseltine, fyrrum aðstoðar-
forsætisráðherra, um að stinga
ágreiningnum undir stól fram yfir
Evrópuþingskosningarnar. Fari
Hague nú harðar fram, en reiknað
er með, kann hann að kalla yfir sig
harða andstöðu þessara manna, sem
yrði ekki léttvægari en sá stormur
sem varð út af Thatcher. Það fylgir,
að Kenneth Clarke hafi verið og sé í
startholunum til að hlaupa í for-
mannsstólinn, ef Hague misstígur
sig nógu illa. Á móti kæmi það hins
vegar, að Hague væri með meiri-
hluta Breta í bátnum hjá sér, en
talið er að 54% þjóðarinnar vilji
halda í pundið og fara hægt fram í
Evrópumálum. Og mikill meirihluti
almennra flokksmanna hans er á
sama máli. „I Thatchermálin.u feng-
um við 95% flokksins á móti okkur,“
er haft eftir ónafngreindum aðstoð-
armanni hans. „Með harðari tón í
Evrópumálunum værum við með
95% flokksins með okkur.“ Það má
því vel vera, að William Hague sé sá
kjarkmaður að hann telji kosninga-
úrslitin hafa gefið sér færi á að
stökkva en ekki hrökkva.
í Wales var meira talað um það,
hvort leiðtogi Verkamannaflokksins,
Aiun Michael, næði kjöri á heima-
stjórnarþingið en hvort flokkurinn
næði meirihluta; - á þinginu sitja 60
manns. Það fyrrnefnda þótti óvíst,
en hitt aftur næsta víst. Talning í
Wales hófst ekki fyrr en í gærmorg-
un og í gær varð ljóst að Verka-
mannaflokkurinn fékk aðeins 28
þingmenn, en Alun Michael náði
kjöri af hlutfallslista flokksins.
Plaid Cymru, velski þjóðernis-
flokkurinn, hefur verið í stöðugri
sókn alla kosningabaráttuna undir
stjórn Dafydd Wigley. í kosningun-
um fyrir tveimur árum fékk flokk-
urinn 9,9% atkvæða í Wales, sem
gáfu 4 þingsæti í London. Nú stefn-
ir í að flokkurinn fái 16 sæti og er
þessi framganga því þökkuð, að um
leið og Wigley hefur haldið flokkn-
um hátt á loft sem velskum stjórn-
málaflokki, þá hefur hann mildað
mjög tóninn í þjóðernismálinu og
talað um frjálsa þjóð, en ekki haldið
fram sjálfstæðu velsku ríki. Wigley
sagði í gær, að sú ábyrgð hvíldi nú á
þingmönnum Plaid Cymru sem öðr-
um að sanna tilverurétt heima-
stjórnarþings í Wales og að því
vildu þeir vinna með hverjum sem
er.
Meðal þeirra fyrstu til að ná kjöri
á velska þingið var Ron Davies, sem
var velskur ráðherra í ríkisstjórn
Tony Blair, en neyddist til þess að
segja af sér vegna „óviðurkvæmi-
legs atviks" og varð þar með af
möguleikanum á að verða Fyrsti
ráðherra Wales. Alun Michael tók
við ráðherraembættinu af Davies og
flokksforystan hafði það svo fram,
að hann yrði leiðtogi flokksins í Wa-
les. En án þingsætis hefði hann ekki
getað leitt heimastjórnina.
Eins og staðan er nú fá íhaldsmenn
9 þingmenn og Frjálslyndir
demókratar 6. Kosningaþátttaka var
38%.
Samsteypustjórn í Skotlandi
Það var óneitanlega skondið eftir
allt sem á undan er gengið, að stað-
festing á stjórnarmyndunarviðræð-
um Verkamannaflokks og Frjáls-
lyndra demókrata í Skotlandi, skyldi
koma úr munni forsætisráðherra
rikisstjórnarinnar í London, en ekki
leiðtoga flokksins í Skotlandi, Don-
ald Dewar. Því var mjög haldið fram
gegn honum í kosningabaráttunni,
að hann yrði einungis strengjabrúða
ráðherranna í London og meðan
hann sagði ekki meira, en að hann
myndi nú ganga til þess verks, sem
úrslit kosninganna hefðu lagt hon-
um á herðar, staðfesti Tony Blair í
London, að stjórnarmyndunarvið-
ræður myndu fara fram við Frjáls-
lynda demókrata.
Allir náðu flokksformennirnir
sannfærandi kosningu í kjördæmum
sínum, nema formaður íhaldsmanna,
David McLetchie, en vonir stóðu til
að hann kæmist inn fyrir hlutfalls-
kosninguna. Annar þeirra, sem náði
kosningu til þingsins sem sjálfstæð-
ur frambjóðandi, var Dennis Cana-
van, sem vann Falkirk West með
55% atkvæða. Canavan hefur setið á
þingi fyrir Verkamannaflokkinn í
nær aldarfjórðung, en stóðst ekki
prófið hjá kjörnefnd flokksins í
Skotlandi. Var því kennt um, að
flokksforystan í London vildi hann
ekki í framboð vegna þess, hversu
vinstrisinnaður hann þykir. Þótti
sigur hans vandræðamál fyrir
Verkamannaflokkinn, en sigur fyrir
lýðræðið og nýja kosningafyrir-
komulagið. Meðal þeirra sem sam-
fógnuðu Canavan í gær, var Ken Li-
vingston, sem einmitt bíður þess að
komast í gegn um nálarauga Verka-
mannaflokksins til framboðs í borg-
arstjórnarkosningunum í London á
næsta ári.
Það mál, sem mest var rætt í gær
í sambandi við stjórnarmyndun í
Skotlandi eru háskólagjöldin, sem
allir vilja afnema, nema Verka-
mannaflokkurinn. Þótt flokksforyst-
unni í London kunni að reynast
erfitt að horfa upp á niðurfellingu
þeirra í Skotlandi, þá er talið víst, að
Donald Dewar hafi það í hendi sér
að gera slíkt til að liðka fyrir sam-
steypustjórn með frjálslyndum.
Hvað gera enskir nú?
En um leið og þessi sögulegi dag-
ur er liðinn og það Bretland, sem
var, verður aldrei aftur, vakna
spurningar um framtíðina. Ekki
bara, hvernig þingmönnum í
Skotlandi og Wales vegnar, heldur
og, hvað gerist með Englendingum
nú þegar sambandssamningur
Skota og Englendinga frá 1707 er
dottinn upp fyrir
Enskir þingmenn hafa vakið máls
á því, að meðan þeir geta engin áhrif
haft á þau mál, sem til skozka þings-
ins fara, hafa skozkir þingmenn á
ríkisþinginu í London,- en þeir eru
72 talsins, atkvæðisrétt í málum sem
snerta aðeins Englendinga. Það var
rætt um það fyrir kosningarnar, að
íhaldsmenn væru tilbúnir með frum-
varp þess efnis, að skozkir þingmenn
sennilega að sætta sig við að
verða í stjórnarandstöðu.
Frjálslyndir hefðu sjálfsagt
viljað fá meira fylgi en geta þó
huggað sig við það að næsta víst
er að flokkurinn fari í stjórn. Jim
Wallace, leiðtogi flokksins, var
kátur í gær og það var einnig Da-
vid Steel lávarður, fyrrverandi
leiðtogi flokksins í Bretlandi, en
rætt hefur verið um að hann verði
fyrsti forseti heimastjórnarþings-
ins í Edinborg.
Sögulegar kosningar
Margt telst til tíðinda í þessum
kosningum, sem nú eru afstaðnar.
Fyrir það fyrsta hafa Skotar ekki
haft eigið þing frá 1707 og með
stofnun þings í Skotlandi og Wa-
les eru að eiga sér stað umfangs-
mestu breytingar á stjórnarskrá
Bretlands frá því írland hlaut
sjálfstæði 1922.
Merkilegt er einnig að það ligg-
ur fyrir að við tekur samsteypu-
stjórn í Skotlandi, og þótt aðrar
þjóðir á Vesturlöndum séu slíku
alvanar er vert að muna að í
breskum stjórnmálum er hugtak-
ið samsteypustjórn algerlega
óþekkt, og reyndar hálfgert
skammaryrði í hugum margra.
Þessi tíðindi hafa ekki einungis
þýðingu fyrir skosk stjórnmál því
telja má líklegt að áhrifa þeirra
muni gæta sunnan við landamæri
Skotlands og Englands og því
getur verið að menn séu nú að
verða vitni að umfangsmestu
breytingum á breskum stjórnmál-
um sem átt hafa sér stað um aldir.
hefðu ekki atkvæðisrétt í enskum
málefnum, en þarna þykir mönnum
rétt að fara að öllu með gát. Það er
hins vegar ljóst, að þetta mál þarf að
leysa með farsælum hætti. Að öðnim
kosti kann afstaða enskra þing-
manna í garð skozka þingsins að
harðna og þeir velta meira fyrir sér
hlut Skota í fé ríkisins, sem jafnan
hefur verið talinn stærri, en þeir
eiga raunverulega rétt til.
Þá skiptir ekki litlu máli, hvernig
samskiptum ríkisstjórnarinnar í
London við skozka þingið (og
reyndar það velska líka) verður
háttað. Donald Dewar mun nú láta
af embætti í ríkisstjórn Tony Blair,
en líklegt er að annar verði skipað-
ur í staðinn og Skotlandsmálaráð-
herra sitji þar enn um sinn að
minnsta kosti. Hann ætti að vera
mjög þýðingarmikill hlekkur í sam-
starfinu við Fyrsta ráðherra
Skotlands og geta tryggt að engin
sú snurða hlaupi á þráðinn að upp
úr sjóði.
En menn verða að þræða hinn
gullna meðalveg. Donald Dewar
þarf að sýna fram á það, að hann sé
sjálfstæður leiðtogi en ekki
strengjabrúða. Fái hann tóm til þess
mun skozka heimastjómin verða sú
fyrirmynd, sem menn vilja horfa til
um framtíðarskipan brezkra stjóm-
mála.
• •
Oflugur
jarðskjálfti
í Iran
AÐ MINNSTA kosti 26 manns
létu lífið af völdum öflugs jarð-
skjálfta, sem reið yflr suður-
hluta írans í gær og jafnaði
800 hús í tugum þorpa við
jörðu. Skjálftinn mældist 6,5
stig á Richters-kvarða og hon-
um fylgdu tugir öflugra eftir-
skjálfta. Manntjónið varð í
fjallaþorpum um 50 km frá
Shiraz, helstu borg Fars-hér-
aðs. Að minnsta kosti 100
manns slösuðust og björgunar-
sveitir fluttu flesta þeima af
svæðinu í gær.
1.513 deyja af
völdum far-
sóttar
HEILBRIGÐISYFIRVÖLD í
Súdan skýrðu frá því í gær að
1.513 manns hefðu dáið af völd-
um heilahimnubólgu og 21.337
sýkst frá því í desember. Dreg-
ið hefur úr útbreiðslu sjúk-
dómsins í vesturhluta landsins
en farsóttin hefur færst í auk-
ana i Khartoum og á fleiri
svæðum. Heilahimnubólga er
landlæg í Súdan og yfirvöld
hafa kvartað yfir skorti á bólu-
efnum.
Bretar selja
helming gull-
forðans
VERÐ á gulli lækkaði um 4
dollara á únsuna í gær eftir að
tilkynnt var í London að rúm-
ur helmingur gullforða Breta,
eða 415 tonn, yrði seldur á
næstu árum. Salan á að hefjast
6. júlí og stefnt er að því að
selja 125 tonn á næsta fjár-
hagsári. Ágóðanum verður
varið í kaup á evrum, dollurum
og jeni.
Talið er að gullverðið lækki
frekar á næstunni þar sem bú-
ist er við að Svisslendingar, Al-
þjóðagjaldeyrissjóðurinn og
ýmsir bandarískir fjárfesting-
arsjóðir fari að dæmi Breta.
Dregið hefur úr þýðingu gulls
sem myntfótar og minnkandi
verðbólga í heiminum hefur
einnig orðið til þess að seðla-
bankar hafa minni þörf fyrir
mikinn gullforða.
Sænsku bjálkahúsin frá Stevertab
loksins fáanleg á Islandi
FerSaþjónustuhús
og sumarhús
10,0 - 15^ • 19,5 »26,5 «40,6
og 60,0 m2
Fjallstuga 26,5m2
10,0m2 Jabo
Sýningarhús á horni
Sóltúns / Hátúns
Armúla 36 • s. 581-4088 og 699-6303